Universitato Stanford
Universitato Stanford (angle Leland Stanford Junior University), konata plejparte sub la mallongigita nomo Stanford University aŭ simple kiel Stanford, estas privata universitato situanta proksimume 60 km sude de San Francisco, kaj proksimume 32 km norde de San Jose, en Stanford, Kalifornio. Fondita 1-an de oktobro 1891, la universitato estas proksime de la urbo Palo Alto, en Silicon Valley. Universitato Stanford estas unu el la plej bonaj universitatoj en la mondo kaj estas inter la plej riĉaj kaj konataj akademiaj institucioj en Usono kaj la mondo. Ĝi estas membro de la Asocio de Usonaj Universitatoj, de la Asocio de Esploraj Universitatoj kaj de la Global University Leaders Forum (Monda Forumo de Gvidantoj de Universitatoj).
.svg)
Historio
redaktiLa universitato estis fondita fare de Leland Stanford, komercisto, la 8-a guberniestro de Kalifornio kaj fervojmagnato, kaj lia edzino Jane Stanford. Ĝi estas nomita laŭ ilia nura filo, Leland Stanford, Jr., kiu mortis pro tifa febro en la aĝo de 16. Leland Stanford diris al lia edzino, "La infanoj de Kalifornio estus niaj infanoj."
Akceptata kromnomo por lokuloj kaj membroj de la universitata komunumo estas la bieno, ĉar la universitato situas en la loko kie antaŭe estis la ĉevalbieno de Leland Stanford.
La stipendio por establi la universitaton ricevis la unua estraro de kuratoraro la 14-an de novembro 1885. La bazŝtono estis metita la 14-an de majo 1887, kaj la universitato oficiale malfermiĝis la 1-an de oktobro 1891, kun 559 studentoj kaj 15 fakultatanoj, de kiuj 7 venis de Universitato Cornell. Unu el tiuj studentoj estis la estonta Prezidanto de Usono Herbert Hoover, kiu asertis ke li estis la unua studento ĉe Stanfordo, ĉar li estis la unua el la studentoj se temas pri dormi en la dormejoj.
La universitato estis fondita kiel institucio kiu edukas virojn kaj virinojn kune, sed la nombro da virinoj akceptitaj en la universitaton en la unuaj jaroj estis limigita. La restrikto estis kreita ĉar Jane Stanford estis koncerna ke sen ĝi la plej multaj el la studentoj en la universitato estus virinoj, kaj ŝia filo ne estus adekvate memorita.
La San Francisco-sismo de 1906 detruis multajn partojn de la universitato, inkluzive de la Memorial Preĝejo kaj la pordego kiu markis la enirejon al la universitato.
La oficiala moto de la universitato, elektita fare de la Stanforda paro, estas Die Luft der Freiheit weht
. La signifo de ĉi tiu citaĵo de Ulrich von Houten en la germana estas "la vento de libereco blovas". Tiutempe la universitato estis fondita, la germana anstataŭigis la latinan kiel la ĉefa lingvo de scienco kaj filozofio.
Kampuso
redaktiUniversitato Stanford posedas 32 kvadratajn kilometrojn. La kampusareo estas 33,129 hektaroj. La limoj de la ĉefkampuso estas El Camino Real, Stanford Avenue, Junifero Serra Avenue, kaj Sand Hill Road, en la norda parto de la Santa Clara Valley ĉe la duoninsulo de San Francisco.
En la somero de 1886, kiam la kampuso estis planita, Stanford alportis la direktoron de la Masaĉuseca Instituto de Teknologio, Francis Amsa Walker, kaj la konatan pejzaĝan arkitekton Frederick Law Olmsted kiel konsultistoj. Olmsted dezajnis la ĝeneralan koncepton de la kampuso, malaprobante montoflankejon por praktika plata areo. La arkitekto, Charles Allerton Coolidge, evoluigis la koncepton en la stilo de lia instruisto, Henry Hobson Richardson, la Richardsonian Romanika stilo. Ĉi tiu stilo estas karakterizita per kvadrataj ŝtonkonstruaĵoj ligitaj per bulvardoj de arkaĵoj. La origina kampuso ankaŭ estis dezajnita en la hispan-kolonia stilo unika al Kalifornio, nomita Mission Revival (misio revivigita). La konstruaĵoj kun ĝiaj ruĝaj kahelaj tegmentoj kaj grejsoaj muroj havas tipan Kalifornian aspekton,
La plej granda parto de la origina kampuso estis detruita en la San Francisco-sismo de 1906, sed la "Main Quadrangle" (granda kvadrata korto ĉirkaŭita de konstruaĵoj sur ĉiuj flankoj), la malnova kemiokonstruaĵo, kaj Encina Hall (la konstruaĵo kie John Steinbeck kaj Anthony ). Kennedy vivis dum ili estis studentoj en la universitato) ankoraŭ staras.sur ruto Post alia tertremo en 1989 la universitato komencis programon renovigi malnovajn konstruaĵojn por novaj uzoj.
La universitato estas cens-nomumita areo kiu estas parto de Santa Clara County, eĉ se kelkaj el la grundoj de la universitato estas ene de la Palo Alto urbolimoj.
Universitato Stanford estas administrata de estraro de kuratoraro kune kun la prezidanto de la universitato, estroj de diversaj organizoj, fakultatanoj kaj dekanoj de diversaj fakultatoj. Aldone al la universitato, la estraro de kuratoraro ankaŭ kontrolas la Stanfordan Esplorparkon, la Stanfordan Butikcentron, la Kantor Centron por la Bildartoj, la Stanfordan University Medical Center, kaj grandan senkonstruaĵan terpecon.
Aliaj Stanford-rilataj institucioj inkluzivas la Linian Partiklan Akcelilon kaj la Stanfordan Esplorcentron, kiu estis establita en la universitato kaj iĝis sendependa organizo.
Stanford ankaŭ estas hejmo de la Hoover Instituto por Milito, Revolucio kaj Paco, bonkonata pensfabriko pri ŝtatadministrado- temoj, kaj la Freeman Spogli Institute laboranta pri temoj de internaciaj rilatoj.
Bibliotekoj
redaktiLa universitataj bibliotekoj kune tenas pli ol 8 milionojn da presitaj libroj por prunto, 260,000 rarajn librojn kaj 1,5 milionojn da elektronikaj librotitoloj. La ĉefbiblioteko sur kampuso estas la Green Biblioteko. Libroj pri orientaziaj temoj estas koncentritaj en la Mayer Biblioteko, kies konstruaĵo estis detruita en 2015 post esti difektita per sismoj. Aliaj gravaj bibliotekoj inkluzivas la Lena Biblioteko por Medicino, la Jackson Biblioteko por Komerco, la Falconer Biblioteko por Biologio, kaj la Coverley Biblioteko por Eduko. Ekzistas 19 bibliotekoj sur kampuso.
Komunumo
redaktiUniversitato Stanford akceptis virojn kaj virinojn ekde ĝia komenco. Inter 1899 kaj 1933 la universitato limigis la nombron da virinoj kaj determinis ke la rilatumo inter viroj kaj virinoj estus 3:1. En la malfruaj 1960-aj jaroj la rilatumo estis 2:1. Aktuale en 2005, la rilatumo inter viroj kaj virinoj estas relative egala inter bakalaŭraj studentoj, sed la rilatumo por bakalaŭraj studoj estas 2:1.
Loĝdomoj
redaktiProksimume 98% de bakalaŭraj studentoj ĉe Stanford loĝas sur kampuso en 78 malsamaj domoj. La dormejoj situas ĉirkaŭ 10 minutojn da piediro de la kampuso kaj ĉiuj universitatkonstruaĵoj. Kelkaj dormejoj donas prioritaton al studentoj de certa jaro, kaj kelkaj estas malfermitaj al ĉiuj studentoj.
Fakultatoj
redaktiBakalaŭraj kaj diplomiĝaj lernejoj
redakti- lernejo de Inĝenieristiko (1926)
- lernejo de Homaroj kaj Sciencoj (1948)
- lernejo de Daŭripovo (2022)
Gradlernejoj
redakti- lernejo de Eduko (1891)
- lernejo de Jurstudo (1893)
- lernejo de Medicino (1908)
- lernejo de Komercadministracio (1925)
Studoj
redaktiAktuale en 2021, proksimume 7,850 bakalaŭraj studentoj kaj proksimume 9,380 gradstudantoj studas en la universitato. La universitato havas proksimume 2,270 fakultatanoj.
La fakultato de Stanford hodiaŭ inkluzivas 18 Nobel- premiitojn, 135 membrojn de la Nacia Akademio de Sciencoj de Usono, 82 membrojn de la Nacia Akademio de Inĝenieristiko, 224 uloj de la Amerika Akademio de Arto kaj Sciencoj, 21 gajnintoj de la Nacia Medalo de Scienco, 3 gajnintoj de la Nacia Medalo de Teknologio, 26 membroj de la National Academy of Education (Nacia Akademio de Eduko), 41 membroj de la American Philosophical Society, 4 Premio Pulitzer- gajnintoj, 23 MacArthur Fellows, 7 Wolf Prize- gajnintoj, 7 Curt Prize-gajnintoj kaj 3 Prezidenta Medalo de Libereco gajnantoj.
La reputacio de Stanford estis konstruita sur ĝiaj programoj en scienco, inĝenieristiko kaj komerco. Stanfordaj diplomiĝintoj fondis la kompaniojn Hewlett Packard, Cisco Systems, VMware, Google, spaceX, Yahoo! kaj Sun Microsystems (la SUN en la nomo de la firmao signifas Stanford University Network). Ankaŭ, la universitato estis unu el la 4 universitatoj kiuj partoprenis en la projekto ARPANet, la antaŭulo de la Interreto.
Artoj
redaktiLa universitato havas diversajn artcentrojn, inkluzive de la Cantor Centro por Bildarto. La centro, fondita en 1891 fare de Leland kaj Jane Stanford, havas la plej grandan kolekton de la verkoj de Rodin ekster Parizo. Ankaŭ, la universitato havas plurajn a cappellan, dancon, kaj kreivajn skribgrupojn.
Sporto
redaktiLa sportteamoj de Stanfordo, konataj kiel la Stanforda Kardinalo, konkuras en NCAA Division IA trako kaj kampo, softbalo, gimnastiko, flugpilko, naĝado kaj kampohokeo. Ĝis 1930 la sportteamoj de Stanford ne havis nomon. En ĉi tiu jaro, la nomo "La indianoj " estis akceptita, kiu estis nuligita en 1972 post plendoj de indianaj studentoj, kaj estis ŝanĝita al la nuna nomo. Kardinalo, kaj tiam kardinalo kaj blanka, estis la oficialaj koloroj de la universitato ekde la 19-a jarcento. La tradicia rivalo de la universitato estas la najbara Universitato de Kalifornio ĉe Berkeley.
La plej grava ludo inter la rivalaj universitatoj estas la "Granda Ludo", kie iliaj futbalteamoj konkuras por la Stanforda hakilo, hakilo kiu funkcias kiel trofeo.
Elĉerpaĵoj
redaktiĜia oficiala nomo estas Leland Stanford Junior University, ĉar ĝi estis fondita memore al Leland Stanford junior, kiu mortis kiel junulo, de liaj gepatroj, Leland Stanford kaj Jane Stanford.
La blazono de la universitato montras germanlingve la devizon "Die Luft der Freiheit weht" ("la vento de libereco blovas"), kiu estas citaĵo el Ulrich von Hutten. La elekto de la lingvo indikas al la tempo fine de la 19-a jarcento, kiam la germana lingvo estis progresanta sur multaj sciencaj terenoj, anstataŭante la latinan.
La tereno de la universitato antaŭe estis ĉevalbreda bieno. En filioj de la universitato oni ankoraŭ nun diras "la bieno" (angle the farm), kiam oni celas la centron.
Deksep nobelpremiuloj laboris en aŭ devenis de universitato Stanford.
En 1971 Philip Zimbardo en Universitato Stanford aranĝis psikologian eksperimenton, en kiu li esploris la konduton de homoj en la roloj de malliberigitoj kaj de iliaj gardistoj. Tiu eksperimento proponas klarigon pri okazoj de perforto en realaj malliberejoj.
Elektitaj instruistoj
redaktiElektitaj studentoj
redakti- János Lányi
- Tamás Örley
- Ehud Barak, politikisto kaj ĉefministro de Israelo
- Alan Cranston (1914-2000), politikisto
Vidu ankaŭ
redakti- Prizoneksperimento de Zimbardo
- Eadweard Muybridge
- Folding@home
- komikso Piled Higher and Deeper
Referencoj
redakti- ↑ Administration & Finances. Stanford University, abgerufen am 22. Juli 2018.
- ↑ 2,0 2,1 Stanford University: Facts. 2020, abgerufen am 22. März 2020. Stanford Facts at a Glance (Memento vom 12. Juli 2012 im Internet Archive)
Eksteraj ligiloj
redakti- Oficiala retejo (angle)
- informoj pri Esperanto en Stanford Arkivigite je 2022-12-14 per la retarkivo Wayback Machine (angle kaj esperante)