Naturaj satelitoj de Urano

Urano havas 27 konatajn naturajn satelitojn, disdonitaj laŭ tri grupoj: dektri internaj satelitoj, kvin ĉefaj satelitoj kaj naŭ neregulaj satelitoj

Malkovroj

William Herschel, malkovrinte Uranon ses jaroj antaŭ, malkovris la du unuajn satelitojn Oberono kaj Titanjo la 11-an de januaro 1787. Arielo kaj Umbrielo estis malkovrataj de William Lassell la 24-an de oktobro 1851. Ĉi-tiuj lunoj ricevis la numerojn I, II, III IV, ne ĉiam en la sama ordo^[1] ĝis kiam John Herschel, filo de John Herschel, elektis en 1852 la nomojn^[2] de la kvar lunoj tiam konataj. La kvina satelito, Mirando estis trovita de Gerard Kuiper en 1948.

Oni devis atendi la jarojn 1985-86 por malkovri, per la kosmosondilo Voyager 2, dek internajn lunojn, (dekunua luno, perdita, estis retrovita en 1999 sur malnovaj kliŝaĵoj far de Voyager 2). De 1997, naŭ neregulaj satelitoj estis malkovritaj per surteraj teleskopoj^[3] kaj du lunoj, Kupido kaj Mabo estis malkovritaj per la kosmoteleskopo Hubble en 2003.

Falsa malkovro

Malkovrinte Titanjon kaj Oberonon, Herschel kredis observi kvar aliajn lunojn la 18-an de januaro kaj 9-an de februaro 1790, kaj la 28-an de februaro kaj 26-an de marto 1794, sed neniu alia astronomo sukcesis vidi ilin. Kiam Lassel malkovris Arielon kaj Umbrielon, li konstatis ke ties orbitaj parametroj kongruis kun neniaj el tiuj de la satelitoj asertitaj de Herschel. Astronomoj konkludis, ke Herschel konfuzis malgrandajn stelojn kun uranaj satelitoj^[4], kaj oni atribuis la malkovron de Arielo kaj Umbrielo al Lassel.

Nomoj

John Herschel, filo de William Herschel donis, en 1852, al la tiam konataj uranaj lunoj nomojn de feoj de la angla literaturoj: Titanjo kaj Oberono ŝuldas siajn nomojn al la feaj gereĝoj de Somermeznokta sonĝo de William Shakespeare; Arielo kaj Umbrielo estas elfoj en la poemo "The Rape of the Lock" (La Rabita Buklo) de Alexander Pope, Arielo estas ankaŭ aera spirito en la ŝekspira "La ventego". John Herschel estimis ke planedo nomita laŭ Urano, dio de la ĉielo kaj de la aero, havu satelitojn kun nomoj de aeraj feoj^[5]. Laŭ ĉi-tiu tradicio, ĉiuj uranaj satelitoj ricevos nomojn devenaj aŭ el "The Rape of the Lock", aŭ el teatraĵoj de Shakespeare, kvankam malofte tiuj de feoj.

Lunaj nomoj devenaj el la Alexander Pope-a "La Rabita Buklo"

Arielo, Umbrielo, Belindo

Lunaj nomoj devenaj el verkoj de William Shakespeare

El Somermeznokta sonĝo : Titanjo, Oberono, Puko.
El La Ventego : Arielo, Mirando, Kalibano, Sikorakso, Prospero, Setebo, Stefano, Trinkulo, Francisko kaj Ferdinando
El La Tragedio de Reĝo Lear : Kordelio
El Hamleto : Ofelio
El La dresado de la megero : Bianko
El Trojlo kaj Kresida : Kresido
El Otelo : Dezdemono
El Romeo kaj Julieta : Julieto, Mabo
El La Venecia Komercisto : Porcio
El Kiel plaĉas al vi : Rozalindo
El Multa bruo pri nenio : Margareto
El La Vintra Fabelo : Perdito
El Timono de Ateno : Kupido

Ecoj

Komparaj masoj de la ĉefaj satelitoj de Urano

El la kvar gasgigantoj, Urano havas malplej masan salelitaron: la sumo de la masoj de ĝiaj kvin pli grandaj lunoj estas malpli ol duono de la maso de Tritono, neptuna luno. Plej granda urana satelito, Titanjo, havas duonon de la diametro de nia Luno.

Nenia urana satelito havas notindan atmosferon.

Internaj kaj ĉefaj satelitoj (kaj la ringoj) orbitas en la ekvatora ebeno de Urano. Ĉar la planedo havas ĝian rotacian akson preskaŭ paralela al ĝia orbita ebeno (Aksa dekliniĝo = 97,77°), la orbitoj de ĝiaj regulaj satelitoj estas proksimume ortaj al la planeda orbita ebeno, kaj estas retrogradaj rilate al la orbita movo. Tiaj satelitoj ĉu estus formiĝintaj en la alkreska disko de Urano post la hipoteza kolizio kiu renversus la planedon, ĉu ili suferis la saman influon^[6], kiu modifis la uranan rivoluakson ĝis ĝia nuana klineco.

Internaj satelitoj

Dektri internaj uranaj satelitoj estas nun konataj. Ili estas ligataj al la uranaj ringoj, kiuj verŝajne devenas de la diseriĝo de unu aŭ pluraj lunoj.

Kordelio kaj Ofelio estas paŝtist-satelitoj de la ringo epsilono, Mabo estas probable la materiala fonto de la ringo muo.

Ĉiuj estas malhelaj objektoj, ili konsistiĝas el akva glacio nigrigita el malhela materialo, kiu estas eble organikaj kombinaĵoj.

Ĉefaj satelitoj

Urano havas kvin grandajn satelitojn : Mirando, Arielo Umbrielo, Titanjo kaj Oberono, la solaj, kiuj estas sufiĉe masaj por havi sferan (au elipsoidan) formon. Ili komponiĝas el miksaĵo de glacio kaj roko. Ili povas esti diferenciĝitaj en roka kerno kaj glacia mantelo. Titanjo kaj Oberono povus havi tavolon da likva akvo inter la kerno kaj la mantelo.

Diagramo montranta la orbitajn inklinaciojn de la neregulaj uranaj satelitoj en funkcio de iliaj granda duonakso

Neregulaj satelitoj

Naŭ lunoj orbitas preter la orbito de Oberono. Ili estus asteroidoj kaptataj de Urano. Male al la satelitoj de Jupitero aŭ de Saturno, nenia grupiĝo estis trovita laŭ iliaj grandaj duonaksoj kaj orbitaj klinecoj. La retrogradaj lunoj tamen povas esti klasigitaj en du grupoj: la interna grupo, kun orbito modere discentraj (e ≈ 0,2) : Francisko, Kalibano, Stefano kaj Trinkulo; kaj la ekstera grupo kun tre discentraj orbitoj (e ≈ 0,5) Sikorakso, Prospero, Setebo kaj Ferdinando.

Margareto estas la ununura prograda neregula satelito de Urano. Ĝi estas (kun Nereido, satelito de Neptuno) la natura satelito kiu havas plej grandan orbitan discentrecon : e = 0,7979 (en 2008).

Listo

La uranaj satelitoj estas tie listitaj laŭ kreskanta orbita periodo.

Internaj satelitoj	Ĉefaj satelitoj	Retrogradaj satelitoj

Rango	Numero	Nomo	Diametro^[7] (km)	Maso^[7] (10¹⁸kg)	Granda duonakso^[7] (km)	Rivoluperiodo^[7]^[8] (tago)	Orbita inklinacio^[7]	Discentreco^[7]	Jaro de malkovro^[3]	Malkovrinto(j)^[3]
1	VI	Kordelio	40,2 ± 6	0,044	49 751	0,335	0,08479°	0,00026	1986	Terrile (Voyager 2)
2	VII	Ofelio	42,8 ± 8	0,053	53 764	0,3764	0,1036°	0,00992	1986	Terrile (Voyager 2)
3	VIII	Bianko	51,4 ± 4	0,092	59 165	0,434579	0,193°	0,00092	1986	Smith (Voyager 2)
4	IX	Kresido	79,6 ± 4	0,34	61 766	0,46357	0,006°	0,00036	1986	Synnott (Voyager 2)
5	X	Dezdemono	64 ± 8	0,18	62 658	0,473650	0,11125°	0,00013	1986	Synnott (Voyager 2)
6	XI	Julieto	93,6 ± 8	0,56	64 360	0,493065	0,065°	0,00066	1986	Synnott (Voyager 2)
7	XII	Porcio	135,2 ± 8	1,70	66 097	0,513196	0,059°	0,00005	1986	Synnott (Voyager 2)
8	XIII	Rozalindo	72 ± 12	0,25	69 927	0,558460	0,279°	0,00011	1986	Synnott (Voyager 2)
9	XXVII	Kupido	~18	0,0038	74 800	0,618	0,1°	0,0013	2003	Showalter kaj Lissauer
10	XIV	Belindo	90 ± 16	0,49	75 255	0,623527	0,031°	0,00007	1986	Synnott (Voyager 2)
11	XXV	Perdito	30 ± 6	0,018	76 420	0,638	0,0°	0,0012	1986	Karkoschaka (Voyager 2)
12	XV	Puko	162 ± 4	2,90	86 004	0,761833	0,3192°	0,00012	1985	Synnott (Voyager 2)
13	XXVI	Mabo	~25	0,01	97 734	0,923	0,1335°	0,0025	2003	Showalter kaj Lissauer
14	V	Mirando	471,6 ± 1,4	66 ± 7	129 390	1,413479	4,232°	0,0013	1948	Kuiper
15	I	Arielo	1 157,8 ± 1,2	1 350 ± 120	191 020	2,520379	0,260°	0,0012	1851	Lassell
16	II	Umbrielo	1 169,4 ± 5,6	1 170 ± 130	266 300	4,144177	0,205°	0,?	1851	Lassell
17	III	Titanjo	1 577,8 ± 3,6	3 530 ± 90	435 910	8,705872	0,340°	0,0011	1787	Herschel
18	IV	Oberono	1 522,8 ± 5,2	3 010 ± 70	583 520	13,463239	0,058°	0,0014	1787	Herschel
19	XXII	Francisko	~22	0,0072	4 276 000	−266,56	147 459°	0,1459	2001	Holman kaj al.
20	XVI	Kalibano	~72	0,25	7 231 000	−579,73	139 885°	0,1587	1997	Gladman kaj al.
21	XX	Stefano	~32	0,022	8 004 000	−677,37	141,873°	0,2292	1999	Gladman kaj al.
22	XXI	Trinkulo	~18	0,0039	8 504 000	−749,24	166,252°	0,2200	2001	Holman kaj al.
23	XVII	Sikorakso	~150	2,30	12 179 000	−1 288,28	152,456°	0,5224	1997	Nicholson kaj al.
24	XXIII	Margareto	~20	0,0054	14 345 000	1 687,01	51,455°	0,6608	2003	Sheppard kaj Jewitt
25	XVIII	Prospero	~50	0,085	16 256 000	−1 978 29	146,017°	0,4448	1999	Holman kaj al.
26	XIX	Setebo	~48	0,075	17 418 000	−2 225,21	145,883°	0,5914	1999	Kavelaars kaj al.
27	XXIV	Ferdinando	~20	0,0054	20 901 000	−2 805,51	167,346°	0,3682	2001	Holman kaj al.

Vidu ankaŭ

Notoj kaj referencoj

↑ Satellites of Uranus observations by Mr. Lassel (angle)
↑ The fifth satellites of Uranus (angle)
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 http://planetarynames.wr.usgs.gov/append7.html#UranianSystem] (angle)
↑ Scientific American Supplement, no 303, October 22, 1881 Arkivigite je 2013-06-15 per la retarkivo Wayback Machine (angle)
↑ William Lassell, « Beobachtungen der Uranus-Satelliten », dans Astronomische Nachrichten, vol. 34, 1852 (angle)
↑ Scenaro sen kolizio por la renverso de Urano^{[rompita ligilo]} (paĝaro de Observatorio de Parizo) (france)
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 Uranian Satellite Fact Sheet(angle)
↑ Negativaj periodoj markas la retrogradajn lunojn

Eksteraj ligiloj

Kategorio Naturaj satelitoj de Urano en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

france Urano kaj ĝia multenombraj satelitoj
france La satelitoj de Urano (el "Planète Astronomie")^{[rompita ligilo]}
france La satelitoj de Urano (el "L'univers dans tous ses états ") Arkivigite je 2010-03-29 per la retarkivo Wayback Machine
france Orbitaj elementoj de la uranaj satelitoj^{[rompita ligilo]}
france La malgrandaj satelitoj de Urano^{[rompita ligilo]}
angle Hubble trovas pliajn lunojn kaj ringojn ĉirkaŭ Urano Arkivigite je 2009-05-30 per la retarkivo Wayback Machine
angle Novaj uranaj lunoj malkovritaj en 2003
angle Malkovro de malbrilaj neregulas satelitoj de Urano Arkivigite je 2020-01-10 per la retarkivo Wayback Machine
angle Fotoj de Urano, ĝiaj lunoj kaj ĝiaj ringoj, de Voyager 2 Arkivigite je 2015-01-04 per la retarkivo Wayback Machine
angle Hubble malkovras novajn ringojn kaj lunojn ĉirkaŭ Urano
angle kaj france Ĉirkaŭ Urano svarmas satelitoj
germane Urano kaj ĝiaj lunoj (el "Projekto Luno")

[1] Satellites of Uranus observations by Mr. Lassel (angle)

[2] The fifth satellites of Uranus (angle)

[malk-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 http://planetarynames.wr.usgs.gov/append7.html#UranianSystem] (angle)

[4] Scientific American Supplement, no 303, October 22, 1881 Arkivigite je 2013-06-15 per la retarkivo Wayback Machine (angle)

[5] William Lassell, « Beobachtungen der Uranus-Satelliten », dans Astronomische Nachrichten, vol. 34, 1852 (angle)

[6] Scenaro sen kolizio por la renverso de Urano^{[rompita ligilo]} (paĝaro de Observatorio de Parizo) (france)

[param-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 ^7,5 Uranian Satellite Fact Sheet(angle)

[8] Negativaj periodoj markas la retrogradajn lunojn

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]