Novecento

 Miranduléś

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś

«

Sebben che siamo donne, paura non abbiamo, per amor dei nostri figli, in Lega ci mettiamo!»

(IT)(Braṅ 'd La Lega cantâ in dal film)

«

Sibèṅ s'a sém dal dóni, paùra a n ag 'n ém minga, p'r amōr di nòstar fiōi, in dla Lega a s mitém!»

(MUD)

Novecento (Nuvsènt) 'l è 'n film dramàtic e stòric dal 1976 ad Bernardo Bertolucci ambintâ in Itâglia in dla campàggna emigliàna durànt la secónda guèra mundiàla e a 'l inìsi dal Nuvsènt. 'L è stâ preśentâ, fóra cuncōrs, a 'l Fèstival ad Cannes ad c'l an lè e 'l è stâ mis in dla lista di sènt film itagliàṅ da tgnir dacàt.

'L è stâ girâ in dal Parmśàṅ (Busé), in d'l Arśàṅ (Guastâla e Lusêra), in dal Cremunéś (Rivarōl e San Śvan in Crōś) e in dal Mantṿàṅ (Mantṿa, al Pòś e Cürtatùn).

Sunt

At prim

In dal dè dla mòrt ad Giuseppe Verdi (27 ad Śnar dal 1901), in dal pudēr dal vèć padròṅ Berlinghieri (Burt Lancaster) ch'al gh'à in dal Parmśàṅ, i nàsan al sò anvō Alfredo (Paolo Pavesi e Robert De Niro), ch'al pòrta al nóm cumpàgn dal suo, e Olmo Dalcò (Roberto Maccanti e Gérard Depardieu), fiōl dla Rosina (Maria Monti), na cuntadìna ch'la lavóra in dla sò tèra e ch'la 'l à abû da 'n óm ch'a n s sà briśa ch'i 'l sia. Al pàdar dal pìcul Alfredo, Giovanni (Romolo Valli) al vōl tōr lò incòsa quànd sò pàdar al murirà, lasànd al briśi a 'l sò fradèl più grand Ottavio (Werner Bruhns). Al nunòṅ Berlinghieri al gh'à na surèla, Desolata (Francesca Bertini), ch'la fà la sōra e l'è gnuda a star da lò parchè la s è róta ad vìvar in cunvènt.

Da baghét Olmo, cun al sò caràtar arvèrs e sèmpar prònt a dir dal parulàsi, al dvénta amìg 'd Alfredo anc se chi lò al fà part dla famìja di padròṅ. Qvést chè pò al gh'à anc un bèl rapòrt cun sò nunòṅ, ch'al gh inséggna a druàr al sćiòp, e minga tant cun sò pàdar ch'al pénsa sōl a i bèsi. Un dè al vèć Berlinghieri al decìd ad tōr-'s la vita, impicànd-as in na stala cun dal cadéni in mèś a 'l sò vachi, quànd vilî al s rénd cònt 'd n èsar più bòṅ a far quél ch'al fava na vòlta: al fà fadìga a giràr, a dar di órdan a i sò cuntadèṅ, a tgnir-'s in a mènt al ròbi e p'r avér al mâl dal lumàghi adòs. Giovanni al s in prufìta faghénd butàr śò lè par lè un testamènt a 'l nudàr ch'al gh lasa incòsa a lò e sōl un vitalìsi ad 5.000 franc a 'l méś a sò fradèl.

Quànd a vèṅ na timpèsta ch'la s pòrta via mità dal furmintòṅ, Giovanni al fà savér a i sò cuntadèṅ ch'a gh darà mità dal stipéndi. Òṅ 'd qui lè, dit „Al muntanàr“, par prutèsta al s taja via n'urécia. In séguit i lavuradōr i tàcan a tgnir a drē a La Lega, n'urganiśasiòṅ sindacàla ch'la difénd i sò dirìt, e i daṅ vita a 'n siòpar ch'al mét in śnòć i camp méntar ninsòṅ al munś al vachi e i padròṅ i èṅ custrét a 'ndàr a tōr al lat in sità e pò a pagàr di crumìr e andàr anca lōr a lauràr la tèra. A stanta-tri an Leo Dalcò (Sterling Hayden), al nunòṅ 'd Olmo, al gh la cava a védar un padròṅ lauràr ma 'l è 'l ùltim quèl ch'al pasa p'r i sò òć parchè al mōr mént'r al pònsa sóta 'n àrbul.

I pas'n i an e Olmo al tórna in dal pudēr dòp avér fat la Prima guèra mundiàla e al cgnós la mistra Anita Furlan (Stefania Sandrelli), na dóna ad Veróna ch'l'à pardû la sò famìja e ch'l'inséggna in na cà dal pòpul. I dū i dvéntan muróś. Al padròṅ Giovanni 'l à in cal méntar cumprâ di machinàri e numinâ cuma fatōr al fasìsta Attila Melanchini (Donald Sutherland). Par la fèsta ad San Martèṅ soquànt di sò cuntadèṅ sucialìsta i pèrdan la cà ma Oreste (Odoardo Dall'Aglio), ch'al gh'iva incóra 'n an ad cuntràt, al n gh la cava minga a mandàr śò anc cal ròsp lè e 'l al siga a vóś élta in dialét: «Gnanc al Papa, gnanc Geśù Crist i m purtaràṅ via da cla cà chè parchè mè 'l è quarànt'an ch'a stag chè dèntar, l'è óra ad finìr-la!». Cal dóni i tàc'n a cantàr "La Lega" mént'r i óm, par difénd'r-i da 'l Camìśi Négri a cavàl, ch'i èṅ drē a rivàr par butàr-al fóra ad cà, i ciàpan di spròc in maṅ e i suldâ i èṅ custrét a mulàr 'l òs.

Giovanni al s dà da far par mét'r insém di àtar padròṅ a la sò càuśa in na céśa e catàr sù di bèsi. Un mòrt sucialìsta a Rivaröl a n è minga stâ asè par lò, a gh'è da far quèl par giustàr-i. Pioppi (Pietro Longari Ponzoni) e di àtar i gh staṅ ma minga sò fiōl ch'al sarnìs 'd andàr via da 'd lè p'r andàr a Pärma insém a Olmo. Lè prima i càt'n „Al muntanàr“, ch'al fà di spetàcui in piàsa par tiràr avànti, e pò i daṅ na maṅ a la lavandàra Neve (Stefania Casini) a purtàr sù i pagn. Dòp ch’Alfredo al gh'à dâ di bèsi p'r un bicirèṅ, Olmo al la cunvìns a 'ndàr a lèt insém. Lē la i ciàma tut dū par far-ag na pugnéta ma pò la gh'à na criśi pilètica. Alfredo al taja la còrda e al và a catàr sò sio Ottavio e lè al cgnós na dóna bèla ma 'n pôc strana, a gh'è 'l caś parchè l'è n'artìsta pîna ad bèsi, l’Ada Fiastri Paulhan (Dominique Sanda) ch'la gh dà 'n pasàǵ in màchina p'r andàr a cà. Méntar la cà dal pòpul la và a fōg e quàtar vèć i pèrdan la vita p'r òpra di fasìsta capitanâ p'r Attila, chi lōr dū i faṅ 'l amōr in un fnil.

Culegamènt estéran

• (EN) La schéda dal film in s'l IMDb
• (IT) La schéda dal film (prim at) in sal FilmTV
• (IT) La schéda dal film (secónd at) in sal FilmTV