Kanada franca
La kanada franca aŭ kanadfranca (angle Canadian French, france français canadien) estas la franca lingvo parolata en Kanado. Ĝi inkludas multajn variaĵojn, el kiuj la plej elstaraj estas la kebekia franca. Iam la esprimo kanada franca referencis nur al la kebekia franca kaj al la tre rilataj variaĵoj de Ontario kaj de Okcidenta Kanado — kontraste kun la Akadia franca, kiu estas parolata en kelkaj areoj de orienta Kebekio, Nov-Brunsviko (inklude la Ŝjakan dialekton), kaj en kelkaj areoj de Nova Skotio (inklude la dialekton de la Golfeto Sankta Maria). Insulo Princo Eduardo kaj Novlando kaj Labradoro havas apartan parolmanieron nome la Novlanda franca.
| La kanada franca | |
| français canadien | |
| dialekto | |
|---|---|
| nord-amerika franca lingvo | |
| Parolata en | Kanado, Usono |
| Regiono | * Kanado[1] : Kebekio, Manitobo, Nov-Brunsviko, Nov-Skotio, Ontario, Novlando kaj Labradoro, Insulo Princo Eduardo |
| Parolantoj | Kanado : 10 330 000 (2 016−2 017)[1] Usono : 2 100 000 (2 014−2 015)[1] |
| Skribo | latina alfabeto |
| Lingvistika klasifiko | |
Hindeŭropaj lingvoj | |
| Oficiala statuso | |
| Oficiala lingvo en | Kanado |
| Lingvaj kodoj | |
| Angla nomo | Canadian French |
| Franca nomo | français canadien |
En 2011, la totala nombro de indiĝenaj francparolantoj en Kanado estis ĉirkaŭ 7.3 milionoj (22% el la tuta loĝantaro), dum aliaj 2 milionoj parolas ĝin kiel dua lingvo. Je federacia nivelo, ĝi havas oficialan statuson kun la angla. Je provinca nivelo, la franca estas la nura oficiala lingvo de Kebekio same kiel unu el la du oficialaj lingvoj de Nov-Brunsviko, kaj kunoficiala (derivite el sia federacia jura statuso) en Nunavuto, Jukonio, kaj la Nordokcidentaj Teritorioj. Registaraj administraciaj servoj estas havigitaj en franca je kelkaj lokoj en Manitobo kaj Ontario (pro la leĝo Loi sur les services en français aŭ French Language Services Act) kaj, je malpli granda etendo, aliloke en la lando, depende multe el la proksimeco al Kebekio kaj/aŭ la franckanada influo en ajna regiono.
Nov-Anglia franca (nome dialekto parolata en usona norda Nov-Anglio) estas esence variaĵo de Kanada franca kaj ne montras partikularajn diferencojn disde la kanadaj dialektoj, male al la Luiziana franca kaj al la Luizian-kreola franca.[2]
Statuso
redaktiKaj la franca kaj la angla havas statuson de oficiala lingvo de Kanado, sed la angla estas la gepatra lingvo de la plimulto da kanadanoj. Tiun statuson agnoskas precipe la Konstitucio de Kanado (1867, reviziita en 1982) kaj la Leĝo pri oficialaj lingvoj (1969). La kanada registaro provizas servojn en la du lingvoj, kaj faras same en ĉiuj federaj institucioj.[3]
Kanado estas federacio, kaj ĉiu provinco havas sian propran leĝaron. La konstitucio de Kanado ne precizigas ĉu lingvo estas federa aŭ provinca afero. Tial la federa registaro kaj la provincaj registaroj povas enleĝigi pri tio. Okaze de konflikto, la Suprema Kortumo de Kanado decidas.
Kebekio deklaris la francan la sola oficiala lingvo de la provinco en 1974 per la Leĝo pri la oficiala lingvo, anstataŭita en 1977 per la Ĉarto de la franca lingvo, kiu konfirmas kaj plifortigas tiun statuson. La franca lingvo uzita en Kebekio estas enkadrigita de la Kebekia Ofico de la franca lingvo.
Nov-Brunsviko estas la sola kanada provinco oficiale dulingva. Koncerne al la provincaj registaroj de Ontario kaj de Manitobo, la Konstitucio devigas, ke ili provizu registarajn servojn en la franca en regionoj, kie la nombro de franclingvanoj pravigas tion.
En la tri nordaj teritorioj (Jukonio, Nord-Okcidentaj Teritorioj, Nunavuto), kiuj havas malsaman statuson de tiu de la provincoj, la du lingvoj estas oficialaj, same kiel kelkaj lokaj lingvoj.
Laŭ la konstitucio, ĉiuj kanadaj provincoj devas provizi la baznivelan kaj meznivelan edukon al nacimalplimultoj en la du oficialaj lingvoj.
Tipografio
redaktiLa oficiala tipografia normo uzata por la franca en Kanado malsamas de tiu en aliaj franclingvaj landoj.
Malkiel la francaj tipografiaj uzoj de la nacia presejo de Francujo kiu estas uzata en franclingva Vikipedio, la kanada uzo estas ne enmeti spacetojn antaŭ la signoj de duobla interpunkcio, tio estas, la krisigno, la demandosigno, kaj la punktokomo. La dupunkto estas escepto al la regulo kaj devas esti post spaco.[4][5] Monaj simboloj kaj la procento prenas spacon.
La citiloj kaj iliaj uzoj sekvas la samajn regulojn kiel en la franca normo:[6] oni uzas la ĉevronajn aŭ francajn citilojn kun spacetoj (« … ») al la unua nivelo de la citaĵoj. Por la citaĵoj de dua rango, kontraŭe al tio kion preferas la Nacia Presejo de Francujo, la kanada normo uzas anglajn duoblajn citilojn (“…”) kiel multaj francaj eldonaĵoj kiel la ĵurnalo Le Monde.[7][8]
Vortoj
redakti| Francujo | Kanado | Esperanto / komentoj |
|---|---|---|
| Myrtille | Bleuet | mirtilo. Teknike, bleuet kaj myrtille estas du malsamaj specioj de mirtikoj. Bleuet estas pli dika kaj forta en Nord-Ameriko. Le vorto bleuet estas floro en Eŭropo. |
| Pastèque | Melon d’eau | akvomelono |
| Glace | Crème glacée | glaciaĵo. Oni ankaŭ povas uzi la nomon Crème glacée en Eŭropo, sed tre malofte. En Kanado, la vorto glace significas glacierojn aŭ glacikubojn. |
| Un steward, une hôtesse de l’air | Un agent de bord | stevardo |
| Citronnade | Limonade | limonado. En Eŭropo, la vorto limonade signifas trinkaĵon kun gaso kaj sukero kiu ne estas farita de limonsuko. |
| Gay | Gai | gejo. En Kanado, oni preferas la literumon gai por gejo. |
| Soutien-gorge | Brassière | mamzono. Soutien-gorge estas foje uzata en Kanado |
| Ananas | Ananas | ananaso. En Kanado, la vorto ĝenerale prononciĝas /a.na.nɑ/. |
| Petit déjeuner | Déjeuner | matenmanĝo |
| Déjeuner | Dîner, diner | tagmanĝo |
| Dîner, diner | Souper | vespermanĝo |
| (Téléphone) portable | (Téléphone) cellulaire | poŝtelefono. Ekster Kanado, téléphone cellulaire estas nur teknika vorto kiu signifas tipon de téléphone mobile. |
| Supérette | Dépanneur | Vendejo proksima al la loĝejo por aĉeti ekzemple panon. |
| Placard | Armoire / Garde-robe | ŝranko. Placard foje uziĝas en Kanado. |
| Maillot de bain | Costume de bain | naĝkostumo |
| Sweat-shirt / Sweat à capuche | Coton-ouaté /
Hoodie (anglismo) |
kapuĉpulovero. Tipo de T-ĉemizo kun longaj manikoj, ofte kun elasta koltruo. |
| Et cetera | Et cetera | ktp. En Kanado, la vorto prononciĝas "etĉetera", sed en Francujo "etsetera". |
| (Être) sympa | (Être) fin | (esti) amikeca |
| Moustique | Maringouin | moskito. Moustique ankaŭ uziĝas en Kanado. |
| Bouton de fièvre | Feu sauvage | -- |
| Bac à sable | Carré de sable | sablokesto |
| Shopping | Magasiner / Magasinage | butikumado |
| Serviette (de table) | Napkin
(anglismo) |
buŝtuko |
| Marron | Brun | bruna |
| Une basket, une tennis | Une espadrille | sportŝuoj. En Eŭropo, espadrille estas specifa tipo de ŝuo. |
| Pékin | Beijing | Pekino |
| Beurre de cacahuètes | Beurre d'arachide | arakida butero |
| Classeur | Cartable | dosiera kabineto |
| Déambulateur | Marchette | rulapogilo. Déambulateur ankaŭ uziĝas en Kanado. |
| Toboggan | Glissade | deglitejo |
| Maître / Maîtresse | Professeur / Enseignant | instruisto. Professeur ankaŭ uziĝas en Francujo. |
| Cookie / Gâteau | Biscuit | kekso. Biscuit ankaŭ uziĝas en Francujo. |
| Serpillière | Vadrouille
Moppe |
ŝvabrilo |
| Fontaine | Fontaine d'eau / Abreuvoir | fontano |
| Racket | Taxage | -- |
| Rond-point | Carrefour giratoire | -- |
| Prendre une cuite | Prendre une brosse | drinki multe |
| Chaussette | (Paires de) bas | ŝtrumpeto |
| Préservatif | Condom | kondomo |
| Parking | (Parc de) stationnement | parkumejo |
| Machine à laver, lave-linge | Laveuse, lave-linge | lavmaŝino |
| Seau | Chaudière | sitelo. En Kanado, chaudière estas sitelo kiun oni pendas de arboj por kolekti siropon. Sed seau ankaŭ uziĝas en Kanado. |
| Centre aéré | Camp de jour | Loko kien oni sendas infanojn dum la someraj ferioj. |
| Sèche-linge | Sécheuse | vestaĵsekigilo |
| Chariot / Caddie | Chariot / Panier | aĉetĉareto |
| Gomme | Efface / Gomme à effacer | skrapgumo |
| Football | Soccer | futbalo |
| Sac à main | Sacoche | mansako |
| Pince crocodile | Câble de démarrage / Câble à booster | Ilo uzata kiam la baterio de aŭto ne plu funkcias. |
| Pomme d'amour | Pomme sucré | dolĉigita pomo |
| (Être) nul, ennuyeux | (Être) plate | (esti) teda |
| Écœurer / Écœurant | Écœurer | abomenigi. Écœurer en Kanado uziĝas por signifi ĝeni iun. |
| Croche-patte / Croc-en-jambe | Jambette | stumbligo per kruro |
| L'anniversaire de quelqu'un | La fête de quelqu'un | ies naskiĝtago. En Kanado, la frazo bonne fête! uziĝas por festi ies tagon de naskiĝo, kiel la Svisujo. En Francujo, ĝi uziĝas por la festo de sanktulo kiu havas la saman nomon de iu (ekzemple bonne fête Jean je la tago de Sanktulo Jean). Je la naskiĝtago oni diras bon anniversaire! |
| Soda | Liqueur / Boisson gazeuse | sodakvo |
| Chanson | Toune | kanto |
| Horloge | Cadran | horloĝo. Horloge ankaŭ uziĝas en Kanado. |
| Sécher (les cours) | Foxer | ne ĉeesti klason |
| Torchon | Guenille | mantuko |
| Fermer / Verrouiller (une porte) | Verrouiller / Barrer (une porte) | fermi (pordon) |
| Ouvrir / Déverrouiller (une porte) | Déverrouiller / Débarrer (une porte) | malfermi (pordon) |
| Feu tricolore | Feu de circulation
Lumière |
semaforo |
| Dièse | Carré | La simbolo # |
| Voiture, auto
Bagnole, caisse |
Auto
Char |
aŭto. La vorto voiture foje uziĝas en Kanado. La vorto char estas pli malformala. |
| Weekend | Fin de semaine | semajnfino. Weekend ankaŭ uziĝas en Kanado. En Francujo, oni povas uzi fin de semaine sed estas malklara ĉar ĝi dependas de la laborsemajno. |
| Noix de pécan | Pacane | pekano |
| Smartphone | Téléphone intelligent | lerta telefono |
| Couvert (de table) | Ustensile | manĝilo |
| Gosse | Gosse | Slango por "infano" en Eŭropo kaj "testiko" en Kanado. |
| Les fesses | Les foufounes | gluteoj |
| Maïs | Blé d'Inde | maizo. Maïs ankaŭ uziĝas en Kanado. |
| Kidnapping | Enlèvement | ostaĝigo |
| (inoj): Petite amie, copine, meuf
(viroj): Petit ami, copain, mec |
(inoj): Blonde, petite amie, amoureuse
(viroj): Chum, petit ami, amoureux |
amato. Copain / Copine ankaŭ uziĝas en Kanado. |
| Blatte | Coquerelle | blato |
| Toutou | Toutou | Amvorto por hundo en Eŭropo kaj pluŝbesto en Kanado |
| Chanson entraînante / Chanson traditionnelle | Turlute | tradicia kanto. La vorto turlute signifas buŝsekson en Eŭropo. |
| Se chamailler / Une chamaille | Se chicaner / Une chicane | kvereli / kverelo |
| Bonnet | Tuque | lanĉapelo kutime uzata en vintro |
| Ticket / Facture | Facture / Reçu | fakturo. Ticket en Kanado signifas bileton. |
| Tong | Sandale / gougoune | zorio |
| (Jeu) action ou vérité | (Jeu) vérité ou conséquence | Ludo en kiu oni elektas au respondi al demando aŭ fari faron |
| Gant de toilette | Débarbouillette / Serviette | lavtuko |
| (Téléphone) portable | (Ordinateur) portable | En Kanado, la vorto portable uziĝas nur por portebla komputilo, sed en Francujo, la vorto ankaŭ uziĝas por portebla telefono, kiun oni nomas téléphone cellulaire en Kanado. |
| (C'est) bien | (C'est) correct | La vorto correct ĝenerale prononciĝas /kɔ.ʁɛk/ en Kanado. |
| Cartable | Sac d’école, sac à dos | Sako kiun infanoj portas al la lernejo. En Kanado cartable estas est ringa kajero en kiu on enmetas foliojn de papero. |
| Pop-corn | Maïs soufflé | krevmaizo. Pop-corn ankaŭ uziĝas en Kanado. |
| Snowboard | Planche à neige | neĝtabulo |
| Valise / Mallette | Valise | valizo. En Kebekio, la vorto mallette estas sakego en la formo de valizo. |
| Surimi | Goberge | surimi |
| Chewing-gum | Gomme, gomme à mâcher | maĉgumo |
| Ferry, bac | Traversier | pramŝipo |
| Arobase | A commercial | La simbolo @. Arobase foje uziĝas en Kanado. |
| Un job | Une job | laboro. Ĉi tiu anglismo estas virgenra en Eŭropo kaj ingenra en Kanado. |
| Taille-crayon | Aiguisoir | pintigilo |
| Aspirateur | Balayeuse | polvosuĉilo. Aspirateur ankaŭ uziĝas en Kanado. |
Vidu ankaŭ
redaktiReferencoj
redakti- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 (en) Fiche langue du français
[fra]dans la base de données linguistique Ethnologue. - ↑ Ammon, Ulrich. (1989) Status and Function of Languages and Language Varieties. Walter de Gruyter, p. 306–308. ISBN 0-89925-356-3.
- ↑ « L’inexorable déclin de la langue française au Canada », sur LEFIGARO (alirita la 3an de marto 2021)
- ↑ Office québécois de la langue française, « Espacement avant et après les principaux signes de ponctuation et autres signes ou symboles », sur Banque de dépannage linguistique, juillet 2017 (alirita la 8an d aŭgusto 2017)
- ↑ « La ponctuation – 6.13 Tableau des espacements Arkivigite je 2017-08-08 per la retarkivo Wayback Machine », sur btb.termiumplus.gc.ca, Termium Plus : la banque de données terminologique et linguistique du gouvernement du Canada, Travaux publics et Services gouvernementaux Canada, 15 octobre 2015 (alirita la 8an de aŭgusto 2017).
- ↑ Office québécois de la langue française, « Citation double », sur Banque de dépannage linguistique, juillet 2017 (alirita la 8an de aŭgusto 2017)
- ↑ Bureau de la traduction, « Les guillemets et les citations Arkivigite je 2017-08-08 per la retarkivo Wayback Machine », sur TERMIUM Plus®, 15 octobre 2015 (alirita la 8an de aŭgusto 2017)
- ↑ Louis Guéry, Abrégé du code typographique à l’usage de La Presse, Paris, Victoires Éditions, coll. « En français dans le texte », 2010, 103 p. (ISBN 978-2-35113-066-7), paĝoj 66–67.
Bibliografio
redakti- Darnell, Regna, eld. (1971). Linguistic Diversity in Canadian Society, in Sociolinguistics Series, 1. Edmonton, Alta.: Linguistic Research. Without ISBN or SBN
En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Français canadien en la franca Vikipedio.