Bruna urso

Bruna urso (Ursus arctos) estas urso el la familio Ursedoj de la biologia ordo Karnovoroj. Ĝi havas longan, maldelikatan grizflavan ĝis nigrabrunan hararon. Ĝia korpo mezuras 150 – 250 cm kaj pezas 150 – 300 kg. Estas grandaj diferencoj laŭ subspecioj kaj sekso. Ekzemple hispanaj ursoj povas pezi inter 100 kaj 200 kg se viroj kaj inter 80 kaj 150 kg se inoj.

Kiel legi la taksonomion Bruna urso
Kamĉatka brunurso (Ursus arctos beringianus) Bruna urso en la Pireneoj
Biologia klasado
Regno: Animaloj Animalia Filumo: Ĥorduloj Chordata Klaso: Mamuloj Mammalia Ordo: Karnovoroj Carnivora Familio: Ursedoj Ursidae Genro: Urso Ursus Specio: U. arctos
Dunomo
Ursus arctos Linnaeus, 1758
Konserva statuso
Konserva statuso: Malplej zorgiga (LR/lc)
Vivregiono de la bruna urso Vivregiono de la bruna urso
Aliaj Vikimediaj projektoj

Kutimoj

La bruna urso loĝas en profundaj arbaroj solece, en teritorio 500 ĝis 3000 ha, kiun li gardas kontraŭ aliaj ursoj kaj signas ĝin per ekskrementoj kaj per forŝiro de arboŝelo. En la mezo de la teritorio ĝi havas sian rifuĝejon kaj ankaŭ helpajn kaŝejojn (ofte grotojn). La manĝon ĝi serĉas post vesperiĝo kaj manĝas ne nur viandon, sed ankaŭ radikojn, grenon, fungojn, insektojn, mielon.

Bredado

Geursoj pariĝas inter aprilo kaj junio, post 9 monatoj naskiĝas 1 ĝis kvar ursidoj grandaj kiel rato. La ursino ilin mamnutras 3 aŭ 4 monatojn -kiuj koincidas kun vintrado- kaj zorgas pri ili ĝis 3 jarojn, eĉ kiam jam komencis la dua bredado. Nur poste ŝi elpelas ilin el sia teritorio. La ursino bredas ĉiun duan jaron.

Disvastiĝo

La bruna urso (Ursus arctos), ĉefe holarktisa specio el la ordo de karnovoruloj kaj familio de ursedoj, vivas en la Nordoriento, Nordokcidento kaj Sudokcidento de Ĉinio kaj ankaŭ en iama Sovetunio, Eŭropo kaj Nord-Ameriko. Ili dividiĝas en dekkelkajn subspeciojn. Ĝenerale, ili estas malhelbrunaj, tamen malsamaj subspecioj en malsamaj lokoj surhavas hararon de malsamaj koloroj. Inter ili iuj preskaŭ estas nigraj kaj aliaj laktoflavaj. Ankaŭ la korpaj formoj de la malsamaj specioj estas tre diferencaj. La brunaj ursoj vivantaj en Alasko de Nord-Ameriko kaj en ĝiaj ĉirkaŭaĵoj estas la plej grandaj bestoj el la karnomanĝuloj, kun longeco de pli ol 2,8 metroj, alto de 1,5 metroj kaj pezo de 780 kilogramoj. Sed la brunaj ursoj loĝantaj en Sirio pezas ĉiuj malpli ol 90 kilogramojn, kaj tiuj en Ĉinio longas ĉiuj je du metroj, pezas pli ol 200 kilogramojn kaj altas je unu metro.

La bruna urso troviĝas interalie en jenaj ekoregionoj : la anatoliaj koniferaj kaj deciduaj miksarbaroj, la alpa stepo de Karakorumo kaj okcidenta Tibeta Altebenaĵo, la apeninaj deciduaj montarbaroj, la elborz-montara arbarstepo, la okcident-himalajaj subalpaj koniferaroj, la okcident-patrinmontaraj pinaroj-kverkaroj, la pacifikaj moderaj pluvarbaroj, la pireneaj koniferaj kaj miksaj arbaroj, la skandinavaj marbordaj koniferaroj, la skandinavaj montaraj betularoj kaj herbejoj kaj la sud-anatoliaj koniferaj kaj deciduaj montarbaroj.

Aliaj

La bruna urso loĝas en arbaroj. Somere ili vivas sur montoj alte super la marnivelo, printempe kaj aŭtune en lokoj malaltaj, kaj vintre dormas en kavernoj. La brunaj ursoj loĝantaj en la nordo vintrodormas pli longe ol tiuj en la sudo, kiuj iam eĉ ne vintrodormas. La bruna urso ĉefe manĝas burĝonojn, herbojn, radikojn, sovaĝajn fruktojn kaj semojn, kaj ankaŭ insektojn, fiŝojn, putrintajn karnojn kaj ĉiujn kaptitajn animalojn, kiel ekzemple cervo, ŝafo kaj aliaj.

Subspecioj

La bruna urso havas multajn subspeciojn:

• urso bruna eŭrosiberia ( Ursus arctos arctos ) - troviĝas en grandaj partoj de Rusio.
• urso bruna orientsiberia - Ursus arctos yeniseensis
• urso bruna kaŭkaza - Ursus arctos meridionalis
• Siria brunurso ( Ursus arctos syriacus ) - la plej malgranda el la subspecioj. Hodiaŭ ĝi troviĝas nur en Turkio, Kaŭkazo kaj Irako. Li malaperis el la pejzaĝo de la Lando de Israelo, el la nordo de Jordan, el Libano kaj el Sirio.
• Griza urso ( Ursus arctos horribilis ) - unu el la plej grandaj kaj plej famaj subspecioj de la brunurso. Li ricevis sian nomon pro sia griza "mantelo" ( Grizzled - griza en koloro). La nomo de Nacia Parko Yosemite devenas de la indiana nomo de tiu ĉi urso ("Yosemati" aŭ "Ozomati"), kiu kutimis vivi en la parko, kaj la plej granda giganta sekvoja arbo en ĉi tiu parko nomiĝas "Grizzly Giant". La plej fama naturrezervejo kie ĉi tiu urso povas esti trovita estas la Nacia Parko Yellowstone.
• Kodiak-urso ( Ursus arctos middendorffi ) - la plej granda el la subspecioj. Ĝia pezo estas ĉirkaŭ 750 kg, sed estas kelkaj individuoj pli grandaj ol tio.Ĝi estas kutime eĉ pli fortika ol blanka urso, sed ĝia alteco estas pli mallonga.
• Atlasa urso ( Ursus arctos crowtheri ) - la subspecio estas formortinta kaj la nura urso kiu vivas en Afriko. Ĝia grandeco estis relative malgranda. Formortinta en la 70-aj jaroj de la 19-a jarcento.
• La urso de Bergman ( Ursus arctos piscator ) - subspecio kiu estis ofta en Kamĉatko kaj malaperis dum la dua duono de la dudeka jarcento. nun estas konsiderata formortinta specio.
• Tibeta bluurso - urso bruna himalaja ( Ursus arctos pruinosus ) - subspecio kiu estas ofta en la orienta Tibeta malaltebenaĵo. Unu el la plej maloftaj ursoj en la mondo.
• Gobiurso ( Ursus arctos gobiensis ) - subspecio kiu estas ofta en la Gobia dezerto de Mongolio. estas en grava danĝero de formorto.
• Orienta Siberia urso ( Ursus arctos collaris ) - subspecio kies distribuo estas de Orienta Siberio, komencante de la Jeniseja Rivero  ĝis Trans-Baikalia, Stenovoy Ridge,  Lena Rivero, Kolyma kaj ĝenerale ĉie en  Jakutio  kaj la Altaja Montoj. La subspecio ankaŭ ekzistas en norda Mongolio.
• Kamĉatka brunurso ( Ursus arctos beringianus ) - subspecio kiu estas ofta en Kamĉatko kaj estas konsiderita la prapatro de la Kodiak urso.
• La himalaja brunurso - urso bruna irana ( Ursus arctos isabellinus ) - estas en serioza danĝero de formorto.
• urso bruna usuria ( Ursus arctos lasiotus ) - unu el la plej grandaj subspecioj de la brunurso vivanta en Japanio.
• Alaska urso ( Ursus arctos gyas ) - unu el la plej grandaj subspecioj de la brunurso, ekzistas debato ĉu ĝi devus esti nomita grizurso kiel ĉiuj brunursoj en Nordameriko (krom la Kodiak-urso ).
• Marsica brunurso ( Orsus arctos marsicanus ) - danĝernivele endanĝerigita subspecio. Estas debato inter esploristoj ĉu trakti ĝin kiel subspecion aŭ kiel specion en sia propra rajto.
• Alaskan brunurso ( Ursus arctos alascensis ) - vivas en norda Alasko, kutime agnoskita kiel aparta subspecio sed kelkaj esploristoj diras ke ĝi estas aparta populacio de grizursoj.
• Kalifornia grizurso ( Ursus arctos californicus ) - la lasta konata urso estis pafita en Kalifornio en 1922. Muzeaj specimenoj montras ke tiu raso havis multe pli larĝan kranion ol grizurso.
• Dahl brunurso ( Ursus arctos dalli) - ekzistas ebleco ke tiu urso estas alia subspecio kiu loĝas en strandoj.
• Sitka brunurso ( Ursus arctos sitkensis ) - ŝajnas esti pli proksima al blanka urso ol al aliaj brunursoj.
• Brunurso ( Ursus arctos stikeenensis ) - probable loĝas en Kanado.
• Meksika grizurso ( Ursus arctos nelsoni ) - formortinta. La lasta registrita ekvido estis en 1962.
• Bruna preriurso ( Ursus arctos priscus ) - formortinta. Ĝi povas esti aparta specio.

Bildaro

• 
• 
  Kodiaka urso, la plej granda el la brunaj ursoj
• 
• 
• 
• 
  דוב גריזלי
• 
• 
• 
• 
• 
  Piedsigno de bruna urso
• 
  Spuro de urso en Altaj Tatroj en Tichá valo

Vidu ankaŭ

• Blanka urso
• Malaja urso
• JJ1