Vanilo

Vanilo (Vanilla) estas genro de tropikaj kaj subtropikaj plantospecioj el la familio de la Orkidacoj (Orchidaceae).

Kiel legi la taksonomion Vanilo
Floro de Vanilla planifolia
Biologia klasado
Regno: Plantoj Plantae Divizio: Angiospermoj Magnoliophyta Klaso: Unukotiledonuloj Monocotyledones Ordo: Asparagaloj Asparagales Familio: Orkidacoj Orchidaceae Subfamilio: Vanilloideae Tribo: Vanilleae
Genro
Vanilla Plum. ex Mill., 1754
Aliaj Vikimediaj projektoj

Priskribo

La specioj de la genro Vanilla estas ĉiamverdaj, plurjaraj, grimpoplantoj, kiuj enradikiĝas en la tero aŭ vivas duonepifite. La dika, verda, kalva, unupieda trunko disbranĉiĝa de tempo al tempo kaj estas sukulenta. La griz-verdaj radikoj ekkreskas ĉe ĉiu nodo de la trunko. Ĝiaj folioj estas lede dikaj kaj karnecaj; ili povas esti grandaj kaj oblongaj aŭ skvamformaj.

La grapola floraro estas mallonga kaj dense ekipita de floroj. La mallongvivantaj floroj estas okulfrapaj. La sepaloj estas liberaj. La fruktoj estas botanike oblongaj kapsuloj aŭ ledaj beroj. En la komerco ili nomiĝas „vanilaj guŝoj“ kun tre multaj etaj semoj kiel ĉe ĉiuj Orkidacoj.

Disvastigo

disvastigo de la genro Vanilla tutmonde.

La disvastigejo de la genro estas la tropikaj kaj subtropikaj regionoj de la diversaj kontinentoj. Ekzistas arealoj, kie la genro kreskas en la suda Nordameriko, sur la Karibio, en Mezameriko, Sudameriko, Centrafriko, Madagaskaro, Sudorienta Azio kaj sur la okcidentaj pacifikaj insuloj.

La origina disvastigo de la plej multaj specioj estas Sudameriko. Nur kelkaj specioj, ekzemple Vanilla imperialis kaj Vanilla roscheri hejmiĝas sur la afrika kontinento.

Uzado

La plej konata specio estas la vera vanilo (Vanilla planifolia). El la fermentitaj kapsuloj („vanilaj ĝuŝoj“) de tiu planto oni faras la spicaĵon vanilo. Ankaŭ aliaj vanilaj specioj, kiel la Tahitia-vanilo (Vanilla tahitensis kaj Vanilla pompona) estas uzataj komerce. Ankaŭ tiuj ĉi Vanilo-specioj povas esti uzataj en la kuirarto. La enhavosubstancoj estas iomete diversa kaj la aromo ne estas tiom frukta kiel ĉe la vera vanilo. La Tahitia vanilo ĉefe etas uzata por fari kosmetikaĵojn.

Sistematiko

La genro Vanilla konsistas el pli ol 100 specioj, el kiuj kelkaj havas aromajn fruktojn. Jen listo:

Vanilla abundiflora Vanilla acuminata Vanilla africana Vanilla albida Vanilla andamanica Vanilla angustipetala Vanilla annamica Vanilla aphylla Vanilla appendiculata Vanilla atropogon Vanilla bahiana Vanilla barbellata Vanilla bertoniensis Vanilla bicolor Vanilla borneensis Vanilla bradei Vanilla calopogon Vanilla calyculata Vanilla carinata Vanilla chalotii Vanilla chamissonis Vanilla claviculata Vanilla columbiana Vanilla costaricensis Vanilla coursii Vanilla crenulata Vanilla cribbiana Vanilla cristagalli Vanilla cucullata

Vanilla decaryana Vanilla decesareae Vanilla diabolica Vanilla dilloniana Vanilla dressleri Vanilla dubia Vanilla dungsii Vanilla edwallii Vanilla espondae Vanilla esquipulensis Vanilla fimbriata Vanilla francoisii Vanilla gardneri Vanilla giulianettii Vanilla grandiflora Vanilla grandifolia Vanilla griffithii Vanilla guianensis Vanilla hallei Vanilla hamata Vanilla hartii Vanilla havilandii Vanilla helleri Vanilla heterolopha Vanilla hostmannii Vanilla humblotii Vanilla imperialis Vanilla inodora Vanilla insignis

Vanilla kaniensis Vanilla kempteriana Vanilla kinabaluensis Vanilla madagascariensis Vanilla methonica Vanilla mexicana Vanilla montana Vanilla moonii Vanilla nigerica Vanilla ochyrae Vanilla odorata Vanilla organensis Vanilla oroana Vanilla ovalis Vanilla ovata Vanilla palembanica Vanilla palmarum Vanilla paludosa Vanilla parvifolia Vanilla penicillata Vanilla perrieri Vanilla phaeantha Vanilla phalaenopsis Vanilla pittieri Vanilla planifolia (vera vanilo). Vanilla platyphylla Vanilla poitaei

Vanilla polylepis Vanilla pompona Vanilla raabii Vanilla ramificans Vanilla ramosa Vanilla ribeiroi Vanilla rivasii Vanilla roscheri Vanilla ruiziana Vanilla sanjappae Vanilla sarapiquensis Vanilla savannarum Vanilla schwackeana Vanilla seranica Vanilla seretii Vanilla siamensis Vanilla somai Vanilla sprucei Vanilla sumatrana Vanilla tahitensis (tahitia vanilo) Vanilla trigonocarpa Vanilla utteridgei Vanilla vellozii Vanilla walkeriae Vanilla wariensis Vanilla wightii Vanilla yersiniana Vanilla zanzibarica

La vanilo

La specio, kies frukto estas uzata en produktado de vanilo estas ĉefe Vanilia planifolia vaste kultivata en la tropikaj regionoj. Ĝi havas sian originon en Meksiko. Longatempe ĝi nur tie povis esti kultivata, ĉar la insektoj polenantaj la plantojn aliloke ne ekzistis. Arta polenado poste tamen ebligis la kultivon ankaŭ en aliaj tropikaj regionoj, kiel ekzemple Madagaskaro kaj Tahitio.

La vorto vanilo estas etimologe el la hispana vainilla, "ingeto" aŭ "malgranda ingo" el la latina vagina (de kie venas la Esperanta vorto vagino)

En la kuirarto uzatas la semoj, kiuj troviĝas en la guŝo de la planto. Vanilo fajnigas dolĉajn manĝaĵojn, kiel ekzemple ĉokoladon, laktaĵojn, bakaĵojn kaj fruktosalatojn. Ofte ĝi estas aĉetebla kiel vanilita sukero, tio estas sukero aromigita per vanilo.

Krome haveblas vanilin-sukero, sed ĝi konsistas (krom el sukero) el kemie produktita anstataŭaĵo, kiu gustas kaj odoras preskaŭ same kiel la originalo. Alimaniere, la kultiva produktaro ne sufiĉus por tiom da vanilgustaj nutraĵoj.

Vanilo estas uzata ankaŭ en la parfumindustrio.

Vidu ankaŭ

• Vanilino

Eksteraj ligiloj

• Übersicht der Gattung
• Beschreibung der Gattung in der Flora of North America. Arkivigite je 2008-02-29 per la retarkivo Wayback Machine