Vikipedio

Asirianoj

Asirianoj (ܣܘܪ̈ܝܐ, Sūrāyē / Sūrōyē ) estas etno indiĝena de Mezopotamio, historia regiono en Mezoriento. Kelkaj sin identigas kiel sirianoj, arameoj, kaj ĥaldeoj. Parolantoj de la novaramea branĉo de ŝemidaj lingvoj same kiel la primaraj lingvoj en iliaj loĝlandoj, modernaj asirianoj estas siriaj kristanoj, kiuj postulas sian devenon de Asirio, unu el la plej malnovaj civilizoj en la mondo, devenanta de 2500 a.K.en antikva Mezopotamio[1].

Asirianoj
Flago
etnoreligia grupo
Ŝemidoj
Ŝemidoj
Suma populacio
1 230 000
Ŝtatoj kun signifa populacio
Lingvo(j)
asiria nov-aramea lingvo • nordorienta nov-aramea lingvo • akada lingvo
Religio
kristanismo • Asiria Eklezio de la Oriento • Ĥaldea katolika Eklezio • Siria Ortodoksa Eklezio • Rusa Ortodoksa Eklezio
v • d • r
Flago de la asirianoj.
Asirianoj en asiria preĝejo de Mosulo komence de la 20-a jarcento.

La tribaj regionoj, kiuj formas la asirian patrujon, estas partoj de la nuntempa norda Irako (ebenaĵo de Ninivo kaj gubernio Dahuk), sudorienta Turkio (Hakkari kaj Tur Abdin), nordokcidenta Irano (Urmijo) kaj, pli ĵuse, nordorienta Sirio (gubernio Hasaka)[2]. La plimulto migris al aliaj regionoj de la mondo, inkluzive de Nordameriko, Levantenio , Aŭstralio, Eŭropo, Rusio kaj Kaŭkazio dum la pasinta jarcento. Elmigrado deĉenigis eventojn kiel la Masakroj de Dijarbakiro, la Asiria Genocido (samtempa kun la Armena kaj Greka genocidoj) dum la Unua Mondmilito de la Otomana Imperio kaj aliancitaj kurdaj triboj[3][4], la Masakro de Simelo en Irako en 1933, la Irana Revolucio de 1979 , arabaj naciismaj baazismaj politikoj en Irako kaj Sirio, la pliiĝo de Islama Ŝtato de Irako kaj la Levantenio kaj ĝia transpreno de la plejparto de la ebenaĵo de Ninivo[5][6].

Asirianoj estas ĉefe kristanaj, plejparte aliĝantaj al la orienta kaj okcidenta siriaj liturgiaj ritoj de kristanismo.  La eklezioj, kiuj konsistigas la orientan sirian riton, inkluzivas la Ĥaldean Katolikan Eklezion, Asirian Eklezion de la Oriento kaj la Antikvan Eklezion de la Oriento[7], dum la eklezioj de la okcidenta Siria rito estas la Siria Ortodoksa Eklezio kaj Siria Katolika Eklezio. Ambaŭ ritoj uzas la klasikan sirian lingvon kiel sian liturgian lingvon[8][9][10] .

Plej lastatempe, post la Iraka Milito de 2003 kaj la Siria enlanda milito, komencitaj en 2011, delokigis grandan parton de la restanta asiria komunumo el sia patrujo kiel rezulto de etna kaj religia persekutado fare de islamaj ekstremistoj[11]. El la miliono aŭ pli da irakanoj raportitaj de Unuiĝintaj Nacioj, kiuj fuĝis de Irako post la okupado, preskaŭ 40% estis asirianoj, kvankam asirianoj okupis nur ĉirkaŭ 3% de la iraka demografio antaŭmilita[12].

Pro la apero de la Islama Ŝtato kaj la transpreno de granda parto de la asiria patrujo fare de la terora grupo, alia grava ondo de asiria delokiĝo okazis. La Islama Ŝtato estis forpelita de la asiriaj vilaĝoj en la rivervalo Ĥabur[13][14] kaj la regionoj ĉirkaŭ la urbo Hasaka en Sirio antaŭ 2015, kaj de la Niniva ebenaĵo en Irako antaŭ 2017. En norda Sirio, asiriaj grupoj partoprenis ambaŭ politike kaj armee en la kurda-dominata sed multetna Siriaj Demokrataj Fortoj[15] kaj Aŭtonoma Administracio de Norda kaj Orienta Sirio[16][17].

Historio

redakti

Antaŭkristana historio

redakti
 
Parto de la reliefo Leono de Aŝurbanipal, ĉ. 645–635 a.K.

Asirio estas la patrujo de la asiria popolo; ĝi situas en la antikva Proksima Oriento. En prahistoriaj tempoj, la regiono, kiu estis konata kiel Asirio (kaj Subartu), estis hejmo de neandertaloj kiel la restaĵoj de tiuj, kiuj estis trovitaj ĉe la kaverno Ŝanidar. La plej fruaj Neolitikaj lokoj en Asirio apartenis al la kulturo Ĝarmo ĉ. 7100 a.K. kaj Tell Hasuna, la centro de la Hasuna kulturo, ĉ. 6000 a.K[18].

La historio de Asirio komenciĝas per la formado de la urbo Asur eble jam en la 25-a jarcento a.K.  La asiria reĝlisto registras reĝojn devenantajn de la 25-a jarcento a.K. pluen, la plej frua estis Tudija, kiu estis samtempulo de Ibrium de Ebla. Tamen multaj el ĉi tiuj fruaj reĝoj estus lokaj regantoj, kaj de la fino de la 24-a jarcento a.K. ĝis la frua 22-a jarcento a.K., ili kutime estis subuloj de la Akada Imperio. Dum la frua bronzepoka periodo, Sargono unuigis ĉiujn indiĝenajn emidajn parolantajn homojn (inkluzive la asirianojn) kaj la sumeranojn de Mezopotamio sub la Akada Imperio (2335-2154 a.K.). La urboj Aŝuro kaj Ninivo (nuntempa Mosulo), kiu estis la plej malnova kaj plej granda urbo de la antikva Asiria Imperio,  kune kun kelkaj aliaj urboj kaj vilaĝoj, ekzistis jam en la 25-a jarcento a.K., kvankam ili aperas sumer-regataj administraj centroj nuntempe, anstataŭ sendependaj ŝtatoj. La sumeranoj fine absorbiĝis en la akadan (asiri-babilonan) loĝantaron.

 
Asiria soldato de la aĥemenida armeo ĉ. 480 a.K, tombo de Kserkso la 1-a, Naqsh-e Rustam.

En la tradicioj de la Asiria Eklezio de la Oriento, ili devenas de la nepo de Abraham (Dedan, filo de Jokŝan), prapatro de la antikvaj asirianoj. Tamen ne ekzistas historia bazo por la biblia aserto; estas neniu mencio en asiriaj registroj (kiuj datiĝas jam de la 25-a jarcento a.K.)[19]. Aŝur-ubalit la 1-a renversis la Mitanni ĉ. 1365 a.K., kaj la asirianoj profitis de ĉi tiu disvolviĝo prenante la regadon de la orienta parto de Mitania teritorio, kaj poste ankaŭ aneksante hititajn, babilonajn, amoridajn kaj huridajn teritoriojn. La asiria popolo, post la falo de la Nov-Asiria Imperio en 609 a.K. estis sub la regado de la Novbabilona kaj poste la Persa imperio, kiu konsumis la tutan novbabilonan aŭ "ĥaldean" imperion en 539 a.K. Asirianoj iĝis frontliniaj soldatoj por la Persa Imperio sub Kserkso la 1-a, ludante gravan rolon en la Batalo de Maratono[20] sub Dario la 1-a en 490 a.K. Herodoto, kies Historioj estas la ĉefa fonto de informo pri tiu batalo, faras neniun mencion pri asirianoj rilate al ĝi[21].

Malgraŭ la enfluo de fremdaj elementoj, la ĉeesto de asirianoj estas konfirmita per la kultado de la dio Aŝur: referencoj al la nomo travivas ĝis la 3-a jarcento post Kristo. La grekoj, partoj kaj romianoj havis sufiĉe malaltan nivelon de integriĝo kun la loka loĝantaro en Mezopotamio, kio permesis al iliaj kulturoj pluvivi. La reĝlandoj Osroene, Adiabene, Hatra kaj Asur, kiuj estis sub parta rego, havis asirian identecon[22].

Lingvo

redakti

Aperante en Sumero ĉ. 3500 a.K., kojnskribaĵo komenciĝis kiel sistemo de piktogramoj. Ĉirkaŭ 3000 a.K., la bildaj reprezentadoj pli simpliĝis kaj pli abstraktiĝis, ĉar la uzata nombro da uzantoj malgrandiĝis. La originala sumera skribo estis adaptita por la verkado de la akada (babilona kaj asira) kaj hitita lingvo[23].

La Kültepe-tekstoj, kiuj estis skribitaj en la malnova asiria, konservas la plej fruajn konatajn spurojn de la hitita lingvo, kaj la plej fruan atestadon de iu ajn hindeŭropa lingvo, datitajn al la 20-a jarcento a.K. Plej multe de la arkeologia evidenteco estas tipa de Anatolio anstataŭ de Asirio, sed la uzo de kojnskribo kaj dialekto estas la plej bona indiko de asiriaa ĉeesto. Ĝis nun pli ol 20 000 kojnskribaj tabeloj estis retrovitaj[24][25].

Ekde 1700 antaŭ nia erao kaj pluen, la sumera lingvo estis konservita de la antikvaj babilonanoj kaj asirianoj nur kiel liturgia kaj klasika lingvo por religiaj, artaj kaj sciencaj celoj.

La akada lingvo, kun siaj ĉefaj dialektoj asiria kaj babilona, ​​iam la lingvafrankao de la Proksima Oriento, komencis malkreski dum la novasiria imperio ĉirkaŭ la 8-a jarcento a.K., estante marĝenigita de la malnova aramea lingvo dum la regado de Tiglatpilezero la 3-a. Antaŭ la helena periodo, la lingvo plejparte limiĝis al fakuloj kaj pastroj laborantaj en temploj en Asirio kaj Babilonio[26].

Frua kristana periodo

redakti
 
Mapo de Asōristān (226–637 p.K)

Ekde la 1-a jarcento a.K., Asirio estis la batalkampo de la longedaŭraj Romi-persaj militoj. Granda parto de la regiono estis la roma provinco de Asirio el 116 al 118 p.K. sekvante la konkerojn de Trajano, sed post parta-inspirita asiria ribelo, la nova imperiestro Hadriano retiriĝis de la mallongdaŭra romia provinco de Asirio kaj ĝia najbara provincoj en 118 p.K. Post sukcesa kampanjo en 197–198, Severus konvertis la reĝlandon Osroeno, centrita en Edessa, en lima romia provinco. Romia influo en la areo finiĝis sub Joviano en 363, kiu forlasis la regionon post finado de rapida packontrakto kun la sasanidoj. De la pli posta dua jarcento, la Romia Senato inkludis plurajn famajn asirianojn, inkluzive de Tiberio Klaŭda Pompejano kaj Avidio Kasio[27].

La asirianoj estis kristanigitaj en la unua ĝis tria jarcentoj en romia Sirio kaj romia Asirio. La loĝantaro de la sasanida provinco Asōristān estis miksitaj unu, kunmetita de Asirio, Sirianoj en la malproksima sudo kaj la okcidentaj dezertoj kaj persoj. La greka elemento en la urboj, ankoraŭ forta dum la Parta Imperio, ĉesis esti etne aparta en sasanidaj tempoj. La plimulto de la loĝantaro estis orient-arameaj parolantoj[28].

Kune kun la arameoj, armenoj, grekoj kaj nabateoj, la asirianoj estis inter la unuaj homoj, kiuj konvertiĝis al kristanismo kaj disvastigis orientan kristanismon al la Malproksima Oriento malgraŭ fariĝi, ekde la 8-a jarcento, minoritata religio en sia patrujo sekvante la islamanan konkeron de Persio[29].

En 410, la Koncilio de Seleŭkio-Ktesifono, la ĉefurbo de la Sasanida Imperio,  organizis la kristanojn ene de tiu imperio en kio iĝis konata kiel la Orienta Eklezio. Ĝia estro estis deklarita esti la episkopo de Seleŭkio-Ktesifono, kiu en la dokumentoj de la konsilio estis referita kiel la Granda aŭ Grava Metropolito, kaj kiu baldaŭ poste estis nomita la Katolikoso de la Oriento. Poste ankaŭ la titolo de Patriarko estis uzata. Diocezoj estis organizitaj en provincoj, ĉiu el kiuj estis sub la aŭtoritato de metropolito. Ses tiaj provincoj estis starigitaj en 410.

 
Preĝejo de la 6-a jarcento, Sankta Johano la Arabo, en Hakkâri, Turkio.

Alia konsilio okazinta en 424 deklaris, ke la Katolikoso de la Oriento estas sendependa de "okcidentaj" ekleziaj aŭtoritatoj (tiuj de la Romia Imperio)[27].

Baldaŭ poste kristanoj en la Romia Imperio estis dividitaj per sia sinteno rilate al la Koncilio de Efeso (431), kiu kondamnis Nestorianismon, kaj la Koncilion de Kalcedonio (451), kiu kondamnis Monofizitismon. Tiuj, kiuj ial rifuzis akcepti unu aŭ alian el ĉi tiuj konsilioj, estis nomataj nestorianoj aŭ monofizitoj, dum tiuj, kiuj akceptis ambaŭ konciliojn, okazigitajn sub la aŭspicioj de la romiaj imperiestroj, estis nomataj melkitoj (devenantaj de siria malkā, reĝo). Ĉiuj tri grupoj ekzistis inter la siriaj kristanoj, la orientaj sirianoj nomiĝis nestorianoj kaj la okcidentaj sirianoj dividiĝis inter la monofizitoj (hodiaŭ la Siria Ortodoksa Eklezio, ankaŭ konata kiel jakobitoj, laŭ Jakobo Baradai) kaj tiuj, kiuj akceptis ambaŭ konciliojn (ĉefe hodiaŭa Ortodoksa eklezio[30], kiu adoptis la bizancan riton en la greka lingvo, sed ankaŭ la Maronita Eklezio, kiu konservis sian okcidentan sirian riton kaj ne estis tiel proksime akordigita kun Konstantinopolo). Post la divido la orientaj kaj okcidentaj sirianoj disvolviĝis apartaj dialektoj. Kun la pliiĝo de siria kristanismo, orienta aramea lingvo ĝuis renesancon kiel klasika lingvo en la dua ĝis 8-a jarcentoj, kaj specoj de tiu formo de aramea (novarameaj lingvoj) estas ankoraŭ parolataj de kelkaj grupetoj de jakobaj kaj nestoriaj kristanoj en la Proksima Oriento[31].

Araba konkero

redakti

La asirianoj komence spertis kelkajn periodojn de religia kaj kultura libereco intermetitaj kun periodoj de severa religia kaj etna persekutado post la islama konkero de Persujo en la 7-a jarcento. Asirianoj kontribuis al islamaj civilizoj dum la Umajadaj kaj Abasidaj kaliflandoj tradukante verkojn de grekaj filozofoj al siria lingvo kaj poste al la araba. Ili ankaŭ elstaris je filozofio, scienco kaj teologio kaj la personaj kuracistoj de la abasidaj kalifoj ofte estis asirianoj[32], kiel la longdaŭra dinastio Buĥtiŝu. Multaj erudiciuloj pri la Domo de Saĝo havis asiriaan kristanan fonon[33].

Indiĝenaj asirianoj fariĝis duaklasaj civitanoj en pli granda araba islama ŝtato, kaj tiuj, kiuj rezistis arabigon kaj konvertiĝon al islamo, estis submetitaj al severa religia, etna kaj kultura diskriminacio, kaj certaj limigoj estis truditaj al ili. Asirianoj estis ekskluditaj de specifaj devoj kaj okupoj rezervitaj por islamanoj, ili ne ĝuis la samajn politikajn rajtojn kiel islamanoj, ilia vorto ne estis egala al tiu de islamano en juraj kaj civilaj aferoj[34], ĉar kristanoj estis submetataj al pago de speciala imposto, al ili estis malpermesite disvastigi sian religion aŭ konstrui novajn preĝejojn en islamaj landoj, sed oni ankaŭ atendis ke ili aliĝu al la samaj leĝoj pri posedaĵo, kontrakto kaj devo kiel la islamaj araboj[35]. Ili ne povis serĉi konvertiĝon de islamano, ne-islama viro ne povis geedziĝi kun islama virino kaj la infano de tia geedziĝo estus konsiderita islama. Ili ne povis posedi islaman sklavon kaj devis porti malsamajn vestojn ol tiuj de islamanoj por esti distingeblaj[36]. Aldone al la kroma imposto, ili ankaŭ estis postulataj pagi imposton pro la tereno kiu estis pli peza la imposto pro kristanoj. Tamen al ili estis certigita protekto, donita religia libereco kaj regi sin laŭ siaj propraj leĝoj[37].

Ĉar ne-islama predikado estis puninda per morto sub Ŝario, la asirianoj estis devigitaj prediki en Transoksiano, Mezazio, Hindio, Mongolio kaj Ĉinio kie ili establis multajn preĝejojn. La Eklezio de la Oriento estis konsiderita kiel unu el la plej gravaj kristanaj potenculoj en la mondo, kune kun latina kristanismo en Eŭropo kaj la Orientromia imperio[38].

Ekde la 7-a jarcento post Kristo Mezopotamio konstante enfluis arabojn, kurdojn kaj aliajn iranajn popolojn,  kaj poste tjurkajn popolojn. Asirianoj estis ĉiam pli marĝenigitaj, persekutitaj, kaj iom post iom fariĝis malplimulto en sia propra patrujo. Konvertiĝo al Islamo rezulte de peza impostado, kiu ankaŭ rezultigis malpliigitan enspezon de iliaj regantoj. Kiel rezulto, la novaj konvertitoj migris al islamaj garnizonurboj proksimaj[39].

Asirianoj restis regantaj en Alta Mezopotamio ĝis la 14-a jarcento  kaj la urbo Aŝuro estis ankoraŭ okupita de asirianoj dum la islama periodo ĝis la mezo de la 14-a jarcento kiam la islama turk-mongola reganto Timur faris religie motivitan masakron kontraŭ asirianoj. Poste ne estis notoj pri asirianoj restantaj en Aŝuro laŭ la arkeologia kaj numismata registro. De ĉi tiu punkto, la asiria loĝantaro draste reduktiĝis en sia patrujo[40].

Ekde la 19-a jarcento, post la pliiĝo de naciismo en Balkanio, la otomanoj komencis rigardi asirianojn kaj aliajn kristanojn en sia orienta fronto kiel eblan minacon. La kurdaj emiroj klopodis plifirmigi sian potencon atakante asiriajn komunumojn, kiuj jam estis bone establitaj tie. Akademiuloj taksas, ke dekmiloj da asirianoj en la regiono Hakkari estis murditaj en 1843 kiam Bedr Ĥan Beg , la emiro de Bohtan, invadis ilian regionon[41]. Post posta masakro en 1846, la otomanoj estis devigitaj de la okcidentaj potencoj interveni en la regionon, kaj la rezultinta konflikto detruis la kurdajn emirlandojn kaj reasertis la otomanan potencon en la areo. La asirianoj estis submetitaj al la masakroj de Dijarbakiro iom poste[42].

Estante kulture, etne kaj lingve apartaj de siaj islamaj najbaroj en la Proksima Oriento, la araboj, la persoj, kurdoj, turkoj, la asirianoj eltenis multe da malfacilaĵoj tra sia lastatempa historio kiel rezulto de religia kaj etna persekuto de ĉi tiuj grupoj[43].

Mongola kaj turklingva regado

redakti
 
Aramea lingvo kaj siria kristanismo en Mezoriento kaj Centrazioĝis la ampleksa masmurdado de Timuro en la 14-a jarcento

Post la regado de la selĝukoj kaj la bujidoj, la regiono sub la regado de la Mongola Imperio post la falo de Bagdado en 1258. La mongolaj ĥanoj simpatiis kun kristanoj kaj ne damaĝis ilin. La plej elstara inter ili estis probable Isa Kelemeĉi, diplomato, astrologo kaj estro de la kristanaj aferoj en Juan Ĉinio. Li pasigis kelkan tempon en Persio sub la Ilĥanlando. La masakroj de Timur de la 14-a jarcento detruis la asirian popolon. La masakroj kaj forraboj de Timuro de ĉio kristana draste reduktis ĝian ekziston. Fine de la regado de Timur, la restanta asiria loĝantaro preskaŭ estis ekstermita en multaj lokoj. Direkte al la fino de la 13-a jarcento, Bar Hebraeus, la konata asiria erudiciulo kaj hierarko, trovis "multe da trankvilo" en sia diocezo en Mezopotamio. La diocezo de Sirio, li skribis.

La regiono poste estis regata de la Irane loĝantaj tjurklingvaj konfederacioj de ak-kojunloj kaj kara-kojunloj. Poste, ĉiuj asirianoj, same kiel kun la resto de la etnoj loĝantaj en la antaŭaj teritorioj de la ak-kojunloj, falis en safavidajn manojn ekde 1501.

Ekde la safavidoj ĝis otomana regado

redakti
 
Mar Elias (Elija), la nestoriana episkopo de vilaĝo ĉirkaŭ la lago Urmijo en 1831

La otomanoj certigis sian regadon super Mezopotamio kaj Sirio en la unua duono de la 17-a jarcento post la Otomana-Safavida Milito (1623-39) kaj la rezultinta Traktato de Zuhab. Neislamanoj estis organizitaj en miliojn. Siriaj kristanoj tamen estis ofte konsiderataj unu milio kune kun armenoj ĝis la 19-a jarcento, kiam nestorianoj, siriaj ortodoksuloj kaj ĥaldeoj akiris tiun rajton ankaŭ[44].

La arameaj parolantaj mezopotamiaj kristanoj estis delonge dividitaj inter anoj de la Orienta Eklezio, ofte nomataj "Nestorianoj", kaj anoj de la Siria Ortodoksa Eklezio, ofte nomata jakobanoj. Ĉi-lastajn organizis Marutha de Tikrit (565–649) kiel 17 diocezoj sub "Metropolito de la Oriento", tenante la plej altan rangon en la Siria Ortodoksa Eklezio post tiu de la Siria Ortodoksa Patriarko de Antioĥio. La metropolito loĝis en Tikrit ĝis 1089, kiam li translokiĝis al la urbo Mosulo dum duona jarcento, antaŭ ol ekloĝi en la proksima monaĥejo de Mar Mattai (ankoraŭ apartenanta al la Siria Ortodoksa Eklezio) kaj tiel ne malproksime de la loĝejo de la Patriarkoj de la Orienta Eklezio. De 1533, la posedanto de la ofico estis konata kiel la Mapriano de Mosulo, por distingi lin de la Mapriano de la Patriarkejo de Tur Abdin.[45].

En 1552, grupo de episkopoj de la Orienta Eklezio de la nordaj regionoj de Dijarbakiro kaj Selmas, kiuj estis malkontentaj pri rezervo de patriarka sinsekvo al membroj de ununura familio, eĉ se la elektita posteulo estis iom pli ol infano, elektita kiel rivala patriarko la abato de la Monaĥejo Rabban Hormizd, Yohannan Sulaqa. Ĉi tio tute ne estis la unua skismo en la Orienta Eklezio. Ekzemplo estas la provo anstataŭigi Timoteon la 1-a (779–823) per Efremo de Gandīsābur[46].

Laŭ tradicio, patriarko povus esti ordinita nur de iu kun ĉefepiskopa (metropolita) rango, rango al kiu nur membroj de tiu familio estis promociitaj. Pro tiu kialo, Sulaqa vojaĝis al Romo, kie, prezentita kiel la nova patriarko elektita, li eniris en komunion kun la katolika eklezio kaj estis ordinita de la papo kaj rekonita kiel patriarko. La titolo aŭ priskribo laŭ kiu li estis rekonita kiel patriarko estas diverse donita kiel "Patriarko de Mosulo en Orienta Sirio";  "Patriarko de la Eklezio de la Ĥaldeoj de Mosulo";  "Patriarko de la Ĥaldeoj"; "Patriarko de Mosulo"; aŭ "Patriarko de la orientaj asirianoj", ĉi tiu lasta estas la versio donita de Pietro Strozzi sur la dua lasta sennombra paĝo antaŭ paĝo 1 de lia De Dogmatibus Chaldaeorum, el kiu angla traduko estas donita en la Malgrandaj Orientaj Eklezioj de Adrian Fortescue[47].

Mar Ŝimun la 8-a Johannan Sulaka revenis al norda Mezopotamio en la sama jaro kaj riparis sian sidlokon en Dijarbakiro. Antaŭ ol esti malliberigita kvar monatojn kaj poste en januaro 1555 mortigita de la guberniestro de Amadija laŭ instigo de la rivala patriarko de Alkoŝ, la linio Alija,  li ordinis du metropolitojn kaj tri aliajn episkopojn, tiel komencante nova eklezia hierarkio: la patriarka linio konata kiel la linio Ŝimun. La areo de influo de ĉi tiu patriarkejo baldaŭ translokiĝis de Dijarbakiro de oriento, riparante la sidejon, post multaj ŝanĝoj, en la izolita vilaĝo Koĉanis[48].

La Ŝimun-linio poste devojiĝis de Romo kaj en 1662 adoptis kredan konfeson malkongruan kun tiu de Romo. Gvidado de tiuj, kiuj deziris komunion kun Romo, pasis al la ĉefepiskopo Jozefo la 1-a, rekonita unue de la turkaj civilaj aŭtoritatoj (1677) kaj poste de Romo mem (1681). Jarcenton kaj duono poste, en 1830, estreco de la katolikoj (la Ĥaldea katolika eklezio) estis donita al Johannan Hormizd, membro de la familio, kiu dum jarcentoj provizis la patriarkojn de la legitimisto "Elija-linio", kiu venkis la plej multajn el la sekvantoj de tiu linio[49]. Tiel la patriarka linio de tiuj, kiuj en 1553 eniris komunion kun Romo, nun estas patriarkoj de la "tradiciisma" branĉo de la Orienta Eklezio, tiu, kiu en 1976 oficiale adoptis la nomon "Asiria Eklezio de la Oriento"[50][51][52].

En la 1840-aj jaroj multaj el la asirianoj loĝantaj en la montoj Hakkari en la sudorienta angulo de la Otomana Imperio estis amase murditaj de la kurdaj emiroj de Hakkari kaj Bohtan[53].

Alia grava masakro de asirianoj (kaj de armenoj) en la Otomana Imperio okazis inter 1894 kaj 1897 de turkaj trupoj kaj iliaj kurdaj aliancanoj dum la regado de sultano Abdul Hamid la 2-a. La motivoj por ĉi tiuj masakroj estis provo certigi tutislamismon en la Otomana Imperio[54], rankoro pri la kompara riĉeco de la antikvaj indiĝenaj kristanaj komunumoj, kaj timo, ke ili provos apartiĝi de la ŝanceliĝanta Otomana Imperio. Asirianoj estis masakritaj en Dijarbakiro, Hasankeyef, Sivas kaj aliaj partoj de Anatolio, de sultano Abdul Hamid la 2-a. Ĉi tiuj atakoj kaŭzis la morton de pli ol miloj da asirianoj kaj la devigan "otomanigon" de la loĝantoj de 245 vilaĝoj. La turkaj trupoj prirabis la restaĵojn de la asiriaj setlejoj kaj ĉi tiuj poste estis ŝtelitaj kaj okupitaj de kurdoj. Senarmaj asiriaj virinoj kaj infanoj estis seksperfortitaj, torturitaj kaj murditaj[55][56][57].

Unua Mondmilito kaj ties konsekvenco

redakti
 
Asiria flago, ĉ. 1920[58][59]
 
La bruligado de korpoj de asiriaj virinoj

La asirianoj suferspertis kelkajn religie kaj etne motivitajn masakrojn dum la 17-a, 18-a kaj 19-a jarcentoj, kulminante per la grandskalaj Hamidaj masakroj[60] de senarmaj viroj, virinoj kaj infanoj de islamaj turkoj kaj kurdoj en la malfrua 19-a jarcento ĉe la manoj de la Otomana Imperio kaj ĝiaj rilataj (plejparte kurdaj kaj arabaj ) milicoj, kiuj daŭre reduktis nombrojn, precipe en sudorienta Turkio. La plej signifa lastatempa persekuto kontraŭ la asiria loĝantaro estis la asiria genocido okazinta dum la unua mondmilito. Oni kalkulis, ke inter 275 000 kaj 300 000 asirianoj estis buĉitaj de la armeoj de la Otomana Imperio kaj iliaj kurdaj aliancanoj, nombrante ĝis du trionoj de la tuta asiria loĝantaro[61].

Ĉi tio kaŭzis grandskalan migradon de asiriaj homoj el Turkio en landojn kiel Sirio, Irano kaj Irako (kie ili devis suferi pliajn perfortajn atakojn mane de araboj kaj kurdoj), same kiel aliajn najbarajn landojn en kaj ĉirkaŭ la Proksima Oriento kiel Armenio, Kartvelio kaj Rusio[62][63][64][65].

Reage al la asiria genocido kaj logita de britaj kaj rusaj promesoj de sendependa nacio, la asirianoj gviditaj de Agha Petros kaj Malik Ĥoŝaba de la tribo Bit-Tjari, batalis kune kun la aliancanoj kontraŭ otomanaj trupoj en asiria sendependeca milito. Malgraŭ tio ke la asirianoj estas malpli nombraj kaj superitaj de la malamikoj, ili batalis sukcese, gajnante kelkajn venkojn super la turkoj kaj kurdoj. Ĉi tiu situacio daŭris ĝis iliaj rusaj aliancanoj forlasis la militon, kaj armena rezisto rompiĝis, lasante la asirianojn ĉirkaŭitaj, izolitaj kaj fortranĉitaj de provizaj linioj. La konsiderinda asiria ĉeesto en sudorienta Anatolio, kiu enhavis pli ol kvar jarmilojn, estis tiel reduktita al ne pli ol 15.000 antaŭ la fino de la Unua mondmilito.

Moderna historio

redakti
 
Asiriaj rifuĝintoj en vagono survoje al tiame ĵuskonstruita urbo ĉe la rivero Ĥabur en Sirio

La plimulto de asirianoj loĝantaj en la hodiaŭa moderna Turkio estis devigita fuĝi al Sirio aŭ Irako post la turka venko dum la Milito por Turka Sendependiĝo. En 1932, asirianoj rifuzis iĝi parto de la lastatempe formita ŝtato Irako kaj anstataŭe postulis sian agnoskon kiel nacio ene de nacio. La asiria gvidanto Ŝimun la 21-a Eŝai petis al la Ligo de Nacioj agnoski la rajton de la asirianoj regi la areon konatan kiel la "asiria triangulo" en norda Irako. Dum la franca mandata periodo, kelkaj asirianoj fuĝis de etnaj purigoj en Irako dum la masakro de Simelo, establis multajn vilaĝojn laŭ la rivero Ĥabur dum la 1930-aj jaroj[66].

La Asiriaj Setlejoj estis fonditaj de la britoj en 1928, kun antikvaj asiriaj armeaj altranguloj kiel Rab-ŝakeh, Rab-talia kaj Tartan, revivigitaj por la unua fojo en jarmiloj por ĉi tiu forto. La asirianoj estis aprezitaj de la britaj regantoj pro siaj batalaj kvalitoj, lojaleco, braveco kaj disciplino, kaj kutimis helpi la britojn sufoki ribelojn inter la araboj kaj kurdoj. Dum la Dua Mondmilito, dek unu asiriaj firmaoj vidis agon en Palestino kaj pliaj kvar servis en Kipro. La Paraŝuta Kompanio estis ligita al la Reĝa Mara Komando kaj estis implikita en batalado en Albanio, Italio kaj Grekio. La Asiriaj Setlejoj ludis gravan rolon en subigado de la por-naziaj irakaj trupoj ĉe la batalo de Habbanija en 1941[67][68].

Tamen, ĉi tiu kunlaboro kun la britoj estis rigardata kun suspekto de iuj gvidantoj de la nove formita Iraka reĝlando. La streĉiteco atingis sian pinton baldaŭ post la formala sendependecdeklaro kiam centoj da asiriaj civiluloj estis buĉitaj dum la Masakro de Simelo fare de la iraka armeo en aŭgusto 1933. La okazaĵoj kaŭzis la elpelon de Ŝimun la 21-a Eŝai la Katolikoso kaj Patriarko de la Asiria Eklezio de la Oriento al Usono kie loĝis ĝis lia morto en 1975[69].

La periodo de la 1940-aj jaroj ĝis 1963 vidis periodon de ripozo por la asirianoj. La reĝimo de prezidanto Abd al-Karim Kasim precipe vidis la asirianojn akceptitajn en ĉefan socion. Multaj urbaj asirianoj iĝis sukcesaj komercistoj, aliaj estis bone reprezentitaj en politiko kaj militistaro, iliaj urboj kaj vilaĝoj prosperis neĝenataj, kaj asirianoj elstaris, kaj estis sufiĉe reprezentitaj en sportoj[70].

La Baazo prenis la potencon en Irako kaj Sirio en 1963, enkondukante leĝojn celantajn subpremi la asirian nacian identecon per arabigaj politikoj. La donado de tradiciaj asiriaj nomoj estis malpermesita kaj asiriaj lernejoj, partioj, preĝejoj kaj literaturo estis subpremitaj. Asirianoj estis forte premataj identigi sin kiel irakaj / siriaj kristanoj. Asirianoj ne estis agnoskitaj kiel etno de la registaroj kaj ili kreskigis dividojn inter asirianoj laŭ religiaj linioj (ekz. Asira Eklezio de la Oriento kontraŭ Ĥaldea Katolika Eklezio kontraŭ Siria Ortodoksa Eklezio)[71][72].

En respondo al tia persekuto, la asirianoj de la movado Zowaa ene de la Asiria Demokratia Movado komencis armitan lukton kontraŭ la iraka registaro en 1982 sub la gvidado de Jonadam Kanna, kaj tiam interligis kun la Iraka-Kurdia Fronto en la fruaj 1990-aj jaroj. Jonadam Kanna precipe estis celo de la registaro de Saddam Hussein dum multaj jaroj.

La kampanjo Anfal de 1986–1989 en Irako, kiu celis kurdan opozicion, rezultigis murdon de 2 000 asirianoj per siaj gaskampanjoj. Pli ol 31 urboj kaj vilaĝoj, 25 asiriaj monaĥejoj kaj preĝejoj estis detruitaj ĝis la tero. Pluraj asirianoj estis murditaj, aliaj estis deportitaj al grandaj urboj, kaj iliaj teroj kaj hejmoj tiam estis transprenitaj de araboj kaj kurdoj.

21-a jarcento

redakti
 
Memorejo pri la Asiria genocido en Erevano, Armenio

Ekde la Iraka Milito en 2003 socia agitado kaj kaoso rezultigis la senprovokan persekuton de asirianoj en Irako, plejparte de islamaj ekstremistoj (kaj ŝijaistoj kaj sunaistoj) kaj kurdaj naciistoj (ekz. dum la tumultoj de Dahuk de 2011 celitaj al asirianoj kaj jezidoj). En lokoj kiel Dora, kvartalo en sudokcidenta Bagdado, la plimulto de ĝia asiria loĝantaro aŭ fuĝis eksterlanden aŭ al norda Irako, aŭ estis murdita. Islama indigno pro la okupado de Usono de Irako, kaj okazaĵoj kiel ekzemple la bildstrioj de Jyllands-Posten Mohamedo kaj la konflikto de Papo Benedikto la 16-a pri Islamo rezultigis islamanojn atakantajn asiriajn komunumojn. Ekde la komenco de la iraka milito, almenaŭ 46 preĝejoj kaj monaĥejoj estis bombitaj.

En la lastaj jaroj la asirianoj en norda Irako kaj nordorienta Sirio fariĝis celo de ekstrema senprovoka islama terorismo. Rezulte, asirianoj prenis armilojn kune kun aliaj grupoj (kiel kurdoj, turkomanoj kaj armenoj) responde al senprovokaj atakoj de Al-Kaida, la Islama Ŝtato, Nusra Fronto kaj aliaj terorismaj islamaj fundamentismaj grupoj. En 2014 islamaj teroristoj de la Islama Ŝtato atakis asiriajn urbojn kaj vilaĝojn en la asiria patrujo de norda Irako, kune kun urboj kiel Mosulo kaj Kirkuk kiuj havas grandajn asiriajn loĝantarojn. Estis raportoj pri abomenaĵoj faritaj de teroristoj de la Islama Ŝtato poste, inkluzive; senkapigoj, krucumoj, infanmurdoj, seksperforto, devigaj konvertiĝoj, etna purigado, forrabo, kaj ĉantaĝo en la formo de kontraŭleĝaj impostoj pagitaj al ne-islamanoj. Asirianoj en Irako respondis formante armitajn milicojn por defendi siajn teritoriojn[73].

Responde al la invado de la islama ŝtato al la asiria patrujo en 2014, multaj asiriaj organizoj ankaŭ formis siajn proprajn sendependajn bataltrupojn por kontraŭbatali la Islaman Ŝtaton kaj eble repreni siajn "praajn landojn". Ĉi tiuj inkluzivas la ebenaĵon de Ninivo[73].

Raporto de 2018 deklaris, ke kurdaj aŭtoritatoj en Sirio, kune kun oficialuloj de Dawronoye, fermis plurajn asiriajn lernejojn en Norda Sirio kaj eksigis sian administradon. Ĉi tio laŭdire okazis ĉar ĉi tiuj instruistoj malsukcesis registriĝi por licenco kaj malakcepti la novan instruplanon aprobitan de la Edukinstanco. Fermmetodoj intervalis de oficiala fermado de lernejoj ĝis armitaj viroj kiu eniris en la lernejojn kaj fermis ilin. Asiria edukisto nomata Isa Raŝid poste estis forte batita ekster sia hejmo pro malakcepto de la kurda programo pri memadministrado[74][75]. La Asiria Politika Instituto asertis, ke asiria raportisto nomata Souleman Yusph estis arestita de kurdaj trupoj pro siaj raportoj pri la fermoj de lernejoj rilataj al Dawronoye en Sirio. Specife, li dividis multajn fotojn en Facebook detaligante la fermojn[76].

Demografio

redakti
 
Mapo de Maunsell', brita etnografia mapo antaŭ la unua mondmilito, kiu montras la nestorianojn, ĥaldeojn kaj jakobanojn
 
la mapo de la Asiria Ĥaldea Delegitaro por sendependa Asirio, prezentita en la Konferenco de Parizo 1919

Patrujo

redakti

La asiria patrujo inkluzivas la pratempajn urbojn Ninivo (Mosulo), Nuhadra (Dahuk), Arrapha/Beth Garmai (Kirkuk), Al Qosh , Tesqopa kaj Arbela (Arbil) en Irako, Urmia en Irano, kaj Hakkari (granda regiono, kiu konsistas el la modernaj urboj Yuksekova, Hakkâri, Çukurca, Semdinli kaj Uludere), Edessa/Urhoy (Urfa), Harran, Amida (Dijarbakiro) kaj Tur Abdin (Midyat kaj Kafro) en Turkio, inter aliaj[77]. Iuj urboj estas nuntempe sub kurda regado kaj aliaj ankoraŭ havas asirian ĉeeston, nome tiuj en Irako, ĉar la asiria loĝantaro en sudorienta Turkio (kiel tiuj en Hakkari) estis etne purigitaj dum la asiria genocido de la unua mondmilito.  Tiuj, kiuj postvivis, fuĝis al netuŝitaj areoj de asiria setlejo en Norda Irako, kun aliaj ekloĝantaj en irakaj urboj sude. Kvankam multaj ankaŭ enmigris al najbaraj landoj en Kaŭkazio kaj Mezoriento kaj ĉirkaŭe kiel Armenio, Sirio, Kartvelio, suda Rusio, Libano kaj Jordanio[78].

En antikvaj tempoj, akadlingva Asirio ekzistis en kio nun estas Sirio, Jordanio, Israelo kaj Libano, inter aliaj modernaj landoj, pro la koncentriĝo de la Novasiria imperio en la regiono. Kvankam lastatempa loĝado de kristanaj asirianoj en Nisabina, Qamishli, Hasaka, Al-Qahtaniyah, Al-Darbasiyah, Al-Malikiyah, Amuda, Tel Tamer kaj kelkaj aliaj urbetoj en la gubernio Hasaka en Sirio, okazis en la fruaj 1930-aj jaroj, kiam ili fuĝis de Norda Irako post kiam ili estis celitaj kaj buĉitaj dum la masakro de Simelo.  La asirianoj en Sirio ne havis sirian civitanecon ĝis malfruaj 1940-aj jaroj[79].

Konsiderindaj asiriaj loĝantaroj restas nur en Sirio, kie ĉirkaŭ 400 000 asirianoj loĝas, kaj en Irako, kie ĉirkaŭ 300 000 asirianoj loĝas. En Irano kaj Turkio restas nur malgrandaj loĝantaroj, kun nur 20.000 asiroj en Irano, kaj malgranda sed kreskanta asiria loĝantaro en Turkio, kie vivas 25.000 asirianoj, plejparte en la urboj kaj ne en la praaj setlejoj[80]. En Tur Abdin, tradicia centro de asiria kulturo, restas nur 2 500 asirianoj. Malpli ol 50.000 en la censo de 1960, sed pli ol 1.000 en 1992. Ĉi tiu akra malkresko ŝuldiĝas al intensa konflikto inter Turkio kaj PKK en la 1980-aj jaroj[81]. Tamen estas ĉirkaŭ 25.000 asirianoj en tuta Turkio, kun plej multaj loĝantaj en Istanbulo. Plej multaj asirianoj nuntempe loĝas en la Okcidento pro la jarcentoj de persekutado fare de la najbaraj islamanoj. Antaŭ la Islama Ŝtato de Irako kaj Levantenio, en raporto de 2013 de oficialulo de la Ĥaldea Siria Asiria Popola Konsilio, oni kalkulis, ke 300 000 asirianoj restis en Irako[82].

Asiraj subgrupoj

redakti

Estas tri ĉefaj asiraj subgrupoj: orienta, okcidenta, ĥaldea. Ĉi tiuj subsekcioj nur parte interkovras lingve, historie, kulture kaj religie.

  • La orienta subgrupo loĝis historie en Hakkari en la norda Zagros-montaro, la valoj Simele kaj Sapna en Nuhadra, kaj partoj de la ebenaĵoj de Ninivo kaj Urmia. Ili parolas nordorientajn novarameajn dialektojn kaj estas religie diversaj, aliĝante al la orientaj siriaj eklezioj, protestantismo,  judismo aŭ estas senreligiaj[83][84].
  • La ĥaldea subgrupo estas subgrupo de la orientaj asirianoj. La grupo ofte egalas kun la adeptoj de la Ĥaldea katolika eklezio, tamen ne ĉiuj ĥaldeaj katolikoj identigas sin kiel ĥaldeoj.  Ili estas tradicie parolantoj de nordorientaj novarameaj dialektoj[85], tamen ekzistas kelkaj turklingvanoj. En Irako, ĥaldeaj katolikoj loĝas en la okcidentaj vilaĝoj de la ebenaĵo de Ninivo, Alqosh, Batnaya, Tel Keppe kaj Tesqopa, same kiel la valo Nahla kaj Akra. En Sirio ili loĝas en Halepo kaj la gubernio Hasaka. En Turkio, ili loĝas dise en Istanbulo, Dijarbakiro, Sirnak kaj Mardin[86].
  • La okcidenta subgrupo, historie loĝata en Tur Abdin  kaj nun havas signifan ĉeeston en la gubernio Hasaka en Sirio. Ili ĉefe parolas la centran novramean lingvon. Plej multaj aliĝas al la okcident-siriaj eklezioj, sed kelkaj ankaŭ estas nereligiaj[87].

Persekutado

redakti
 
Mapo de la lokoj kie okazis la Asiria genocido.

Pro ilia kristana identeco kaj etneco, la asirianoj estis persekutitaj ekde la alpreno de kristanismo. Dum la regado de Jazdegerdo la 1-a, kristanoj en Irano estis rigarditaj kun suspekto kiel eblaj romiaj renversemuloj, rezultigante persekutojn dum samtempe antaŭenigante Nestorian Kristanismon kiel bufro inter la Eklezioj de Romo kaj Irano. Persekutoj kaj provoj trudi Zaratuŝtrismon daŭris dum la regado de Jazdegerdo la 2-a[88][89].

Dum la epokoj de mongola regado sub Ĝingis-Ĥano kaj Timur okazis arbitra buĉado de dekmiloj da asirianoj kaj detruo de la asiria loĝantaro de nordokcidenta Irano kaj centra kaj norda Irano[90].

Pli lastatempaj persekutoj ekde la 19-a jarcento inkluzivas la Masakrojn de Badr Ĥan, la Masakrojn de Dijarbakiro (1895), la masakron de Adana, la asirian genocidon, la Masakron de Simele kaj la kampanjo al-Anfal .

Diasporo

redakti
 
Asiria tutmonda loĝantaro

Ekde la asiria genocido, multaj asirianoj forlasis Mezorienton tute por pli sekura kaj komforta vivo en la landoj de la okcidenta mondo. Kiel rezulto de tio, la asiria loĝantaro en Mezoriento draste malpliiĝis. Ekde hodiaŭ estas pli multaj asirianoj en la diasporo ol en sia patrujo. La plej grandaj asiriaj diasporaj komunumoj troviĝas en Svedio (100,000), Germanio (100,000), Usono (80.000), kaj en Aŭstralio (46,000)[91].

Laŭ etna procento, la plej grandaj asiriaj diasporaj komunumoj situas en Södertälje en Stokholma Distrikto, Svedio, kaj en Fairfield City en Sidnejo, Aŭstralio, kie ili estas la ĉefa etno en la antaŭurboj Fairfield, Fairfield Heights, Prairiewood kaj Greenfield Park. Ekzistas ankaŭ konsiderinda asiria komunumo en Melburno[92], Aŭstralio (Broadmeadows, Meadow Heights kaj Craigieburn) En Usono, asirianoj plejparte troviĝas en Ĉikago (Niles kaj Skokie), Detrojto (Sterling Heights, kaj West Bloomfield Township), Fenikso[93][94], Modesto (Stanislaus County) kaj Turlock[95].

Krome, malgrandaj asiriaj komunumoj troviĝas en San-Diego, Sakramento kaj Fresno en Usono, Toronto en Kanado kaj ankaŭ en Londono, Britio. En Germanio grandaj asiriaj komunumoj estas disigitaj tra Munkeno, Frankfurto, Stutgarto, Berlino kaj Wiesbaden. En Parizo, Francio, la komunumo Sarcelles havas malgrandan asirian komunumon. Asirianoj en Nederlando ĉefe loĝas en la oriento de la lando, en la provinco Overijssel. En Rusio, grupetoj de asirianoj plejparte loĝas en Krasnodar kaj Moskvo[96][97][98].

Rimarkindas ke la asirianoj loĝantaj en Kalifornio kaj Rusio sentas sin ligitaj al Irano, dum tiuj en Ĉikago kaj Sidnejo estas ĉefe irakaj asirianoj. Pli lastatempe, siriaj asirianoj grandiĝas en Sidnejo post grandega alveno de novalvenintoj en 2016, al kiuj ricevis azilo sub la speciala humanitara helpo de la Federacia Registaro[99] . La asirianoj en Detrojto estas ĉefe ĥaldeaj parolantoj, kiuj ankaŭ devenas de Irako. Asirianoj en tiaj eŭropaj landoj kiel Svedio kaj Germanio kutime estas turklingvaj aŭ okcident-asiriaj[100].

Identeco kaj subsekcioj

redakti
 
Asiria flago (adoptita en 1968)[101]
 
Siria-aramea flago[102]
 
Ĥaldea flago publikigita en 1999)[103]

Asirianoj de la Proksima Oriento kaj diasporo uzas malsamajn esprimojn por mem-identigo bazitaj sur konfliktantaj kredoj pri la origino kaj identeco de siaj respektivaj komunumoj. En certaj lokoj de la asiria patrujo, identeco ene de komunumo dependas de la devenvilaĝo de persono aŭ kristana konfesio prefere ol ilia etna komuneco, ekzemple ĥaldeaj katolikoj preferas esti nomitaj ĥaldeoj anstataŭ asirianoj, aŭ siria ortodoksa kristano preferas esti nomata siria[104].

Dum la angla arkeologo, de la 19-a jarcento, Austen Henry Layard kredis, ke la siriaj kristanaj komunumoj devenas de la antikvaj asirianoj, vidpunkto, kiun ankaŭ kundividis William Ainger Wigram. Hodiaŭ asirianoj kaj aliaj malplimultaj etnoj en Mezoriento sentas premon identigi sin kiel "araboj", "turkoj" kaj "kurdoj"[105].

Krome, okcidentaj amaskomunikiloj ofte mencias neniun etnan identecon de la kristanaj homoj de la regiono kaj simple nomas ilin kristanoj, irakaj kristanoj, iranaj kristanoj, siriaj kristanoj kaj turkaj kristanoj, etikedo malakceptita de asirianoj[106].

Memnomo

redakti

Malsupre estas terminoj ofte uzataj de asirianoj por memidentigi sin:

  • Asiriano, nomita laŭ la antikva asiria popolo, estas rekomendata de sekvantoj de ĉiuj mezoriente situantaj orientaj kaj okcidentaj siriaj ritaj eklezioj kiel termino[107].
  • Ĥaldeo estas termino, kiu dum jarcentoj indikis la aramean lingvon[108]. Ĝi estis tiel uzita de Hieronimo, kaj estis ankoraŭ la normala terminologio en la 19-a jarcento. Nur en 1445 ĝi komencis esti uzata por signifi arameajn parolantojn, kiuj eniris en komunion kun la katolika eklezio. Ĉi tio okazis dum la Koncilio de Florenco, kiu akceptis la konfeson de kredo, kiun Timoteo, metropolito de la arameaj parolantoj en Kipro faris en la aramea, kaj kiu dekretis, ke "neniu en la estonteco kuraĝos nomi [...] ĥaldedojn, nestorianoj". Antaŭe, kiam ankoraŭ ne estis katolikaj arameaj parolantoj de mezopotamia origino, la esprimo "ĥaldeo" estis uzita kun eksplicita referenco al ilia "nestoriana" religio[109][110][111] . Tiel Jacques de Vitry skribis pri ili en 1220/1, ke "ili neis, ke Maria estas la Dipatrino kaj asertis, ke Kristo ekzistas en du personoj. Ili konsekris fermentitan panon kaj uzis la "ĥaldean" (sirian) lingvon". Ĝis la dua duono de la 19-a jarcento, la termino "ĥaldea" daŭris ĝenerale por oriente siriaj kristanoj, ĉu "nestoriana" aŭ katolika.
  • Siria lingvo, nomita laŭ la siria lingvo kaj kiel koruptaĵo de "asiria" fare de la greka Seleŭkida Imperio, povas esti trovita rekomendata de anoj de la Siria Ortodoksa Eklezio kaj de la Siria Katolika Eklezio[112].
  • Aramea[113], ankaŭ konatan kiel okcidenta asiriano aŭ siria-aramea, nomita laŭ la praa aramea popolo, estas rekomendita fare de anoj de la Siria Ortodoksa Eklezio en Sirio kaj kelkaj anoj de Siria katolika eklezio en Israelo. Krome, tiuj identigantaj kiel Arameon akiris rekonon de la israela registaro. Rimarkinde, la arameoj estas aparta antikva etno, kiu vivis samtempe kun la asiria imperio en nuna Sirio, Libano, Palestino kaj Jordanio. Kelkaj asirianoj fervore kritikas la aramean mem-identecon rekomendatan de tiuj, kiuj apartenas al la Siria ortodoksa eklezio[114][115][116], deklarante ke, ĉar ili originis de Tur-Abdin en sudorienta Turkio en Alta Mezopotamio, ili ne povas pretendi ligojn kun la antikva aramea tero, ĉar ĝi estis centrita en Levantenio[117][118].

Kulturo

redakti
 
Asiria infano vestita per tradiciaj vestoj

Asiria kulturo estas plejparte influita de kristanismo. Estas multaj asiriaj kutimoj, kiuj oftas en aliaj sudokcident-aziaj kulturoj. Ĉefaj festivaloj okazas dum religiaj festoj kiel Pasko kaj Kristnasko. Ekzistas ankaŭ laikaj ferioj kiel Ĥa b-Nisan (printempa ekvinokso).

Homoj ofte salutas kaj adiaŭas parencojn per kiso sur ĉiu vango kaj dirante " ܫܠܡܐ ܥܠܝܟ " Ŝlama / Ŝlomo loĥ , kio signifas: "Paco estu al vi" en novaramea lingvo. Aliaj estas salutataj per manpremo nur per la dekstra mano; laŭ mezorientaj kutimoj, la maldekstra mano rilatas al malbono. Simile, ŝuoj ne rajtas esti rigardataj supren, oni eble ne havas siajn piedojn turnitaj al iu ajn rekte, fajfado nokte supozeble vekas Malicspiritojn, ktp[119]. Gepatro ofte metas okulan juvelon sur sian bebon por malhelpi "malbonan okulon ĵetita sur ĝin".  Kraĉi sur iu ajn aŭ iliaj havaĵoj estas vidata kiel grava insulto[120].

Asirianoj estas endogamaj[121], kio signifas, ke ili ĝenerale edziĝas ene de sia propra etno, kvankam geedzecoj ekster ili etno ne estas perceptataj kiel tabuo, krom se la fremdulo havas alian religian fonon, precipe islamon. Laŭlonge de la historio, rilatoj inter asirianoj kaj armenoj tendencis esti tre amikaj, ĉar ambaŭ grupoj praktikis kristanismon ekde antikvaj tempoj kaj suferis persekutojn sub islamaj regantoj[122]. Tial amikiĝo kaj miksiĝo inter asirianoj kaj armenoj estas sufiĉe ofta, precipe en Irako, Irano, kaj same kiel en la diasporo kun apudaj armenaj kaj asiriaj komunumoj kie unu popolo subtenas la alian.[123].

Lingvo

redakti
 
Mapo pri la situo de la siriaj dialektoj.

La novarameaj lingvoj, kiuj estas en la ŝemida branĉo de la afrikazia lingva familio, finfine devenas de la malfrua malnova orienta aramea lingvo, la lingvafrankao en la posta fazo de la novasiria imperio, kiu delokigis la orientan ŝemidan asirian dialekton de la akada kaj sumera. La aramea estis la lingvo de komerco kaj komunikado kaj fariĝis la vulgara lingvo de Asirio en la klasika antikvo. Ekde la 1-a jarcento p.K., la akada estis formortinta, kvankam ĝia influo al nuntempaj orientaj novarameaj lingvoj parolitaj de asirianoj estas signifa kaj iu pruntita vortprovizo ankoraŭ pluvivas en ĉi tiuj lingvoj ĝis hodiaŭ[124].

Ĉar asirianoj ne havas propran ŝtaton kaj loĝas dise tra la mondo, ili estas plurlingvaj[125], parolante ambaŭ sian gepatran lingvon kaj lernas tiujn de la socioj, en kiuj ili loĝas. Dum multaj asirianoj fuĝis de sia tradicia patrujo lastatempe, granda nombro ankoraŭ loĝas en arabparolantaj landoj parolante la araban kune kun la novarameaj lingvoj[126][127][128]  kaj ankaŭ estas parolata de multaj asirianoj en la diasporo. La plej ofte parolataj lingvoj de asirianoj en la diasporo estas la angla, la germana kaj la sveda[129][130]. Historie multaj asirianoj parolis ankaŭ turkan, armenan, azeran, kurdan kaj persan kaj malpli granda nombro da asirianoj, kiuj restas en Irano, Turkio (Istanbulo kaj Tur Abdin) kaj Armenio, ankoraŭ hodiaŭ. Multaj pruntvortoj el la menciitaj lingvoj ankaŭ ekzistas en la novarameaj lingvoj, kun la iranaj lingvoj kaj la turka la plej grandaj influoj entute. Laŭdire nur Turkio spertas loĝantaron de asirianoj en la kvar landoj konsistigantaj sian historian patrujon, plejparte konsistante el asiriaj rifuĝintoj el Sirio kaj pli malgranda nombro da asiroj revenantaj de la diasporo en Eŭropo[131][132][133].

Skribo

redakti
 
Ekzemplo de aramea skribo uzata de la asirianoj.

Asirianoj ĉefe uzas la sirian skribon, kiu estas skribita de dekstre maldekstren. Ĝi estas unu el la ŝemidaj abĝadoj rekte descendantaj de la aramea alfabeto kaj kundividas similecojn kun la fenica, hebrea kaj araba alfabetoj. Ĝi havas 22 literojn reprezentantajn konsonantojn[134] , el kiuj tri povas ankaŭ esti uzataj por indiki vokalojn. La vokalaj sonoj estas liverataj aŭ per la memoro de la leganto aŭ per laŭvolaj diakritaj signoj. Siria estas kursiva skribo, kie iuj, sed ne ĉiuj, literoj konektas ene de vorto. Ĝi estis uzata por skribi la sirian lingvon ekde la 1-a jarcento post Kristo[135][136].

La plej malnova kaj klasika formo de la alfabeto estas la ʾEsṭrangēlā- skribo. Kvankam ʾEsṭrangēlā ne plu estas uzata kiel la ĉefa formo por skribi la asirian lingvon, ĝi ricevis iom da reviviĝo ekde la 10-a jarcento, kaj ĝi estis aldonita al la Unikoda Normo en septembro 1999. La orientsiria dialekto estas kutime skribita en la Maḏnḥāyā- formo de la alfabeto[137], kiu ofte estas tradukita kiel "nuntempa", reflektanta ĝian uzon skribe modernan novaramean. La okcidenta siria dialekto estas kutime skribita en la serṭa formo de la alfabeto. Plej multaj literoj klare devenas de ʾEsṭrangēlā[138] , sed estas simpligitaj fluaj linioj[139][140] .

Krome, pro praktikaj kialoj, asiriaj homoj ankaŭ uzas la latinan alfabeton, precipe en sociaj retoj de interreto[141].

Religio

redakti
 
Patriarko de Antioĥio, Ignatius Aprem la 2-a.

Asirianoj apartenas al diversaj kristanaj konfesioj kiel la Asira Eklezio de la Oriento, kun ĉirkaŭ 400.000 membroj, la Ĥaldea Katolika Eklezio, kun ĉirkaŭ 600.000 membroj, kaj la Siria Ortodoksa Eklezio (ʿIdto Suryoyto Triṣaṯ Šuḇḥo), kiu havas inter 1 miliono kaj 4 milionoj da membroj ĉirkaŭ la mondo (nur iuj el ili estas asirianoj), la Antikva Eklezio de la Oriento kun ĉirkaŭ 100.000 membroj[142]. Malgranda malplimulto de asirianoj akceptis la protestantan reformacion, tial estas ortodoksa reformo en la 20-a jarcento, eble pro britaj influoj, kaj nun estas organizita en la Asiria Evangelia Eklezio, la Asiria Pentekosta Eklezio kaj aliaj protestantaj/reformaciaj ortodoksaj asiriaj grupoj. Dum asirianoj estas ĉefe kristanaj, eĥas malplimulto, precipe tiuj kreskigitaj en la okcidento, kiuj emas esti nereligiaj aŭ ateismaj[143].

Multaj membroj de la sekvaj eklezioj konsideras sin asiriaj. Etnaj identecoj ofte estas profunde interplektitaj kun religio, heredaĵo de la otomana mili-sistemo. La grupo estas tradicie karakterizita kiel aliĝanta al diversaj eklezioj de siria kristanismo kaj parolanta novarameajn lingvojn. Ĝi estas subdividita en:

Bapto kaj Unua Komunio estas festataj vaste, simile al Brit Milah aŭ Bar Mitzvah en judaj komunumoj. Post morto, kunveno okazas tri tagojn post entombigo por festi la ĉieliron de la mortinto, kiel tiu de Jesuo; post sep tagoj alia kunveno memorigas la morton. Proksima familiano portas nur nigrajn vestaĵojn dum kvardek tagoj kaj noktoj, aŭ kelkfoje jare, kiel funebro[145].

Dum la genocido estis kelkaj asirianoj, kiuj konvertiĝis al islamo. Ili loĝas en Turkio, kaj praktikas islamon sed tamen konservas sian identecon. Malgranda komunumoj de judaj asirianoj ekzistas ankaŭ[146].

Muziko

redakti
 
Asirianoj dancas ĥigon laŭ ritmo de tradicia muziko.

Asiria muziko estas kombinaĵo de tradicia popolmuziko kaj okcidentaj nuntempaj muzikĝenroj, nome popmuziko kaj malpeza roko, sed ankaŭ elektronika danca muziko. Instrumentoj tradicie uzataj de asirianoj inkluzivas la zurnon kaj davulon, sed disetendiĝis por inkluzivi gitarojn, pianojn, violonojn, sintezilojn (t.e. klavaroj kaj elektronikaj tamburoj ), kaj aliajn instrumentojn.

Iuj konataj asiriaj kantistoj en modernaj tempoj estas Ashur Bet Sargis, Sargon Gabriel, Evin Agassi, Janan Sawa, Juliana Jendo, kaj Linda George. Asiriaj artistoj, kiuj tradicie kantas en aliaj lingvoj, inkluzivas Melechesh, Timz kaj Aril Brikha. Asiria-aŭstralia grupo Azadoota prezentas siajn kantojn en la asiria lingvo dum ĝi uzas okcidentan stilon de instrumentado.

La unua internacia aramea muzika festivalo okazis en Libano en aŭgusto 2008 por asirianoj internacie.

Dancoj

redakti

Asirianoj havas multajn tradiciajn dancojn, kiuj estas prezentataj plejparte por specialaj okazoj kiel geedziĝoj. Asiria danco estas miksaĵo kaj de antikvaj indiĝenaj kaj ĝeneralaj proksimorientaj elementoj. Asiriaj popoldancoj ĉefe konsistas el cirklodancoj, kiuj estas farataj laŭ linio, kiuj povas esti rektaj, kurbaj aŭ ambaŭ. La plej ofta formo de asiria popoldanco estas ĥigo, kiu estas rutine dancita kiam la novedzinoj estas bonvenigitaj en la nupto-bonvenigo. Plej multaj el la cirklodancoj permesas senliman nombron de partoprenantoj, escepte de la Sabra Danco, kiu bezonas tri maksimume. Asiriaj dancoj varias de malforta al forta, depende de la humoro kaj takto de kanto[147].

Festivaloj

redakti
 
Asirianoj dancas en Usono

Asiriaj festivaloj tendencas esti proksime rilataj al sia kristana kredo, el kiuj Pasko estas la plej elstara el la festoj. Membroj de la Asiria Eklezio de Oriento, Ĥaldea katolika eklezio kaj Siria katolika eklezio sekvas la gregorian kalendaron kaj rezulte festas Paskon dimanĉe inter la 22a de marto kaj la 25a de aprilo inkluzive. Tamen membroj de la Siria Ortodoksa Eklezio kaj Antikva Eklezio de la Oriento festas Paskon dimanĉe inter la 4a de aprilo kaj la 8a de majo inkluzive en la gregoria kalendaro (la 22a de marto kaj la 25a de aprilo en la julia kalendaro). Dum la Karesmo, asirianoj estas kuraĝigitaj fasti 50 tagojn sen viando kaj sen aliaj manĝaĵoj bestodevenaj[148].

Asirianoj ankaŭ praktikas unikajn geedzecajn ceremoniojn. La ritoj faritaj dum geedziĝoj devenas de multaj malsamaj elementoj de la pasintaj 3 000 jaroj. Asiria geedziĝo tradicie daŭris semajnon. Hodiaŭ geedziĝoj en la asiria patrujo kutime daŭras 2-3 tagojn; en la asiria diasporo ili daŭras 1-2 tagojn.

Tradiciaj vestoj

redakti

Asiriaj vestaĵoj varias de vilaĝo al vilaĝo. Vesto estas kutime blua, ruĝa, verda, flava kaj purpura; ĉi tiuj koloroj ankaŭ estas uzataj kiel brodaĵo sur blanka vestaĵo. Ornamado estas luksa en asiraj kostumoj, kaj foje implikas juvelaĵojn. La konusaj ĉapeloj de tradicia asiria vesto malmulte ŝanĝiĝis dum jarmiloj de tiuj portataj en antikva Mezopotamio, kaj ĝis la 19-a kaj frua 20-a jarcentoj la antikva mezopotamia tradicio de plektado aŭ plektado de haroj, barboj kaj lipharoj estis ankoraŭ kutima.

Kuirarto

redakti

Asiria kuirarto similas al aliaj sudokcident-aziaj kuirartoj kaj estas riĉa je grajnoj, viando, terpomo, fromaĝo, pano kaj tomatoj. Tipe rizo estas servata kun ĉiu manĝo, kun kuiraĵo verŝita sur ĝin. Teo estas populara trinkaĵo, kaj ekzistas pluraj pladoj el desertoj, manĝetoj kaj trinkaĵoj. Alkoholaj trinkaĵoj kiel vino kaj tritika biero estas organike produktitaj kaj trinkitaj.

Referencoj

redakti
  1. ↑ Carl Skutsch. (2013) Encyclopedia of the World's Minorities. Routledge, p. 149. ISBN 978-1-135-19388-1.
  2. ↑ Nathanael J. Andrade. (2013-07-25) Syrian Identity in the Greco-Roman World, p. 28. ISBN 9781107244566.
  3. ↑ Herodotus, The Histories, VII.63, s:History of Herodotus/Book 7.
  4. ↑ . Assyria and Syria: Synonyms? (2008).
  5. ↑ Falling for ISIS Propaganda About Christians.
  6. ↑ Eden Naby. Documenting The Crisis In The Assyrian Iranian Community.
  7. ↑ (2006) “The terms "Assyria" and "Syria" again”, Journal of Near Eastern Studies 65 (4), p. 284–287. doi:10.1086/511103. 
  8. ↑ "Assyrian Christians 'Most Vulnerable Population' in Iraq", The Christian Post. Kontrolita 2006-12-05.
  9. ↑ "Iraq's Christian community, fights for its survival", Christian World News.
  10. ↑ "U.S. Gov't Watchdog Urges Protection for Iraq's Assyrian Christians", The Christian Post. Kontrolita 2007-12-31. Arkivigite je 2007-12-11 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2007-12-11. Alirita 2022-01-08 .
  11. ↑ Tekoglu R., Lemaire A. (2000). “La bilingue royale louvito-phénicienne de Çineköy”, Comptes Rendus des Séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres 2000, p. 960–1006. 
  12. ↑ Inscription From 800 BC Shows the Origin of the Name 'Syria'. Aina.org (2007-02-18). Alirita 2013-09-18 .
  13. ↑ Rudolf Macuch, Geschichte der spät- und neusyrischen Literatur, New York: de Gruyter, 1976.
  14. ↑ Tsereteli, Sovremennyj assirijskij jazyk, Moscow: Nauka, 1964.
  15. ↑ Festschrift Philologica Constantino Tsereteli Dicta, ed. Silvio Zaorani (Turin, 1993), pp. 106–107
  16. ↑ Frye, R. N. (October 1992). “Assyria and Syria: Synonyms”, Journal of Near Eastern Studies 51 (4), p. 281–285. doi:10.1086/373570.  Arkivigite je 2004-07-31 per la retarkivo Wayback Machine pp. 281–285
  17. ↑ Rollinger, Robert (2006). “The terms "Assyria" and "Syria" again”, Journal of Near Eastern Studies 65 (4), p. 283–287. doi:10.1086/511103. 
  18. ↑ Georges Roux, Ancient Iraq, p. 187
  19. ↑ Olmatead, History of the Persian Empire, Chicago University Press, 1959, p.39
  20. ↑ "Artifacts show rivals Athens and Sparta", Yahoo News, December 5, 2006.
  21. ↑ "Ashur". Kontrolita 29an de majo 2016.
  22. ↑ The Persian Wars by Herodotus: Book 6 - ERATO.
  23. ↑ Visible Language. Inventions of Writing in the Ancient Middle East and Beyond Arkivigite je 2021-08-26 per la retarkivo Wayback Machine, Oriental Institute Museum Publications, 32, Chicago: University of Chicago, p. 13, (ISBN 978-1-885923-76-9)
  24. ↑ E. Bilgic and S Bayram, Ankara Kultepe Tabletleri II, Turk Tarih Kurumu Basimevi, 1995, (ISBN 975-16-0246-7)
  25. ↑ K. R. Veenhof, Ankara Kultepe Tabletleri V, Turk Tarih Kurumu, 2010, (ISBN 978-975-16-2235-8)
  26. ↑ Woods C. 2006 "Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian". In S. L. Sanders (ed) Margins of Writing, Origins of Culture: 91–120 Chicago. Arkivita el la originalo je 2013-04-29. Alirita 2019-10-12 .
  27. ↑ 27,0 27,1 Hadrian. G.W. Bowersock.
  28. ↑ Ammianus Marcellinus The Later Roman Empire (354-378) A shameful peace concluded by Jovian 6.7 pg.303, Penguin Classics, Translated by Walter Hamilton 1986
  29. ↑ Magie p. 674-5; Fergus Millar, The Roman Empire and its Neighbors, London: Weidenfeld and Nicolson, 1967: p. 211.
  30. ↑ Syriac language. The Editors of Encyclopaedia Britannica.
  31. ↑ Etheredge, Laura. (2011) Iraq. Rosen Publishing, p. 72. ISBN 9781615303045.
  32. ↑ Winkler, Dietmar. (2009) Hidden Treasures And Intercultural Encounters: Studies On East Syriac Christianity In China And Central Asia. LIT Verlag Münster. ISBN 9783643500458.
  33. ↑ Beeston, Alfred Felix Landon. (1983) Arabic literature to the end of the Umayyad period. Cambridge University Press, p. 501. ISBN 978-0-521-24015-4.
  34. ↑ Aboona, Hirmis. (2008) Assyrians, Kurds, and Ottomans: intercommunal relations on the periphery of the Ottoman Empire. ISBN 9781604975833.
  35. ↑ Aboona, Hirmis. (2008) Assyrians, Kurds, and Ottomans: Intercommunal Relations on the Periphery of the Ottoman Empire. Cambria Press, p. 105. ISBN 978-1-60497-583-3.
  36. ↑ History of Ashur. Assur.de. Alirita 12-a de junio 2012 .
  37. ↑ (2003) “A Bestiary Tale: Text and Image of the Unicorn in the Kitāb naʿt al-hayawān (British Library, or. 2784)”, Muqarnas 20, p. 17–33. doi:10.1163/22118993-95000037. 
  38. ↑ Khanbaghi, Aptin. (2006) The fire, the star and the cross: minority religions in medieval and early modern Iran. I.B.Tauris. ISBN 9781845110567.
  39. ↑ Rémi Brague, Assyrians Contributions To The Islamic Civilization.
  40. ↑ Hyman and Walsh Philosophy in the Middle Ages Indianapolis, 1973, p. 204' Meri, Josef W. and Jere L. Bacharach, Editors, Medieval Islamic Civilization Vol.1, A-K, Index, 2006, p. 304.
  41. ↑ Clinton Bennett (2005). Muslims and Modernity: An Introduction to the Issues and Debates. Continuum International Publishing Group. p. 162, 163. (ISBN 0-8264-5481-X). Retrieved 2012-07-07
  42. ↑ H. Patrick Glenn, Legal Traditions of the World. Oxford University Press, 2007, p. 219.
  43. ↑ John Joseph. (2000) The Modern Assyrians of the Middle East: A History of Their Encounter with Western Christian Missions, Archaeologists, and Colonial Powers. Brill Publishers, p. 48, 49. ISBN 9789004116412.
  44. ↑ The Blackwell companion to Eastern Christianity, Kenneth Parry
  45. ↑ "Maphrian Catholicos [Syr. Orth." in Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage
  46. ↑ Adrian Fortescue, The Lesser Eastern Churches, chapter 4
  47. ↑ Patriarcha de Mozal in Syria orientali (Anton Baumstark (editor), Oriens Christianus, IV:1, Rome and Leipzig 2004, p. 277)
  48. ↑ Chaldaeorum ecclesiae Musal Patriarcha (Giuseppe Simone Assemani (editor), Bibliotheca Orientalis Clementino-Vaticana (Rome 1725), vol. 3, part 1, p. 661)
  49. ↑ Filoni, Fernando. (July 3, 2017) The Church in Iraq. CUA Press. ISBN 9780813229652.
  50. ↑ (16-a de decembro 2009) Eastern Christianity in the Modern Middle East. Routledge. ISBN 978-1-135-19371-3.
  51. ↑ "L'Église nestorienne in Dictionnaire de théologie catholique (Librairie Letourzey et Ané (1931), vol. XI, col. 228
  52. ↑ Christoph Baumer. (5-a de septembro 2016) The Church of the East: An Illustrated History of Assyrian Christianity. Bloomsbury Publishing, p. 248. ISBN 978-1-83860-934-4.
  53. ↑ Pietro Strozzi. (1617) De dogmatibus chaldaeorum disputatio ad Patrem ... Adam Camerae Patriarchalis Babylonis .... ex typographia Bartholomaei Zannetti.
  54. ↑ Frazee, Charles A.. (2006) Catholics and Sultans: The Church and the Ottoman Empire 1453–1923. Cambridge University Press, p. 56. ISBN 978-0-521-02700-7.
  55. ↑ Charles A. Frazee. (22-a de junio 2006) Catholics and Sultans: The Church and the Ottoman Empire 1453-1923. Cambridge University Press, p. 57. ISBN 978-0-521-02700-7.
  56. ↑ Daniel King. (12-a de decembro 2018) The Syriac World. Taylor & Francis, p. 194. ISBN 978-1-317-48211-6.
  57. ↑ Mar Aprem Mooken, The History of the Assyrian Church of the East (St. Ephrem Ecumenical Research Institute, 2000), p. 33
  58. ↑ The Old Assyrian Flag. Arkivita el la originalo je 5-a de januaro 2006. Alirita 21-a de junio 2019 . Arkivigite je 2006-01-05 per la retarkivo Wayback Machine
  59. ↑ HISTORY. Arkivita el la originalo je 7an de februaro 2005. Alirita 21-a de junio 2019 .
  60. ↑ Fred Aprim, "Assyria and Assyrians Since the 2003 US Occupation of Iraq". Alirita 2019-10-12 .
  61. ↑ Aboona, H (2008). Assyrians and Ottomans: intercommunal relations on the periphery of the Ottoman Empire. Cambria Press. pp. 218–219. (ISBN 978-1-60497-583-3).
  62. ↑ The Plight of Religious Minorities: Can Religious Pluralism Survive? - Page 51 by United States Congress
  63. ↑ The Armenian Genocide: Wartime Radicalization Or Premeditated Continuum – Page 272 edited by Richard Hovannisian
  64. ↑ Not Even My Name: A True Story – Page 131 by Thea Halo
  65. ↑ The Political Dictionary of Modern Middle East by Agnes G. Korbani
  66. ↑ Len Dieghton, Blood Sweat and Tears
  67. ↑ Zubaida, S (July 2000), "Contested nations: Iraq and the Assyrians", Nations and Nationalism 6 (3): 363–382, doi:10.1111/j.1354-5078.2000.00363.x, http://www.aina.org/articles/contestednations.pdf, retrieved 23-a de septembro 2011 
  68. ↑ Biography of His Holiness, The Assyrian Martyr, The Late Mar Eshai Shimun XXIII. Committee of the 50th Anniversary of the Patriarchate of Mar Eshai Shimun XXIII. peshitta.org. Alirita 23-a de septembro 2011 .
  69. ↑ United Nations High Commissioner for Refugees Refworld – Iraq: Information on treatment of Assyrian and Chaldean Christians. Refworld. Arkivita el la originalo je 19-a de oktobro 2012. Alirita 18-a de februaro 2015 .
  70. ↑ زوعا. Alirita 18-a de februaro 2015 .
  71. ↑ The Anfal Offensives Arkivigite je 2011-09-28 per la retarkivo Wayback Machine, indict.org.uk
  72. ↑ (2012) The Assyrian Heritage: Threads of Continuity and Influence. Uppsala University, p. 288–289. ISBN 978-91-554-8303-6.
  73. ↑ 73,0 73,1 Exodus of Christians hits Baghdad district. The Boston Globe. Alirita 18-a de februaro 2015 .
  74. ↑ John Burger for Aletia. December 4, 2014 Christians in Iraq Forming Militia to Defend, and Possibly Retake, Ancestral Lands Arkivigite je 2015-04-01 per la retarkivo Wayback Machine
  75. ↑ Steven Nelson for US News and World Report. Feb. 6, 2015 Iraqi Assyrian Christians Form Anti-ISIS Militia, and You Can Legally Chip In
  76. ↑ Church Bombings in Iraq Since 2004. Aina.org. Alirita 2008-11-16 .
  77. ↑ Statement on Assyrians/Syriacs in Turkey/Iraq. Arkivita el la originalo je 2008-11-20. Alirita 2008-12-06 .
  78. ↑ Sherman. (2013-09-13) The West in the World (angle). McGraw-Hill Higher Education. ISBN 9781259157059.
  79. ↑ Rowlands, J., "The Khabur Valley," Royal Central Asian Society Journal, 1947, pp. 144-149.
  80. ↑ United Nations High Commissioner for Refugees (2010-10-13). Iran: Last of the Assyrians. Refworld. Alirita 2013-09-18 .
  81. ↑ مسؤول مسيحي : عدد المسيحيين في العراق تراجع الى ثلاثمائة الف. Alirita 18-a de februaro 2015 .
  82. ↑ Al-Monitor: Ethnic dimension of Iraqi Assyrians often ignored (2014-10-10). Arkivita el la originalo je 2015-10-17. Alirita 2014-12-22 .
  83. ↑ Minahan 2002, p. 209
  84. ↑ Vander Werff, Lyle L.. (1977) Christian mission to Muslims: the record : Anglican and Reformed approaches in India and the Near East, 1800-1938, The William Carey Library series on Islamic studies. William Carey Library, p. [htt://archive.org/details/christianmission0000vand/e/366 366]. ISBN 978-0-87808-320-6.
  85. ↑ FACTBOX: Christians in Turkey
  86. ↑ "Who are the Chaldean Christians?", BBC News, 2008-03-13. Kontrolita 2010-03-26.
  87. ↑ In northeast Syria, last Assyrians fear Turkish advance
  88. ↑ This History of the Medieval World by Susan Wise Bauer, pg. 85-87
  89. ↑ A Short World History of Christianity by Robert Bruce Mullin, pp. 82-85
  90. ↑ “Nestorian (Christian sect)”, Britannica.com.
  91. ↑ Demographics of Sweden, Swedish Language Council "Sweden has also one of the largest exile communities of Assyrian and Syriac Christians (also known as Chaldeans) with a population of around 100,000."
  92. ↑ Brief History of Assyrians.
  93. ↑ The facts about Syrian refugees and Fairfield by SSI News Blog, 23 February 2017
  94. ↑ Fairfield struggles to cope after threefold increase in refugee arrivals by Penny Timms from ABC News, 3 January 2017
  95. ↑ American FactFinder – Results. Arkivita el la originalo je 12-a de februaro 2020. Alirita 18-a de februaro 2015 . Arkivigite je 2020-02-12 per Archive.today Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2020-02-12. Alirita 2020-11-04 .
  96. ↑ "Fairfield's Assyrian Resource Centre has secured $40,000 to fund its renovations". Kontrolita January 31, 2014.
  97. ↑ Fairfield City Council 2003, State of the Community Report, Fairfield City Council, Wakeley.
  98. ↑ Kinarah: Twentieth Anniversary of Assyrian Australian Association 1989, Assyrian Australian Association, Edensor Park.
  99. ↑ Thrown to the Lions Arkivigite je 2013-08-08 per la retarkivo Wayback Machine, Doug Bandow, The America Spectator
  100. ↑ Deniz, F. 2000, ‘Maintenance and Transformation of Ethnic Identity: the Assyrian Case’, The Assyrian Australian Academic Journal
  101. ↑ Assyria. Crwflags.com. Arkivita el la originalo je 12an de oktobro 2008. Alirita 2008-11-16 .
  102. ↑ Syriac-Aramaic People (Syria). Crwflags.com. Arkivita el la originalo je 10an de novembro 2001. Alirita 2008-11-16 .
  103. ↑ CHALDEAN FLAG ... from A to Z. Alirita 27an de marto 2020 .
  104. ↑ Note on the Modern Assyrians, & Other Nationalistic Issues. friesian.com.
  105. ↑ Classical Syriac and the Syriac Churches: A Twentieth-Century History, Heleen Murre-van den Berg, p. 127
  106. ↑ Cross, Frank Leslie. (2005) The Oxford Dictionary of the Christian Church. Oxford University Press, p. 119. ISBN 9780192802903. “In the 19th cent. A. H. Layard, the excavator of Nineveh, first suggested that the local *Syriac Christian communities in the region were descended from the ancient Assyrians, and the idea was later popularized by W. A. Wigram, a member of the Abp. Of Canterbury’s Mission to the Church of the East (1895-1915).”.
  107. ↑ Edmon Louis Gallagher. (23-a de marto 2012) Hebrew Scripture in Patristic Biblical Theory: Canon, Language, Text. BRILL, p. 123, 124, 126, 127, 139. ISBN 978-90-04-22802-3.
  108. ↑ "Eastern Churches", Catholic Encyclopedia, see "Eastern Syrians" and "Western Syrians" respectively. Modern terminology within the group is Western Assyrians and Eastern Assyrians respectively, while those who reject the Assyrian identity opt for Syriac or Aramean rather than Assyrian.
  109. ↑ Julius Fürst. (1867) A Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament: With an Introduction Giving a Short History of Hebrew Lexicography. Tauchnitz.
  110. ↑ (1859) Gesenius's Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures. Bagster.
  111. ↑ Benjamin Davies. (1876) A Compendious and Complete Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament, Chiefly Founded on the Works of Gesenius and Fürst .... A. Cohn.
  112. ↑ Coakley, J. F.. (2011) Chaldeans. Piscataway, NJ: Gorgias Press, p. 93. ISBN 978-1-59333-714-8.
  113. ↑ Wilhelm Braun, Dietmar W. Winkler, The Church of the East: A Concise History (RoutledgeCurzon 2003), p. 83
  114. ↑ "Council of Basel-Ferrara-Florence, 1431-49 A.D.
  115. ↑ Braun-Winkler, p. 112
  116. ↑ (17-a de augusto 2006) The Cambridge History of Christianity: Volume 5, Eastern Christianity. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-81113-2.
  117. ↑ Jonathan Eric Lewis. Iraqi Assyrians: Barometer of Pluralism. Middle East Forum. Alirita 18-a de februaro 2015 .
  118. ↑ Arab American Institute Still Deliberately Claiming Assyrians Are Arabs. Aina.org. Alirita 2008-11-16 .
  119. ↑ Chamberlain, AF. "Notes on Some Aspects of the Folk-Psychology of Night". American Journal of Psychology, 1908 – JSTOR.
  120. ↑ The Assyrian Academic Society.
  121. ↑ Dr. Joseph Adebayo Awoyemi. (14-a de septembro 2014) Pre-marital Counselling In a Multicultural Society, p. 75–. ISBN 978-1-291-83577-9.
  122. ↑ The Ethnic Minorities of Armenia, Garnik Asatryan, Victoria Arakelova.
  123. ↑ The Assyrian New Year. Arkivita el la originalo je May 2, 2006. Arkivigite je 2006-05-02 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2006-05-02. Alirita 2020-11-04 .
  124. ↑ Gansell, AR. FROM MESOPOTAMIA TO MODERN SYRIA: ETHNOARCHAEOLOGICAL PERSPECTIVES ON FEMALE ADORNMENT DURING RITES. Ancient Near Eastern Art in Context. 2007 – Brill Academic Publishers.
  125. ↑ Assyrians return to Turkey from Europe to save their culture (tr-TR). Alirita 2018-03-05 .
  126. ↑ Avenery, Iddo, The Aramaic Dialect of the Jews of Zakho. The Israel academy of Science and Humanities 1988.
  127. ↑ Khan, Geoffrey (1999). A Grammar of Neo-Aramaic: the dialect of the Jews of Arbel. Leiden: EJ Brill.
  128. ↑ Maclean, Arthur John (1895). Grammar of the dialects of vernacular Syriac: as spoken by the Eastern Syrians of Kurdistan, north-west Persia, and the Plain of Mosul: with notices of the vernacular of the Jews of Azerbaijan and of Zakhu near Mosul. Cambridge University Press, London.
  129. ↑ Akkadian Words in Modern Assyrian. Alirita 12an de oktobro 2019 .
  130. ↑ Kaufman, Stephen A. (1974), The Akkadian influences on Aramaic. University of Chicago Press
  131. ↑ Introduction: A Brief History of the Aramaic Language. Arkivita el la originalo je 2-a de decembro 2008. Alirita 2008-11-16 .
  132. ↑ Bae C . “Aramaic as a Lingua Franca During the Persian Empire (538–333 BCE)”, Journal of Universal Language 2004, p. 1–20. 
  133. ↑ Aramaic Documents of the Fifth Century B. C. by G. R. Driver
  134. ↑ Pennacchietti, Fabrizio A. (1997). "On the etymology of the Neo-Aramaic particle qam/kim; in Hebrew", M. Bar-Aher (ed.): Gideon Goldenberg Festschrift, Massorot, Stud
  135. ↑ Heinrichs, Wolfhart (ed.) (1990). Studies in Neo-Aramaic. Scholars Press: Atlanta, Georgia. (ISBN 1-55540-430-8).
  136. ↑ Tezel, Aziz (2003). Comparative Etymological Studies in the Western Neo-Syriac (Ṭūrōyo) Lexicon: with special reference to homonyms, related words and borrowings with cultural signification. Uppsala Universitet. (ISBN 91-554-5555-7).
  137. ↑ “Syriac alphabet”, Encyclopædia Britannica Online.
  138. ↑ Hatch, William (1946). An album of dated Syriac manuscripts. Boston: The American Academy of Arts and Sciences, reprinted in 2002 by Gorgias Press. p. 24. (ISBN 1-931956-53-7).
  139. ↑ Australia's only Assyrian school is giving refugees a fresh start. Alirita 14-a de marto 2018 .
  140. ↑ "The inside story of how 226 Assyrian Christians were freed from ISIS". Kontrolita 14-a de marto 2018. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2019-03-29. Alirita 2020-11-04 .
  141. ↑ Nestle, Eberhard (1888). Syrische Grammatik mit Litteratur, Chrestomathie und Glossar. Berlin: H. Reuther's Verlagsbuchhandlung. [translated to English as Syriac grammar with bibliography, chrestomathy and glossary, by R. S. Kennedy. London: Williams & Norgate 1889. p. 5].
  142. ↑ Adherents.com. Arkivita el la originalo je 2016-04-04. Alirita 2020-11-04 . Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2016-04-04. Alirita 2020-11-04 .
  143. ↑ Adherents.com. Adherents.com. Arkivita el la originalo je 2003-10-01. Alirita 2013-09-18 . Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2003-10-01. Alirita 2022-05-03 .
  144. ↑ Muslim Assyrians? Who are they? (2016-11-23).
  145. ↑ . Crypto-Assyrians: Who are they? (November 28, 2016).
  146. ↑ שואת אחינו האשוריים | הדרך המהירה שבין תרבות ישראל לתרבות אשור | יעקב מעוז (he-IL) (2019-07-18). Alirita 2019-07-22 .
  147. ↑ AUA Release March 26, 2006.. Arkivita el la originalo je 19an de novembro 2011. Arkivigite je 2008-11-20 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2008-11-20. Alirita 2020-11-04 .
  148. ↑ Three Day Fast of Nineveh. syrianorthodoxchurch.org. Arkivita el la originalo je 25an de oktobro 2012. Alirita 1an de februaro 2012 . Arkivigite je 2012-10-25 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2012-10-25. Alirita 2020-11-04 .

Vidu ankaŭ

redakti

Eksteraj ligiloj

redakti
Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Asirianoj&oldid=8931000"