կեամ
Old Armenian
[edit]Etymology
[edit]From Proto-Indo-European *gʷeyh₃- (“to live”).
Verb
[edit]կեամ • (keam)
- to live, to be alive, to breathe; to exist, to subsist; to be
- կելով կեալ ― kelov keal ― to be saved, to enjoy eternal life
- բարւոք կեալ ― barwokʻ keal ― to be well, to be in good health
- բարեբաստիկ, առատութեամբ կեալ ― barebastik, aṙatutʻeamb keal ― to live happily; to be comfortable, at one's ease, to have a competency
- կեալ ի ստացուածոց իւրոց ― keal i stacʻuacocʻ iwrocʻ ― to live or subsist on one's property, or on one's income
- կեալ յընչից այլոց ― keal yənčʻicʻ aylocʻ ― to live at the expense of another
- կեալ անառակութեամբ ― keal anaṙakutʻeamb ― to lead a dissolute life
- աշխարանաց արժանի կեանս կեալ ― ašxaranacʻ aržani keans keal ― to lead a sad life
- զարժանի քահանայութեան զճշմարիտ կեանս կեալ ― zaržani kʻahanayutʻean zčšmarit keans keal ― to live like a true priest
- կեցցե՛ս ― kecʻcʻés ― hail! God save you, good morning; good bye
- զիա՞րդ կեաս ― zia?rd keas ― how do you do? how are you?
- որպէ՞ս կեայ նա ― orpē?s keay na ― how does he do?
- կեցցէ արքայ ― kecʻcʻē arkʻay ― long live the king
- ընդէ՞ր իցէ ինձ կեալ ― əndē?r icʻē inj keal ― I am tired of life
- յաւիտեան կեաց ― yawitean keacʻ ― may you live for ever
- կեցցե՜ս, կեցցէ՜ ― kecʻcʻe!s, kecʻcʻē! ― bravo! huzza! hurrah!
- կեցցէ՜ կեցցէ՜ Հայաստան ― kecʻcʻē! kecʻcʻē! Hayastan ― Armenia forever! hurrah for Armenia! prosperity to Armenia!
- կեցցէս ցնծութեան ձայնել ― kecʻcʻēs cʻncutʻean jaynel ― to utter cheers or shouts of joy
Usage notes
[edit]The word has the following combining forms: կեաց- (keacʻ-) (the stressed aorist stem), կեց- (kecʻ-) (the unstressed aorist stem).
Conjugation
[edit]7= 8=կեսPlease see Module:checkparams for help with this warning.
active
| infinitive | կեալ (keal) | participle | կեցեալ (kecʻeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | կեց- (kecʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | կեամ (keam) | կեաս (keas) | կեայ (keay) | կեամք (keamkʻ) | կեայք (keaykʻ) | կեան (kean) | |
| imperfect | կէի (kēi) | կէիր (kēir) | կեայր (keayr) | կէաք (kēakʻ) | կէիք (kēikʻ) | կէին (kēin) | |
| aorist | կեցի (kecʻi) | կեցեր (kecʻer) | եկեաց (ekeacʻ) | կեցաք (kecʻakʻ) | կեցէք, կեցիք (kecʻēkʻ, kecʻikʻ) | կեցին (kecʻin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | կեցեմ (kecʻem) | կեցես (kecʻes) | կեցէ (kecʻē) | կեցեմք (kecʻemkʻ) | կեցէք (kecʻēkʻ) | կեցեն (kecʻen) | |
| aorist | կեցից (kecʻicʻ) | կեցցես (kecʻcʻes) | կեցցէ (kecʻcʻē) | կեցցուք (kecʻcʻukʻ) | կեցջիք (kecʻǰikʻ) | կեցցեն (kecʻcʻen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | կեա՛ց (keácʻ) | — | — | կեցէ՛ք (kecʻḗkʻ) | — | |
| cohortative | — | կեցջի՛ր (kecʻǰír) | — | — | կեցջի՛ք (kecʻǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ կեար (mí kear) | — | — | մի՛ կեայք (mí keaykʻ) | — | |
| note the indicative imperfect forms կէի (kēi), կէին (kēin), etc. from *կեայի (*keayi), *կեային (*keayin), etc. | |||||||
mediopassive
| infinitive | կեալ (keal) | participle | կեցեալ (kecʻeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | կեց- (kecʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | կեամ (keam) | կեաս (keas) | կեայ (keay) | կեամք (keamkʻ) | կեայք (keaykʻ) | կեան (kean) | |
| imperfect | կէի (kēi) | կէիր (kēir) | կեայր (keayr) | կէաք (kēakʻ) | կէիք (kēikʻ) | կէին (kēin) | |
| aorist | կեցայ (kecʻay) | կեցար (kecʻar) | կեցաւ (kecʻaw) | կեցաք (kecʻakʻ) | կեցայք (kecʻaykʻ) | կեցան (kecʻan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | կեցիմ (kecʻim) | կեցիս (kecʻis) | կեցի (kecʻi) | կեցիմք (kecʻimkʻ) | կեցիք (kecʻikʻ) | կեցին (kecʻin) | |
| aorist | կեցայց (kecʻaycʻ) | կեցցիս (kecʻcʻis) | կեցցի (kecʻcʻi) | կեցցուք (kecʻcʻukʻ) | կեցջիք (kecʻǰikʻ) | կեցցին (kecʻcʻin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | կեցի՛ր (kecʻír) | — | — | կեցարո՛ւք (kecʻarúkʻ) | — | |
| cohortative | — | կեցջի՛ր (kecʻǰír) | — | — | կեցջի՛ք (kecʻǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ կեար (mí kear) | — | — | մի՛ կեայք (mí keaykʻ) | — | |
| note the indicative imperfect forms կէի (kēi), կէին (kēin), etc. from *կեայի (*keayi), *կեային (*keayin), etc. | |||||||
Derived terms
[edit]- ամենակեցոյց (amenakecʻoycʻ)
- անապատակեաց (anapatakeacʻ)
- անկեաց (ankeacʻ)
- աշխարհակեաց (ašxarhakeacʻ)
- աշխարհակեցոյց (ašxarhakecʻoycʻ)
- աստուածակեաց (astuacakeacʻ)
- բազմակեաց (bazmakeacʻ)
- բազմակեցիկ (bazmakecʻik)
- բազմակեցութիւն (bazmakecʻutʻiwn)
- բարեկեաց (barekeacʻ)
- բարեկեցիկ (barekecʻik)
- բարեկեցութիւն (barekecʻutʻiwn)
- բոզակեաց (bozakeacʻ)
- գազանակեաց (gazanakeacʻ)
- գաղտակեաց (gałtakeacʻ)
- երկակեաց (erkakeacʻ)
- երկայնակեաց (erkaynakeacʻ)
- երկայնակեցագոյն (erkaynakecʻagoyn)
- երկայնակեցութիւն (erkaynakecʻutʻiwn)
- երկարակեաց (erkarakeacʻ)
- երկարակեցութիւն (erkarakecʻutʻiwn)
- երկնակեաց (erknakeacʻ)
- երկրակեաց (erkrakeacʻ)
- լեառնակեաց (leaṙnakeacʻ)
- լեռնակեաց (leṙnakeacʻ)
- լեռնակեցիկ (leṙnakecʻik)
- լեռնակեցութիւն (leṙnakecʻutʻiwn)
- խաղաղակեաց (xałałakeacʻ)
- խառնակեաց (xaṙnakeacʻ)
- խառնակեցիկ (xaṙnakecʻik)
- խաւարակեաց (xawarakeacʻ)
- կարճակեաց (karčakeacʻ)
- կեանք (keankʻ)
- կեցութիւն (kecʻutʻiwn)
- կեցուցաբեր (kecʻucʻaber)
- կեցուցանեմ (kecʻucʻanem)
- կեցուցիչ (kecʻucʻičʻ)
- կեցուցչաբար (kecʻucʻčʻabar)
- համակեաց (hamakeacʻ)
- հաւասարակեաց (hawasarakeacʻ)
- հեշտակեցութիւն (heštakecʻutʻiwn)
- հոգեկեցոյց (hogekecʻoycʻ)
- հոգէկեցոյց (hogēkecʻoycʻ)
- մենակեաց (menakeacʻ)
- մենակեցութիւն (menakecʻutʻiwn)
- միաբանակեաց (miabanakeacʻ)
- միակեաց (miakeacʻ)
- միակեցնակ (miakecʻnak)
- միակեցութիւն (miakecʻutʻiwn)
- միայնակեաց (miaynakeacʻ)
- միայնակեցական (miaynakecʻakan)
- միայնակեցանոց (miaynakecʻanocʻ)
- միայնակեցութիւն (miaynakecʻutʻiwn)
- մշտնջենակեաց (mštnǰenakeacʻ)
- յերկարակեաց (yerkarakeacʻ)
- յոլովակեաց (yolovakeacʻ)
- շանթակեաց (šantʻakeacʻ)
- շատակեաց (šatakeacʻ)
- շինակեաց (šinakeacʻ)
- շնչակեաց (šnčʻakeacʻ)
- ոգեկեցոյց (ogekecʻoycʻ)
- չկեցու (čʻkecʻu)
- չկեցութիւն (čʻkecʻutʻiwn)
- չորակեաց (čʻorakeacʻ)
- սակաւակեաց (sakawakeacʻ)
- սակաւակեցութիւն (sakawakecʻutʻiwn)
- սիւնակեաց (siwnakeacʻ)
- սրբակեաց (srbakeacʻ)
- վայրակեաց (vayrakeacʻ)
- վերակեցեալ (verakecʻeal)
- վշտակեաց (vštakeacʻ)
- վշտակեցութիւն (vštakecʻutʻiwn)
- տիեզերակեցոյց (tiezerakecʻoycʻ)
- տնկեցութիւն (tnkecʻutʻiwn)
- փափկակեաց (pʻapʻkakeacʻ)
- փափկակեցութիւն (pʻapʻkakecʻutʻiwn)
- քրիստոսակեցոյց (kʻristosakecʻoycʻ)
Descendants
[edit]References
[edit]- Petrosean, Matatʻeay (1879) “կեամ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “կեամ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “կեալ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 356