Χαλεάκαλα

Χαλεάκαλα
Ύψος	3.055 μέτρα
Οροσειρά	Hawaiian Islands
Χώρες	Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
wikidata ()

Το Χαλεάκαλα (Haleakalā, μτφ. «Σπίτι του Ήλιου» στη χαβανέζικη γλώσσα) ή Ανατολικό Ηφαίστειο του Μάουι είναι μεγάλο ασπιδοειδές ηφαίστειο που σχηματίζει περισσότερο από το 75% του νησιού Μάουι της Χαβάης. Το δυτικότερο 25% του νησιού σχηματίζεται από ένα άλλο ηφαίστειο, το Μάουνα Καχαλαβάι ή Δυτικά Όρη του Μάουι.

Η υψηλότερη κορυφή του Χαλεάκαλα είναι η Που-ου Ουλάουλα (= κόκκινος λόφος), με υψόμετρο 3.055 μέτρα. Από εκεί φαίνεται μία τεράστια κοιλότητα, που έχει μήκος 11,25 χλμ., πλάτος 3,2 χλμ. και σχεδόν 800 μέτρα βάθος, που περιβάλλεται από απότομες πλαγιές και έχει σχεδόν γυμνό από βλάστηση εσωτερικό με διάσπαρτους ηφαιστειακούς κώνους.

Ονομασία και μυθολογία

Η ανατολή του ήλιου από το Χαλεάκαλα

Οι πρώτοι κάτοικοι της Χαβάης ονόμαζαν Χαλεάκαλα ολόκληρο το βουνό. Σήμερα ονομάζεται έτσι και μία συγκεκριμένη κορυφή στο νοτιοδυτικό άκρο του Χάσματος Καουπό. Σύμφωνα με τις παραδόσεις των ιθαγενών η κοιλότητα (κρατήρας) στην κορυφή του ηφαιστείου ήταν η κατοικία της γιαγιάς του ημίθεου Μάουι. Σύμφωνα με τον μύθο, η γιαγιά του τον βοήθησε να αιχμαλωτίσει τον Ήλιο και να τον υποχρεώσει να επιβραδύνει το ταξίδι του στον ουρανό, προκειμένου να επιμηκύνει τη διάρκεια της ημέρας.

Γεωλογία

Χάρτης της ευρύτερης περιοχής του Χαλεάκαλα

Το Χαλεάκαλα έχει δώσει πολλές ηφαιστειακές εκρήξεις κατά τις τελευταίες 30 χιλιάδες χρόνια, μερικές από τις οποίες συνέβησαν κατά τα τελευταία 500 χρόνια. Αυτή η ηφαιστειακή δραστηριότητα εκδηλώθηκε κατά μήκος δύο ρηγματώσεων: της νοτιοδυτικής και της ανατολικής. Αυτές οι δύο ρηγματώσεις σχηματίζουν μαζί ένα τόξο που εκτείνεται από τον Κόλπο Λαπερούζ στα νοτιοδυτικά μέχρι το χωριό Χάνα στα ανατολικά, περνώντας από τον κρατήρα του Χαλεάκαλα. Η ανατολική ρηγμάτωση συνεχίζει κάτω από την επιφάνεια του ωκεανού στην ανατολική ακτή του Μάουι με το όνομα Οροσειρά Χαλεάκαλα.

Μέχρι πρόσφατα πιστευόταν ότι το ηφαίστειο είχε εκραγεί για τελευταία φορά περί το έτος 1790, με βάση κυρίως συγκρίσεις χαρτών που είχαν συντάξει οι εξερευνητές Λαπερούζ και Βανκούβερ. Ωστόσο, πρόσφατες εξετάσεις χρονολογήσεως με σύγχρονη τεχνολογία έχουν αποκαλύψει ότι η τελευταία έκρηξη είναι παλαιότερη και μάλλον συνέβη τον 17ο αιώνα. Οι τελευταίες ροές λάβας από τη νοτιοδυτική ρηγμάτωση του Χαλεάκαλα αποτελούν τα μεγάλα στρώματα λάβα της περιοχής Ahihi Kina`u και Κόλπου Λαπερούζ στο νότιο Μάουι.

Αντίθετα με ό,τι πιστεύεται και φαίνεται λογικό, η κοιλότητα πάνω στο Χαλεάκαλα δεν είναι ηφαιστειακής προελεύσεως και δεν μπορεί να αποκληθεί καλντέρα (η οποία σχηματίζεται όταν η κορυφή ενός ηφαιστείου καταρρέει σχηματίζοντας κοιλότητα). Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο πολύ μακρόστενος αυτός «κρατήρας» δημιουργήθηκε όταν τα τοιχώματα δύο μεγάλων κοιλάδων παγετωνικής προελεύσεως συνενώθηκαν από τη διάβρωση κάτω από την κορυφή του ηφαιστείου. Αυτές οι κοιλάδες σχημάτισαν τα δύο μεγάλα χάσματα — το Koολάου στα βόρεια και το Καουπό στα νότια — στις δύο πλευρές της κοιλότητας.

Κατά τους Macdonald, Abbott, & Peterson:

«...είναι πολύ μικρότερος από πολλούς ηφαιστειακούς κρατήρες (με την έννοια της καλντέρας). Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μην είναι εσβεσμένος, αλλά απλώς να «κοιμάται». Και, μιλώντας αυστηρά, δεν είναι ηφαιστειακής προελεύσεως, έστω και αν βρίσκεται πάνω σε ένα ηφαίστειο.»

Ηφαιστειακός κίνδυνος

Στη μεγαλόνησο της Χαβάης οι περιοχές που αντιμετωπίζουν κίνδυνο από ροές λάβας κατατάσσονται σε μία κλίμακα από το 1 ως το 9, με τη Ζώνη 1 να είναι η ζώνη μεγαλύτερου κινδύνου και η Ζώνη 9 η ζώνη ελάχιστου κινδύνου. Στην ίδια κλίμακα, προκαταρκτικές εκτιμήσεις του κινδύνου από ροές λάβας στο Μάουι έγιναν το 1983 από τη Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ και κατέταξαν την περιοχή της κορυφής και την περιοχή της νοτιοδυτικής ρηγματώσεως στη Ζώνη 3. Οι περιοχές του Κανάιο (Κιπαχούλου) και Κάουπο (Καχικινούι) στις απότομες υπώρειες του ηφαιστείου, καθώς και η περιοχή βορείως του Χάνα κατατάχθηκαν στη Ζώνη 4, ενώ άλλες περιοχές ταξινομήθηκαν στις Ζώνες 7 έως 9.

Αυτές οι εκτιμήσεις κινδύνου στην περίπτωση του Χαλεάκαλα βασίζονται στη συχνότητα των εκρήξεών του. Το ηφαίστειο έχει εκραγεί τρεις φορές κατά τα τελευταία 900 χρόνια περίπου. Συγκριτικά, το Μάουνα Λόα και το Κιλαουέα έχουν εκραγεί δέκα τρεις και πλέον φορές το καθένα μέσα στα τελευταία 90 χρόνια. Ρυθμό εκρήξεων συγκρίσιμο με αυτόν του Χαλεάκαλα έχει το Χουαλάλαϊ, το σύνολο του οποίου κατατάσσεται στη Ζώνη Κινδύνου 4. Η συχνότητα των εκρήξεων είναι βεβαίως μόνο ένα από τα κριτήρια στα οποία βασίζεται η κατάταξη αυτή. Το άλλο σημαντικό κριτήριο είναι οι επανειλημμένες καλύψεις από ροές λάβας. Μόλις 23 τετραγωνικά χιλιόμετρα εδάφους έχουν καλυφθεί από ροές λάβας του Χαλεάκαλα μέσα στα τελευταία 900 χρόνια. Συγκριτικά περί τα 110 τ.χλμ. του Χουαλάλαϊ είναι καλυμμένα με ροές ηλικίας 900 ετών ή νεότερες, ενώ περίπου 270 τ.χλμ. του Κιλαουέα και 220 τ.χλμ. του Μάουνα Λόα είναι καλυμμένα με λάβες ηλικίας μικρότερης των 200 μόλις ετών. Επομένως, το Χαλεάκαλα είναι τέταρτο με διαφορά μεταξύ των παραπάνω ηφαιστείων.

Ανθρώπινες δραστηριότητες

Εθνικό Πάρκο

Αυτό το σπάνιο είδος «ασημόσπαθου» (Argyroxiphium sandwicense macrocephalum) είναι ευαίσθητο φυτό και απαντάται μόνο ψηλά στις πλαγιές του Χαλεάκαλα.

Η περιοχή της κορυφής και του κρατήρα του Χαλεάκαλα, καθώς και τα γύρω μέρη περιέχονται στο Εθνικό Πάρκο Χαλεάκαλα, μία έκταση 122 τ.χλμ. από τα οποία τα 100 είναι σχεδόν ανέγγιχτα από τον άνθρωπο. Το πάρκο περιέχει τη κοιλότητα της κορυφής, την Κοιλάδα Κιπαχούλου μέχρι την ακτή στα νοτιοανατολικά και το Οχέο.

Η θερμοκρασία του αέρα κοντά στην κορυφή κυμαίνεται συνήθως μεταξύ 5 και 16 °C. Η πεζοπορία, με δεδομένο το μεγάλο υψόμετρο και τη συνακόλουθη έλλειψη οξυγόνου, μπορεί να είναι δυσκολότερη από όσο αναμένει κάποιος. Επιπλέον, για επισκέπτες που κατεβαίνουν από την κορυφή, μέχρι την οποία υπάρχει αμαξιτός δρόμος, στην κοιλότητα του «κρατήρα», η επιστροφή είναι ανηφορική και δύσκολη μετά από κάθοδο 600 ή 700 μέτρων. Παρά το γεγονός αυτό, το Χαλεάκαλα είναι δημοφιλές μεταξύ των τουριστών και των ντόπιων αδιακρίτως. Υπάρχει κέντρο επισκεπτών ακριβώς κάτω από την κορυφή και πολλοί θέλουν να δουν την ανατολή του ήλιου από εκεί, ενώ διατίθενται και λίγα απλά δωμάτια για διανυκτέρευση, αλλά δεν διατίθεται τροφή ή βενζίνη σε κανένα μέρος του πάρκου.

Αστρονομική έρευνα

Το συγκρότημα παρατηρήσεων στην κορυφή του Χαλεάκαλα

Εξαιτίας της αξιοσημείωτης καθαρότητας, σταθερότητας και ξηρότητας της ατμόσφαιρας, καθώς και του μεγάλου υψομέτρου (η ατμοσφαιρική πίεση είναι ίση με το 70,1% αυτής στο επίπεδο της θάλασσας), αλλά και της απουσίας φωτορύπανσης από πόλεις, η κορυφή του ηφαιστείου είναι μία από τις πλέον περιζήτητες τοποθεσίες παγκοσμίως για επίγεια παρατηρήσεις με τηλεσκόπια, έστω και αν δεν φθάνει το υψηλότερο Μάουνα Κέα στη γειτονική μεγαλόνησο της Χαβάης. Ως αποτέλεσμα της σημασίας αυτής, επιστήμονες από όλο τον κόσμο έρχονται εδώ για να διεξαγάγουν επιστημονικές έρευνες στην «Science City», ένα επιστημονικό συγκρότημα που διατηρούν στη θέση αυτή από κοινού το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, το Πανεπιστήμιο της Χαβάης, το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν, η Αμερικανική Πολεμική Αεροπορία, η Ομοσπονδιακή Διοίκηση Αεροπορίας, και άλλοι φορείς.

Μερικά από τα τηλεσκόπια που διατηρεί στο Χαλεάκαλα το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ παρατηρούν τεχνητά σώματα του διαστήματος (π.χ. κατασκοπευτικούς δορυφόρους και πυραύλους) αντί ουράνια σώματα. Από την άλλη, οι αστρονόμοι που παρατηρούν από την κορυφή ανησυχούν για την αυξανόμενη φωτορύπανση, καθώς ο πληθυσμός της νήσου Μάουι αυξάνεται Παρά το γεγονός αυτό, προστίθενται και νέα τηλεσκόπια, όπως το Pan-STARRS το 2006. Εκτός από την καθαυτό αστρονομία, έρευνα γίνεται και στις κοσμικές ακτίνες, κυρίως με την παρατήρηση ορατής ακτινοβολίας Τσερενκόφ που προκαλείται από αυτές στο απόλυτο σκοτάδι της κορυφής. Σχετική έρευνα έχει διεξαγάγει στο Χαλεάκαλα μεταξύ άλλων και ο Έλληνας καθηγητής Λεωνίδας Ρεσβάνης.

Συγκοινωνία

Ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος που οδηγεί στην κορυφή ολοκληρώθηκε το 1935 και έχει πολλές στροφές και μερικές πολύ απότομες κλίσεις. Συχνά συναντά κάποιος ζώα όπως βοοειδή. Η Υπηρεσία Εθνικών Πάρκων χρεώνει ένα τέλος εισόδου 20 δολαρίων ανά όχημα. Δεν υπάρχει τακτική δημόσια συγκοινωνία στο πάρκο, αλλά τουριστικά πούλμαν επισκέπτονται την κορυφή συχνά.

Η ορεινή ποδηλασία και η ιππασία είναι δύο άλλοι δημοφιλείς τρόποι για τη μετακίνηση στο πάρκο. Υπάρχουν λίγοι ξεναγοί-οδηγοί στο Μάουι που παίρνουν τουρίστες από τα ξενοδοχεία τους και τους εφοδιάζουν με ποδήλατα για να κατεβούν την πλαγιά εκκινώντας από το όριο του πάρκου (σε υψόμετρο 1.981 μέτρα). Η Υπηρεσία Εθνικών Πάρκων απαγόρευσε την κάθοδο από την κορυφή (μια διαδρομή 43,5 χιλιομέτρων) το 2007 μετά από αρκετά μοιραία δυστυχήματα..

Πηγές

• «Επίσημος ιστότοπος». Haleakalā National Park. 
• Macdonald, Gordon A.· Abbott, Agatin T.· Peterson, Frank L. (1983). Volcanoes in the Sea. Honolulu: University of Hawaii Press. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Γεωλογία του Χαλεάκαλα (με χάρτη) Αρχειοθετήθηκε 2019-03-23 στο Wayback Machine.
• Το Εθνικό Πάρκο