Χορεομανία

Λεπτομέρεια πίνακα του 1564 με απεικόνιση του φαινομένου της χορεομανίας, Πίτερ Μπρίγκελ του Νεότερου.

Η χορεομανία ήταν φυσιοκοινωνιολογικό φαινόμενο το οποίο παρατηρήθηκε στην βόρεια και κεντρική Ευρώπη κυρίως μεταξύ του 14ου και του 17ου αιώνα, όπου ομάδες ανθρώπων, οι οποίες μερικές φορές αριθμούσαν έως και χιλιάδες, ξαφνικά άρχιζαν να χορεύουν με αλλοπρόσαλλο τρόπο έως ότου καταρρεύσουν από εξάντληση. Άλλες ονομασίες με τις οποίες το φαινόμενο αυτό έγινε γνωστό ήταν χορευτική μανία, καθώς και χορός του Αγίου Βίτου ή/και ο χορός του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, ενώ στην Ιταλία το εκεί παρόμοιο φαινόμενο έγινε γνωστό ως ταραντισμός.

Μια από τις πρώτες περιπτώσεις όπου παρατηρήθηκε σε ευρεία έκταση ήταν στο Άαχεν της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 1374, και κατόπιν εξαπλώθηκε ραγδαία σε άλλα μέρη της Ευρώπης. Ιδιαίτερα έντονη ήταν η εμφάνιση του στην επίσης γερμανική πόλη του Στρασβούργου το 1518. Καθώς το φαινόμενο εμφανίζονταν για αρκετούς αιώνες και επηρέασε χιλιάδες ανθρώπους, υπήρξε αναλυτική καταγραφή των συμπτωμάτων σε μελέτες της εποχής. Παρόλα αυτά τα αίτια του δεν έγιναν ποτέ πλήρως κατανοητά, ενώ οι όποιες θεραπείες βασίζονταν σε εικασίες. Μια από τις προσπάθειες κατευνασμού του φαινομένου ήταν η τοποθέτηση μουσικών δίπλα από τους ανθρώπους που χορεύανε έτσι ώστε να μετριάσουν τις συνέπειες της μανίας, όμως η τακτική αυτή μερικές φορές έκανε περισσότερη ζημιά καθώς ενθάρρυνε περισσότερους να συμμετέχουν στον χορό.

Δεν υπάρχει κοινή άποψη μεταξύ των συγχρόνων μελετητών για το ποια ήταν η αιτία της χορεομανίας.Υπήρξαν διάφορες θεωρίες οι οποίες έκαναν λόγο για θρησκευτικές αιρέσεις πίσω από τις ομάδες ανθρώπων που χορεύανε με τον χορό να αποτελεί τρόπο χαλάρωσης και ευδαιμονίας. Έχει επίσης γίνει η εικασία πως πρόκειται για φαινόμενο μαζικής υστερίας, όπου τα φυσικά συμπτώματα μεταξύ ανθρώπων μεταδίδονται και στην υπόλοιπη ομάδα ως είδος κοινωνικής επιρροής.

Ονομασία

Ο όρος χορεομανία (χορός μανία) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Ολλανδό μυστικιστή Παράκελσο (16oς αιώνας) ως choreomania για την περιγραφή του φαινομένου της χορευτικής επιδημίας. Αρχικά η επιδημία αντιμετωπίστηκε ως ήταν κατάρα η οποία είχε σταλθεί από κάποιον άγιο, ο οποίος συνήθως ταυτοποιούνταν με τον Ιωάνννη τον Βαπτιστή ή τον Άγιο Βίτο, και έτσι εναλλακτικά η χορευτική μανία έγινε γνωστή και ως χορός του Αγίου Ιωάννη ή χορός του Αγίου Βίτου. Επιπλέον οι πορείες των πληχθέντων από την χορεομανία συχνά κατέληγαν σε τοποθεσίες οι οποίες ήταν αφιερωμένες σε έναν από αυτούς τους αγίους, με τέλεση προσευχής για την λήξη του χορού, ενώ συχνά τα φαινόμενα αυτά συνέβαιναν κατά την περίοδο του εορτασμού του Αγίου Βίτου στα μέσα Ιουνίου.

Η ιατρική ονομασία του φαινομένου έγινε τον 17ο αιώνα ως χορεία του Σύντεναμ, με άλλες παραπλήσιες ονομασίες ως επιδημιολογική χορεία και επιδημιολογικός χορός. Η χορεία ως ασθένεια του νευρικού συστήματος, παρουσιάζει ομοιότητες με την χορεομανία.

Περιγραφή

Το φαινόμενο γενικά εμφανίζονταν κατά την διάρκεια δύσκολων περιόδων διαβίωσης, και με χιλιάδες ανθρώπων να χορεύουν ταυτόχρονα για ώρες, ημέρες, εβδομάδες, ακόμα και μήνες.Οι χορευτές περιγράφονταν πως βρίσκονταν σε κατάσταση ημιαναισθησίας, χωρίς να έχουν έλεγχο του σώματος τους. Αναφέρεται πως μέσα στο πλήθος των διαφορετικών ανθρώπων κάποιοι χόρευαν γυμνοί, έκαναν απρεπείς χειρονομίες, ενώ κάποιοι επιδίδονταν και σε σεξουαλική δραστηριότητα. Άλλοι πάλι συμπεριφέρονταν σαν ζώα και χοροπηδούσαν.

• 
  Τρίπτυχο χαρακτικό του 1642 με την εμφάνιση του φαινομένου στο Μόλενμπεκ του Βελγίου, Χέντρικ Χόντιους

Δεν σταματούσαν σχεδόν καθόλου, και κάποιοι χόρευαν έως ότου σπάσουν τα πλευρά τους και ακολουθήσει ο θάνατος τους. Ο ανεξέλεγκτος αυτός χορός συνοδευόταν από τις κραυγές, γέλιο, ή κλάμα των συμμετεχόντων, ενώ υπήρχαν και κάποιοι που τραγουδούσαν. Υπάρχει επίσης η αναφορά πως μερικές φορές υπήρχε βίαια αντίδραση των χορευτών προς τους παρατηρητές τους αν δεν συμμετείχαν επίσης στον χορό. Επίσης αναφέρεται πως δεν είχαν αντίληψη του κόκκινου χρώματος, ή πως γινόταν βίαιοι όταν έβλεπαν κόκκινο χρώμα. Άλλες σημειώσεις σχετικά με την συμπεριφορά των ασθενών ήταν πως δεν μπορούσαν να αντέξουν τα μυτερά παπούτσια, και πως τους άρεσε να τους χτυπούν τα πόδια.

Παθολογικά, όσοι είχαν προσβληθεί από την χορεομανία υπέφεραν από διάφορες παθήσεις, όπως πόνους στο στήθος, ψευδαισθήσεις, υπεραερισμό, σπασμούς, και άλλα επιληπτικά φαινόμενα. Στο τέλος οι περισσότεροι απλώς έπεφταν στο έδαφος εξουθενωμένοι, ενώ περιγράφεται πως κάποιοι κατέληγαν σε κατάσταση έκστασης. Τυπικά, η χορεομανία ήταν μεταδοτική αλλά συνήθως μεταδίδονταν σε μικρές ομάδες όπως οικογένειες και μεμονωμένα άτομα.

Συμβάντα

Πρώιμα περιστατικά

Η πρώτη γνωστή αναφορά του φαινομένου έγινε τον 7ο αιώνα, και έκτοτε επανεμφανίστηκε πολλές φορές στην Ευρώπη έως τον 17ο αιώνα όταν και σταμάτησε απότομα. Επίσης από τα πρώτα γνωστά περιστατικά ήταν και η εμφάνιση του φαινομένου την δεκαετία του 1020 στο Μπέρνμπουργκ όπου 18 χωρικοί άρχισαν να χορεύουν και να τραγουδούν γύρω από μια εκκλησία, εν μέσω της λειτουργίας της παραμονής των Χριστουγέννων.

Αξιοσημείωτες περιπτώσεις

Ακολούθησαν διάφορα άλλα περιστατικά ανά τους αιώνες, όπως αυτό του 1237 στην Ολλανδία όπου μια μεγάλη ομάδα παιδιών περπάτησε απόσταση 20 χλμ από την Ερφούρτη έως το Άρνσταντ πηδώντας και χορεύοντας καθ όλη την διαδρομή, κάτι που εμφανίζει ομοιότητες με τον γερμανικό θρύλο του αυλητή του Χάμελιν οι διηγήσεις του οποίου εμφανίστηκαν κατά την ίδια χρονική περίοδο.

Το 1278 σε γέφυρα επί του ποταμού Μεύση στην βορειοδυτική Γερμανία σημειώθηκε περιστατικό όπου 200 άτομα τα οποία χόρευαν πάνω στην γέφυρα προκάλεσαν την κατάρρευση της, και πολλοί από τους επιζώντες νοσηλεύτηκαν σε κοντινό παρεκκλήσι το οποίο ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Βίτο.

Η πρώτη μεγάλης έκτασης έξαρση του φαινομένου συνέβη μεταξύ του 1373 και 1374, με πολλαπλά συμβάντα σε Αγγλία, Γερμανία, και Ολλανδία.Στις 24 Ιουνίου του 1374, το φαινόμενο εμφανίστηκε σε ευρεία έκταση ξεκινώντας από το Άαχεν, και κατόπιν εξαπλώθηκε στην Κολωνία, Φλάνδρα, Φραγκονία, Αινώ, Μετς, Στρασβούργο, Τόνγκερεν, Ουτρέχτη, καθώς και σε περιοχές της Ιταλίας και του Λουξεμβούργου. Επιπλέον συμβάντα αναφέρθηκαν το 1375 και 1376, σε Γαλλία, Γερμανία, και Ολλανδία, και το 1381 εμφανίστηκε και στο Άουγκσμπουργκ. Το 1418 επέστρεψε στο Στρασβούργο όπου το φαινόμενο πιθανώς προκλήθηκε από την εξάντληση των κατοίκων που έκαναν νηστεία την περίοδο εκείνη.Ακολούθησε το 1428 στο Σαφχάουζεν, όπου ένας μοναχός χόρεψε μέχρι θανάτου, και κατά το ίδιο έτος εμφανίστηκε και στην Ζυρίχη όπου παρατηρήθηκε σε μια ομάδα γυναικών.

Τον Ιούλιο του 1518 σημειώθηκε μια άλλη μεγάλης έκτασης εμφάνιση του φαινομένου στο Στρασβούργο κατά την επιδημία χορού του 1518. Ξεκίνησε όταν μια γυναίκα ξεκίνησε να χορεύει στον δρόμο, 4 ημέρες έπειτα την ακολούθησαν άλλοι 33 στον χορό, και μέσα σε ένα μήνα ο συνολικός αριθμός των ατόμων έφτασε τους 400, όπου πολλοί από αυτούς πέθαναν από καρδιακή προσβολή.

Ταραντισμός

Στην Ιταλία ένα παρόμοιο φαινόμενο ήταν ο ταραντισμός, όπου τα θύματα έπεφταν σε επιληπτική υστερία μετά από δάγκωμα ταραντούλας ή σκορπιού. Η πρώτη έξαρση του φαινομένου σημειώθηκε τον 13ο αιώνα και το μόνο γνωστό αντίδοτο ήταν να χορέψει ο ασθενής υπό της ήχους μιας συγκεκριμένης μελωδίας έτσι ώστε να διαχωριστεί το δηλητήριο από το αίμα. Το φαινόμενο αυτό παρουσιάζονταν μόνο κατά τους θερινούς μήνες, και με παρόμοιο τρόπο με τον χορεομανία έτσι και στην περίπτωση του ταραντισμού οι άνθρωποι ξεκινούσαν τον χορό όταν δαγκώνονταν ή είχαν την εντύπωση πως δαγκώθηκαν από κάποια αράχνη ή σκορπιό με συνέπεια να παρασύρονται και άλλοι υπό τον φόβο των δαγκωμάτων αυτών. Ο παραδοσιακός ιταλικός χορός της ταραντέλα θεωρούνταν πως γιάτρευε τα θύματα, τουλάχιστον προσωρινά.Αποτελούσε σχετικά κοινό φαινόμενο έως τον 17ο αιώνα, και σταμάτησε ξαφνικά, με μικρές εξάρσεις στην Ιταλία έως το 1959.

Θεραπείες

Καθώς το πραγματικό αίτιο του φαινομένου ήταν άγνωστο, πολλές από τις θεραπείες που δοκιμάστηκαν ήταν πειραματικές. Για παράδειγμα κατά την επιδημία του 1374 η οποία συνέβη μερικές δεκαετίες μόνο μετά τον Μαύρο Θάνατο, πολλοί από τους ασθενείς απομονώνονταν, ενώ σε μερικούς γινόταν και εξορκισμός για την εκδίωξη των δαιμονίων ή του Σατανά.

Υπήρχε επίσης η γενική αντίληψη πως η ασθένεια αυτή οφείλονταν σε κάποια κατάρα την οποία είχε επισύρει ο Άγιος Βίτος ή ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, έτσι πολλοί άνθρωποι απλώς προσεύχονταν ή έκαναν προσκύνημα στους αντίστοιχους αγίους.

Επεξηγήσεις

Υπάρχουν πολλές υποθέσεις που έχουν γίνει για την επεξήγηση του φαινομένου, και εξακολουθεί να παραμένει αδιευκρίνιστο το κατά πόσο ήταν πραγματική ασθένεια ή κοινωνιολογικό φαινόμενο.

Μια από τις εξέχουσες θεωρίες είναι πως οι ασθενείς είχαν υποστεί δηλητηρίαση από ερυσίβη, μύκητα ο οποίος εμφανίζεται σε ορισμένα δημητριακά, με την ασθένεια που προέκυπτε κατά την κατανάλωση του γνωστή ως φωτιά του Αγίου Αντωνίου κατά τον Μεσαίωνα, ή εργοτισμός στην σύγχρονη ορολογία. Παρότι ο εργοτισμός μπορεί να προκαλέσει ψευδαισθήσεις και σπασμούς, δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως όλα τα φαινόμενα που παρατηρούνταν κατά την χορεομανία, και το ίδιο ισχύει και για τις υποθέσεις της εγκεφαλίτιδας, επιληψίας, και τύφου.

Υπάρχουν και διαφορετικές εκτιμήσεις όπου θεωρείται πως ο χορός ήταν φυσική εκδήλωση που εκδηλώθηκε ως αποτέλεσμα της γενικευμένης ανησυχίας και έντασης που υπήρχε την περίοδο αυτή από τις διάφορες φυσικές καταστροφής της εποχής, όπως διάφορες άλλες επιδημίες και πλημμύρες, και πως αποτελούσε μέθοδο εκδίωξης των συναισθημάτων αυτών και προσπάθεια γαλήνης, με αποτέλεσμα μερικές φορές οι συμμετέχοντες να έρχονται σε έκσταση και να βλέπουν οράματα. Άλλα εκτίμηση θεωρεί πως η όλη υπόθεση ήταν σκηνοθετημένη και η συμπεριφορά εκτιμήθηκε ως παράξενη καθώς ήταν ασυνήθιστη, ή πως οι χοροί ήταν το έργο θρησκευτικών αιρέσεων που αναπαρήγαγαν αρχαίους ελληνικούς και ρωμαϊκούς τελετουργικούς χορούς υπό το πρόσχημα ασθένειας και μη ελέγχου του σώματος,Η πιο κοινή περιγραφή μεταξύ των πηγών φαίνεται να είναι πως αποτελούσε σύμπτωμα μαζικής υστερίας.

Πηγές

• Bartholomew, Robert E. (2001). Little green men, meowing nuns, and head-hunting panics. McFarland. ISBN 978-0-7864-0997-6. 
• Dirk Blom, Jan (2009). A Dictionary of Hallucinations. Springer. ISBN 978-1-4419-1222-0. 
• Feldman, Marc D.· Feldman, Jacqueline M.· Smith, Roxenne (1998). Stranger than fiction: when our minds betray us. American Psychiatric Press. ISBN 978-0-88048-930-0. 
• Hetherington, Kevin· Munro, Rolland (1997). Ideas of difference. Wiley-Blackwell. ISBN 978-0-631-20768-9. 
• Marks, Robert W. (2005). The Story of Hypnotism. Kessinger Publishing. ISBN 978-1-4191-5424-9. 
• Midelfort, H. C. Erik (2000). A History of Madness in Sixteenth-Century Germany. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-4169-9. 
• Vuillier, Gaston (2004). History of Dancing from the Earliest Ages to Our Own Times. Kessinger Publishing. ISBN 978-0-7661-8166-3. 

Σχετική βιβλιογραφία

• Dancing Mania, by Leah Esterianna & Richard the Poor of Ely
• Bartholomew RE (May 1994). «Tarantism, dancing mania and demonopathy: the anthro-political aspects of 'mass psychogenic illness'». Psychol Med 24 (2): 281–306. doi:10.1017/S0033291700027288. PMID 8084927. https://archive.org/details/sim_psychological-medicine_1994-05_24_2/page/281. 
• «The dancing plague: a public health conundrum». Public Health 111 (4): 201–4. July 1997. doi:10.1016/S0033-3506(97)00034-6. PMID 9242030. 
• «Hysterical chorea: Report of an outbreak and movie documentation by Arthur Van Gehuchten (1861–1914)». Mov. Disord. 22 (8): 1071–6. June 2007. doi:10.1002/mds.21293. PMID 17230482. 
• Hecker, Justus (1859). The dancing mania of the Middle Ages. 
• Krack P (December 1999). «Relicts of dancing mania: the dancing procession of Echternach». Neurology 53 (9): 2169–72. doi:10.1212/wnl.53.9.2169. PMID 10599799. 
• «Americo Negrette (1924 to 2003): diagnosing Huntington disease in Venezuela». Neurology 63 (2): 340–3. July 2004. doi:10.1212/01.wnl.0000129827.16522.78. PMID 15277631. 
• Waller, John (2008). A Time to Dance, A Time to Die. Icon Books. ISBN 978-1-84831-021-6. 
• Waller, John (12 Σεπτεμβρίου 2008). «Dancing death». BBC. 
• Waller, John (18 Σεπτεμβρίου 2008). «Falling down». The Guardian. Guardian Media Group. 
• Davidson, Andrew (1867). «Choreomania: An Historical Sketch» (PDF). Oliver and Boyd. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 1 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2018. 

Δείτε επίσης

• Γαλλόφωνοι άλτες του Μέιν