Anglio
 | Ĉi tiu artikolo temas pri nuntempa subŝtato de Britio. Por historia lando rigardu la paĝon Reĝlando Anglio. |
Anglio aŭ Anglujo[1] (angle: England) estas la plej granda parto de Britio. La areo de Anglio estas 130,359 km², kaj ĝia loĝantaro estis 49.807.082, aŭ preskaŭ 50 milionoj, en 2000. La ĉefurbo de Anglio, kaj la plej granda urbo, estas Londono (angle: London).
| Anglio | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Reĝlando | |||||
  | |||||
 |  | ||||
| Flago | Blazono | ||||
| |||||
| Lando | Anglio | ||||
| Ĉefurbo | Londono | ||||
| - koordinatoj | 53° N, 1° U (mapo)53-1Koordinatoj: 53° N, 1° U (mapo) | ||||
| Plej alta punkto | Scafell Pike [ ] | ||||
| Plej malalta punkto | The Fens [ ] | ||||
| - malalteco | 4 m sub la marnivelo [ ] | ||||
| Akvokolektejo | 130 278 km² (13 027 800 ha) [ ] | ||||
| Areo | 130 278 km² (13 027 800 ha) [ ] | ||||
| Loĝantaro | 53 012 456 [ ] (2011) | ||||
| Denseco | 406,92 loĝ./km² [ ] [ ] | ||||
| Ĉefministro | Keir Starmer (ekde 5-a de julio 2024) |
||||
| Horzono | GMT, Eŭropo/Londono, Okcidenteŭropa Tempo [ ] | ||||
|
|||||
|
|||||
 |
|||||
| Anglio | |||||
 Vikimedia Komunejo: England [ ] |
|||||
| En TTT: Oficiala retejo [ ] | |||||
Topografio
redaktiAnglio situas en la sud-orienta parto de Britio. Norde, la rivero Tweed kaj la montetaro Cheviot apartigas Anglion de Skotlando. Okcidente estas Kimrio. La Manika Markolo kaj la Norda Maro apartigas Anglion de la eŭropa kontinento. Estas nur 35 km da markolo inter Dovro kaj Francio, kaj hodiaŭ estas tunelo (Eŭrotunelo) inter Anglio kaj Eŭropo sub la markolo.
Malaltaj, ondantaj, fekundaj ebenaĵoj kovras multe da Anglio, sed estas montaroj en la norda kaj okcidenta parto de la reĝlando. La klimato de Anglio estas mezvarma kaj malseka pro la influo de la Atlantika Golfa Marfluo.
Historio
redakti
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Historio de Unuiĝinta Reĝlando.La nomo Anglio devenas de la engloj, ĝermana tribo loĝanta en la tiama regiono "Englujo" (germane: Angeln, dane: Angel), nordorienta parto de la hodiaŭa germana federacia lando Ŝlesvig-Holstinio, inter Flensburgo kaj Ŝlesvigo. Granda parto de la engloj elmigris al Britio ekde la jaro 200 kaj ekloĝis en East Anglia.
- La originaj loĝantoj de Anglio estis la iberoj. Ili uzis bronzon kaj verŝajne starigis la monolitojn de Stonehenge.
- La keltoj invadis la landon ekde la 6-a jarcento a.K. Estis du grupoj, la gaeloj kaj la britonoj-kimroj. Ili uzis feron kaj minis stanon.
- Je la jaroj 55 kaj 54 a.K. Julio Cezaro atingis Anglion kaj subigis la keltajn tribestrojn. Je la jaro 43 p.K. la roma imperiestro Klaŭdio komplete konkeris Anglion. Dum ĉirkaŭ 400 jaroj Anglio estis parto de la Romia imperio. La romianoj konstruis bonajn vojojn, fortikaĵojn, muregojn, kaj fondis multajn urbojn, kiel Londinium (Londono).
- Dum la kvina jarcento, ĝermanaj triboj de Jutlando (nuntempe Danio) kaj "Englujo" (germane Angeln, nuntempe parto de Ŝlesvig-Holstinio en Germanio) invadis Anglion kaj fondis regnojn. Ili parolis lingvon, kiu evoluis dum la jarcentoj al la moderna angla lingvo.
- La nomo Heptarkio ("Sep reĝlandoj") apartenis al Anglio inter la jaroj 475 kaj 827. En ĉi tiu tempo la regiono estis dividita en pluraj regnoj, fojfoje kombatinte inter ili. Estas entute sep reĝlandoj.
- Dum la naŭa jarcento Alfredo la Granda (871-901) de la regno de Wessex defendis Anglion de alia dana invado.
- Je 1066, Vilhelmo la Konkerinto, normana duko de Francio, konkeris la Anglion de Eduardo la Konfesanto. Dum kelkaj jarcentoj la nobelaro de Anglio parolis la francan de la normanoj.
- Rikardo la 1-a, "la Leonkora", devis subskribi la Grandan Ĉarton (Magna Carta). Ĉi tiu ĉarto donis pli da rajtoj al la popolo.
- Dum la rego de Elizabeto la 1-a (1558-1603) Anglio prosperis. Post la venko de la Hispana Militŝiparo (1588), Anglio komencis esplori, komerci, kaj koloniigi en multaj regionoj de la mondo. La verkoj de Ŝekspiro kaj aliaj verkistoj kaj la fama traduko de la Biblio en 1611 estigis la anglan kiel grandan literaturan vehiklon.
- En 1707, ĝi kuniĝis kun Skotlando per la Leĝo de Unueco pro krei la Reĝlandon de Granda Britio.
Politiko
redaktiAnglio estas parto de la Unuiĝinta Reĝlando de Granda Britio kaj Norda Irlando, kiu ĝis la fino de januaro 2020 apartenis al la Eŭropa Unio, sed tiam foriris el la unio post tre kontroversa procezo nomata Briteliro[2]. Ĝia ĉefurbo estas Londono, samtempe ĉefurbo de tuta Britio.
La reĝoj de Anglio ankoraŭ estas samtempe dukoj de Normandio kaj kiel tiaj regas ankaŭ la Manikinsulojn, kiuj ne formale apartenas al Anglio.
