աղուէս
Old Armenian
[edit]Etymology
[edit]Related to Ancient Greek ἀλώπηξ (alṓpēx, “fox”), Sanskrit लोपाश (lopāśá), Persian روباه (rubâh), possibly also to Proto-Celtic *loɸernos, Avestan 𐬭𐬀𐬋𐬞𐬌 (raōpi), Latin vulpēs (“fox”), Lithuanian lãpė, and either inherited from Proto-Indo-European[1][2] or of non-Indo-European substrate origin.[3]
Noun
[edit]աղուէս • (ałuēs)
- fox
- 5th century, Ełišē, Vasn Vardanay ew Hayocʻ paterazmin [History of Vardan and the Armenian War] Chapter 2:[4][5]
- շնջրիք եւ աղուէսք եւ նապաստակք մի՛ մեռցին։
- šnǰrikʻ ew ałuēskʻ ew napastakkʻ mí meṙcʻin.
- Translation by Robert W. Thomson
- Otters, foxes, and hares shall not be killed.
- շնջրիք եւ աղուէսք եւ նապաստակք մի՛ մեռցին։
- 5th century, with changes and additions in later centuries, Baroyaxōs [Physiologus] Earliest recension (TR).18.0–2:[6]
- Զաղուեսէ ասէ բարոյախաւսն, թէ ամենեւին նենգաւոր է եւ դրժող է անասունս․ յորժամ քաղցնու եւ չգտանէ ինչ որ որս առնէ եւ ուտել, երթայ գտանէ ջղջ ինչ տեղի կամ ուր յարդ կայ, եւ ի մոխրի թաւալի եւ երթայ անկանի ի դաշտի ուրեք եւ ի վեր եւեթ չհայի եւ զշունչն յինքն ամփոփէ եւ ուռուցանէ զինքն ամենեւիմբ։
- Załuesē asē baroyaxawsn, tʻē amenewin nengawor ē ew držoł ē anasuns; yoržam kʻałcʻnu ew čʻgtanē inčʻ or ors aṙnē ew utel, ertʻay gtanē ǰłǰ inčʻ tełi kam ur yard kay, ew i moxri tʻawali ew ertʻay ankani i dašti urekʻ ew i ver ewetʻ čʻhayi ew zšunčʻn yinkʻn ampʻopʻē ew uṙucʻanē zinkʻn amenewimb.
- Translation by Gohar Muradyan
- Concerning the Fox Physiologus says that this animal is in all respects insidious and perfidious. When it gets hungry and does not find any prey to hunt and to eat, it goes and finds a muddy place or wherever there is chaff, and rolls over the ashes and falls on its back in a field and does not look upwards and holds its breath and swells thoroughly.
- Զաղուեսէ ասէ բարոյախաւսն, թէ ամենեւին նենգաւոր է եւ դրժող է անասունս․ յորժամ քաղցնու եւ չգտանէ ինչ որ որս առնէ եւ ուտել, երթայ գտանէ ջղջ ինչ տեղի կամ ուր յարդ կայ, եւ ի մոխրի թաւալի եւ երթայ անկանի ի դաշտի ուրեք եւ ի վեր եւեթ չհայի եւ զշունչն յինքն ամփոփէ եւ ուռուցանէ զինքն ամենեւիմբ։
Usage notes
[edit]- In the Physiologus, translates Ancient Greek ἀλώπηξ (alṓpēx).
Declension
[edit]u-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | աղուէս (ałuēs) | աղուէսք (ałuēskʻ) | |
| genitive | աղուեսու (ałuesu) | աղուեսուց (ałuesucʻ) | |
| dative | աղուեսու (ałuesu) | աղուեսուց (ałuesucʻ) | |
| accusative | աղուէս (ałuēs) | աղուէսս (ałuēss) | |
| ablative | աղուեսէ (ałuesē) | աղուեսուց (ałuesucʻ) | |
| instrumental | աղուեսու (ałuesu) | աղուեսուք (ałuesukʻ) | |
| locative | աղուեսու (ałuesu) | աղուէսս (ałuēss) | |
| the nominative plural can be n-type աղուեսունք (ałuesunkʻ), and the accusative/locative plural can be n-type աղուեսունս (ałuesuns) the genitive/dative singular can also be o-type աղուեսոյ (ałuesoy) | |||
Derived terms
[edit]- աղուեսադրոշմ (ałuesadrošm)
- աղուեսախարան (ałuesaxaran)
- աղուեսակերպ (ałuesakerp)
- աղուեսաձուք (ałuesajukʻ)
- աղուեսացաւ (ałuesacʻaw)
- աղուեսաքուն (ałuesakʻun)
- աղուեսենի (ałueseni)
- աղուեսուկ (ałuesuk)
- գիշերաղուէս (gišerałuēs)
Descendants
[edit]References
[edit]- ^ Ačaṙyan, Hračʻya (1940) Hayocʻ lezvi patmutʻyun [History of the Armenian Language] (in Armenian), volume I, Yerevan: University Press, page 34
- ^ Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “աղուէս”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- ^ Martirosyan, Hrach (2010) “aɫuēs”, in Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 42
- ^ Ełišē (1957) E. Tēr-Minasean, editor, Vasn Vardanay ew hayocʻ paterazmin [History of Vardan and the Armenian War], Yerevan: Academy Press, page 52
- ^ Thomson, Robert W. (1982) Ełišē, History of Vardan and the Armenian War (Harvard Armenian texts and studies; 5)[1], Cambridge, Massachusetts, London, England: Harvard University Press, page 104
- ^ Muradyan, Gohar (2005) Physiologus: The Greek and Armenian Versions with a Study of Translation Technique (Hebrew University Armenian Studies; 6)[2], Leuven – Paris – Dudley: Peeters, pages 116, 152
Further reading
[edit]- Petrosean, Matatʻeay (1879) “աղուէս”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “աղուէս”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy