Υιός του Ανθρώπου (Χριστιανισμός)
Ο Υιός του ανθρώπου είναι μια έκφραση, που αναφέρει ο ίδιος ο Ιησούς στα χριστιανικά κείμενα, συμπεριλαμβανομένων των Ευαγγελίων, των Πράξεων των Αποστόλων και του Βιβλίου της Αποκάλυψης. Η σημασία της έκφρασης είναι αμφιλεγόμενη. Η ερμηνεία της χρήσης του «Υιού του ανθρώπου» στην Καινή Διαθήκη παρέμεινε μία πρόκληση και μετά από 150 χρόνια συζήτησης δεν έχει προκύψει συναίνεση για το θέμα μεταξύ των μελετητών.[1][2]
Η έκφραση «ο Υιός του ανθρώπου» εμφανίζεται 81 φορές στο ελληνικό κείμενο των τεσσάρων κανονικών ευαγγελίων και χρησιμοποιείται μόνο στα λόγια του Ιησού.[3] Η εβραϊκή έκφραση «Υιός του ανθρώπου» (בן–אדם δηλ. μπεν άνταμ) εμφανίζεται επίσης στην Τορά πάνω από εκατό φορές.[4]
Η χρήση του οριστικού άρθρου στο «ο Υιός του ανθρώπου» στα Κοινά ελληνιστικά των χριστιανικών ευαγγελίων είναι πρωτότυπη και πριν από τη χρήση του εκεί, δεν υπάρχουν στοιχεία για τη χρήση του σε κανένα από τα σωζόμενα ελληνικά έγγραφα της αρχαιότητας. Ο Γκέζα Βέρμες έχει δηλώσει ότι η χρήση του «Υιού του ανθρώπου» στα χριστιανικά ευαγγέλια δεν σχετίζεται με τις χρήσεις της Εβραϊκής Τορά.[5]
Για αιώνες, η χριστολογική προοπτική για τον Υιό του ανθρώπου («άνθρωπος» αναφέρεται στον Αδάμ) θεωρείται ως μία πιθανή αντίστοιχη έκφραση με εκείνη του Υιού του Θεού και ακριβώς όπως ο Υιός του Θεού επιβεβαιώνει τη θεότητα του Ιησού, σε ορισμένες περιπτώσεις ο Υιός του ανθρώπου επιβεβαιώνει την ανθρώπινη φύση του.[6] Η αναφορά του Ιησού ως Υιού του Θεού ήταν ένα ουσιαστικό στοιχείο των χριστιανικών πεποιθήσεων από την Αποστολική εποχή, και ενώ ορισμένοι δεν πιστεύουν ότι η ομολογία του Χριστού ως Υιού του ανθρώπου ήταν απαραίτητη για τους Χριστιανούς, η ανακήρυξη του Ιησού ως Υιού του ανθρώπου ήταν ένα άρθρο πίστεως στον Χριστιανισμό τουλάχιστον από το Σύμβολο της Πίστεως της Νίκαιας, που αναφέρει ότι: «με τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος ενσαρκώθηκε από την Παναγία και έγινε άνθρωπος». Το ότι ο Χριστός είναι Θεάνθρωπος ήταν τόσο σημαντικό, που ήταν το μείζον θέμα, που συζητήθηκε στη Σύνοδο της Χαλκηδόνας όπου συζητήθηκε η αίρεση του μονοφυσιτισμού. Οι μονοφυσίτες θεωρούσαν ότι ο Χριστός είχε μια ενιαία φύση, που ήταν μια ανάμειξη των δύο, του Θεού και του Ανθρώπου, ενώ η Ορθόδοξη Καθολική θέση υποστήριζε ότι ήταν τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος ταυτόχρονα. Αυτές οι θέσεις στο Σύμβολο της Πίστεως της συνόδου της Νίκαιας, και το πρωταρχικό θέμα της Συνόδου της Χαλκηδόνας, δείχνουν τη σημασία της πρώιμης χριστιανικής πίστης στη φύση του Ιησού ως Θεού και ανθρώπου, τόσο πολύ που η πίστη στις δύο φύσεις θα μπορούσε να μειωθεί σε μία τρίτη, αναμεμειγμένη, φύση, που θεωρήθηκε αίρεση.
Ετυμολογία και χρήση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στην Κοινή Ελληνιστική της Καινής Διαθήκης, «ο Υιός του ανθρώπου» είναι «ὁ υἱὸς τοὺ ἀνθρώπου». Η εβραϊκή έκφραση "Υιός του ανθρώπου" (בן–אדם δηλ. ben-'adam) εμφανίζεται επίσης πάνω από εκατό φορές στην Εβραϊκή Βίβλο. [4] Σε τριάντα δύο περιπτώσεις η φράση εμφανίζεται στον πληθυντικό αριθμό «υιοί ανθρώπων», δηλαδή ανθρώπινα όντα. [4]
Η έκφραση «ο Υιός του ανθρώπου» εμφανίζεται 81 φορές στα Ελληνικά στα τέσσερα Ευαγγέλια: 30 φορές στον Ματθαίο, 14 φορές στον Μάρκο, 25 φορές στον Λουκά και 12 φορές στον Ιωάννη. [7] Ωστόσο, η χρήση του οριστικού άρθρου στο «ο Υιός του ανθρώπου» είναι νέα και πριν από τη χρήση του στα κανονικά ευαγγέλια, δεν υπάρχουν αναφορές για τη χρήση του σε κανένα από τα σωζόμενα ελληνικά έγγραφα της αρχαιότητας. [8]
Στις χριστιανικές γραφές, ο Ιησούς χρησιμοποιεί την αναφορά για τον εαυτό του περισσότερο από τον Υιό του Θεού. Τα χαρακτηριστικά, που δίνονται στον «Υιό του ανθρώπου» στις χριστιανικές γραφές φαίνεται να αντιστοιχούν σε αυτά, που βρίσκονται στο Βιβλίο του Δανιήλ των Εβραϊκών γραφών - Δανιήλ 7:13-14 «Καθώς έβλεπα στα νυχτερινά οράματα, είδα ένα σαν τον Υιό του ανθρώπου να έρχεται με τα σύννεφα του ουρανού. Και ήρθε στον Αρχαίο και παρουσιάστηκε μπροστά του. Σε αυτόν δόθηκε η κυριαρχία και η δόξα και η βασιλεία, για να τον υπηρετούν όλοι οι λαοί, τα έθνη και οι γλώσσες. Η κυριαρχία του είναι μια αιώνια κυριαρχία, που δεν θα παρέλθει, και η βασιλεία του δεν θα καταστραφεί ποτέ». Η Καινή Διαθήκη ισχυρίζεται, στην Αποκάλυψη, ότι ο Ιησούς θα έρθει στη γη μέσα στα «σύννεφα του ουρανού» και ότι θα του δοθεί ατελείωτη κυριαρχία και εξουσία. Τον περιγράφει ως «κυβερνήτη των βασιλιάδων της γης», που πρέπει να τον υπηρετούν και να τον λατρεύουν όλα τα έθνη, οι άνθρωποι και οι γλωσσικές ομάδες. Μια άλλη πιθανή αντιστοιχία βρίσκεται στην επανειλημμένη χρήση μιας παρόμοιας φράσης στο Βιβλίο του Ιεζεκιήλ.
Ο Γκέζα Βέρμες έχει δηλώσει ότι «ο Υιός του ανθρώπου» στην Καινή Διαθήκη δεν σχετίζεται με τις χρήσεις της Εβραϊκής Βίβλου. Ο Βέρμες ξεκινά με την παρατήρηση ότι δεν υπάρχει παράδειγμα του «ο» Υιός του ανθρώπου στις εβραϊκές πηγές και προτείνει ότι ο όρος προέρχεται από τα αραμαϊκά — ברנש - bar nash/bar nasha. [5] Συμπεραίνει ότι σε αυτές τις πηγές το «Υιός του ανθρώπου» είναι μια κανονική έκφραση για τον άνθρωπο γενικά και συχνά χρησιμεύει ως αόριστη αντωνυμία και σε κανένα από τα σωζόμενα κείμενα δεν εμφανίζεται ως τίτλος το «Υιός του ανθρώπου». [5]
Οι εμφανίσεις του Υιού του ανθρώπου στα Συνοπτικά Ευαγγέλια κατηγοριοποιούνται γενικά σε τρεις ομάδες: (i) εκείνες που αναφέρονται στον «ερχομό» του (ως θρησκευτική ανάταση), (ii) αυτά που αναφέρονται σε «βάσανο, πόνο» και (iii) αυτά που αναφέρονται στο «τωρινό έργο» δηλαδή αναφέρονται στην επίγεια ζωή. [6] [7] [9]
Η παρουσίαση του Υιού του ανθρώπου στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη είναι κάπως διαφορετική από τα Συνοπτικά: στο Κατά Ιωάννη 1:51 παρουσιάζεται ως επαφή με τον Θεό μέσω «αγγελικού οργάνου», στο Ιωάννη 6:26 και 6:53 παρέχει ζωή μέσω του θανάτου, και στο Ιωάννη 5:27 έχει τη δύναμη να κρίνει τους ανθρώπους. [7] [10]
Αναφορές της Καινής Διαθήκης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Συνοπτικά ευαγγέλια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στο Κατά Ματθαίον 8:20 και στο κατά Λουκά 9:58 ο Ιησούς δηλώνει: «Οι αλεπούδες έχουν τρύπες, και τα πουλιά του ουρανού έχουν φωλιές, αλλά ο Υιός του ανθρώπου δεν έχει πού να βάλει το κεφάλι του». Αυτή η φράση φαίνεται να συνδέεται με τις προφητικές εκφράσεις της Παλαιάς Διαθήκης, που χρησιμοποιούνταν από προφήτες όπως ο Ιεζεκιήλ, και δείχνει την κατανόηση του Ιησού για τον εαυτό του ως τον «άνθρωπο», που ο Θεός έχει ξεχωρίσει ως φίλο και εκπρόσωπο. [11]
Στο Κατά Ματθαίον 18:11 ο Ιησούς αναφέρεται στο ότι ο Υιός του ανθρώπου ήρθε να υπηρετήσει και δηλώνει: «Διότι ο Υιός του ανθρώπου ήρθε να σώσει αυτό, που χάθηκε». Στο Ευαγγέλιο του Μάρκου 10:35–45 αυτό το επεισόδιο λαμβάνει χώρα λίγο αφότου ο Ιησούς προβλέπει τον θάνατό του.
Τα εδάφια κατά Μάρκον 2:27-28, κατά Ματθαίον 12:8 και κατά Λουκά 6:5 περιλαμβάνουν την περικοπή για τον Κύριο του Σαββάτου, όπου ο Ιησούς λέει στους Φαρισαίους: «Το Σάββατο έγινε για τον άνθρωπο και όχι ο άνθρωπος για το Σάββατο· έτσι ώστε ο Υιός του ανθρώπου να είναι άρχοντας ακόμη και του Σαββάτου». Οι Χριστιανοί συνήθως θεωρούν ότι η φράση «Υιός του ανθρώπου» σε αυτό το απόσπασμα αναφέρεται στον ίδιο τον Ιησού.
Ματθαίος 12:38-42, Μάρκος 8:11-13, Λουκάς 11:29-32
«Τότε μερικοί από τους γραμματείς και τους Φαρισαίους απάντησαν, λέγοντας: «Δάσκαλε, θέλουμε να δούμε ένα σημάδι από σένα». Εκείνος όμως αποκρίθηκε και τους είπε: «Γενιά πονηρή και μοιχαλίδα ζητά σημάδι, και κανένα σημείο δεν θα της δοθεί παρά μόνο το σημείο του προφήτη Ιωνά. Γιατί, όπως ο Ιωνάς ήταν τρεις μέρες και τρεις νύχτες στην κοιλιά του μεγάλου ψαριού, έτσι και ο Υιός του Ανθρώπου θα είναι τρεις μέρες και τρεις νύχτες στην καρδιά της γης. Οι άντρες της Νινευή θα αναστηθούν στην κρίση μαζί με αυτή τη γενιά και θα την καταδικάσουν, επειδή μετανόησαν στο κήρυγμα του Ιωνά. Και πράγματι ένας μεγαλύτερος από τον Ιωνά είναι εδώ. Η βασίλισσα του Νότου θα αναστηθεί στην κρίση μαζί με αυτή τη γενιά και θα την καταδικάσει, γιατί ήρθε από τα πέρατα της γης για να ακούσει τη σοφία του Σολομώντα. Και όντως ένας μεγαλύτερος από τον Σολομώντα είναι εδώ.»
Οι περισσότεροι μελετητές και θεολόγοι συμφωνούν ότι η χρήση του Υιού του ανθρώπου σε αυτή την περικοπή είναι συνεπής με αυτήν της αυτοαναφοράς.
Στην εξήγηση της παραβολής των ζιζανίων: Ματθαίος 13:37,41-42
«Εκείνος απάντησε και τους είπε: «Αυτός που σπέρνει τον καλό σπόρο είναι ο Υιός του ανθρώπου. . . . Ο Υιός του ανθρώπου θα στείλει τους αγγέλους Του, και θα συγκεντρώσουν από το βασίλειό Του όλα όσα προσβάλλουν, και εκείνους που πράττουν την ανομία, και θα τους ρίξουν στο καμίνι της φωτιάς. Θα υπάρχει θρήνος και τρίξιμο των δοντιών.»
Οι Χριστιανοί συνήθως θεωρούν τη φράση «Υιός του ανθρώπου» σε αυτό το απόσπασμα να αναφέρεται στον ίδιο τον Ιησού, παρά στην ανθρωπότητα γενικά.
Όταν ο Ιησούς προβλέπει τον θάνατό του. [12]
Λουκάς 18:31-34, Μάρκος 10:32-34, Ματθαίος 20:17-19
«Τότε πήρε τους δώδεκα στην άκρη και τους είπε: «Ιδού, ανεβαίνουμε στην Ιερουσαλήμ, και όλα όσα είναι γραμμένα από τους προφήτες σχετικά με τον Υιό του ανθρώπου θα εκπληρωθούν. Διότι θα παραδοθεί στους Εθνικούς και θα τον χλευάσουν, θα τον προσβάλουν και θα τον φτύσουν. Θα Τον μαστιγώσουν και θα Τον σκοτώσουν. Και την τρίτη μέρα θα αναστηθεί». Αλλά δεν κατάλαβαν τίποτα από αυτά τα πράγματα. Αυτός ο λόγος ήταν κρυμμένος από αυτούς, και δεν ήξεραν τα όσα ειπώθηκαν.»
Τα εδάφια του κατά Μάρκον 8:31-32:38 δηλώνουν:
«Τότε άρχισε να τους διδάσκει ότι ο Υιός του ανθρώπου πρέπει να υποφέρει πολλά και να απορριφθεί από τους πρεσβυτέρους, τους αρχιερείς και τους δασκάλους του νόμου, και ότι πρέπει να θανατωθεί και μετά από τρεις ημέρες να αναστηθεί. Μίλησε ξεκάθαρα γι' αυτό, και ο Πέτρος τον πήρε στην άκρη και άρχισε να τον επιπλήττει. . . . Αν κάποιος ντρέπεται για μένα και τα λόγια μου σε αυτή την άπιστη και αμαρτωλή γενιά, ο Υιός του ανθρώπου θα ντραπεί γι' αυτόν, όταν έρθει στη δόξα του Πατέρα του μαζί με τους αγίους αγγέλους».
Το εδάφιο του κατά Μάρκον 10:35-45 αναφέρεται στο (Ο Υιός του ανθρώπου ήρθε να υπηρετήσει)
«Διότι και ο Υιός του Ανθρώπου δεν ήρθε, για να υπηρετηθεί, αλλά για να υπηρετήσει και να δώσει τη ζωή του ως λύτρο για πολλούς.»
Αναφερόμενα στη Δευτέρα Παρουσία το κατά Μάρκον 8:38-9:1, το κατά Ματθαίον 16:27-28, το κατά Λουκά 9:26-27 παραθέτουν τα εξής:
«Όσοι ντρέπονται για μένα και για τα λόγια μου σε αυτή την άπιστη και αμαρτωλή γενιά, από αυτούς θα ντραπεί και ο Υιός του Ανθρώπου όταν έρθει στη δόξα του Πατέρα του μαζί με τους αγίους αγγέλους». Και τους είπε: «Αλήθεια σας λέω, υπάρχουν κάποιοι που στέκονται εδώ που δεν θα γευτούν τον θάνατο μέχρι να δουν ότι η βασιλεία του Θεού ήρθε με δύναμη».
Τα εδάφια κατά Μάρκον 14:62 (ESV), κατά Ματθαίον 26:64 (στη Δίκη του)
«Και ο Ιησούς είπε: «Εγώ είμαι, και θα δείτε τον Υιό του Ανθρώπου να κάθεται στα δεξιά της Δύναμης και να έρχεται με τα σύννεφα του ουρανού».»
Το εδάφιο κατά Ματθαίον 24:30 αναφέρει:
«Και τότε θα φανεί το σημείο του Υιού του ανθρώπου στον ουρανό· και τότε όλες οι φυλές της γης θα θρηνήσουν, και θα δουν τον Υιό του ανθρώπου να έρχεται στα σύννεφα του ουρανού με δύναμη και μεγάλη δόξα.»
Το εδάφιο κατά Ματθαίον 25:31-32 αναφέρει:
«Όταν όμως έρθει ο Υιός του Ανθρώπου με τη δόξα του, και όλοι οι άγγελοι μαζί του, τότε θα καθίσει στον ένδοξο θρόνο του. Όλα τα έθνη θα συγκεντρωθούν μπροστά του, και θα τα χωρίσει όπως ο βοσκός χωρίζει τα πρόβατα από τα κατσίκια.»
Αποκάλυψη του Ιωάννη και το κατά Ιωάννη ευαγγέλιο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το πρώτο κεφάλαιο του Βιβλίου της Αποκάλυψης αναφέρεται σε «έναν σαν τον Υιό του ανθρώπου» στην Αποκάλυψη 1:12-13, που στέκεται λαμπρά με δόξα και μιλάει στον συγγραφέα. Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη ο Ιησούς δεν είναι απλώς μια μεσσιανική φιγούρα, ούτε ένας προφήτης όπως ο Μωυσής, αλλά η βασική έμφαση δίνεται στον διπλό ρόλο του ως Υιού του Θεού και Υιού του ανθρώπου. [13]
Το εδάφιο κατά Ιωάννη 1:49-51 αναφέρει:
«Ο Ναθαναήλ αποκρίθηκε και του είπε: «Ραββί, εσύ είσαι ο Υιός του Θεού! Είσαι ο Βασιλιάς του Ισραήλ!». Ο Ιησούς αποκρίθηκε και του είπε: «Επειδή σου είπα ότι σε είδα κάτω από τη συκιά, πιστεύεις; Θα δείτε μεγαλύτερα πράγματα από αυτά». Και του είπε: «Με βεβαιότητα, σου λέω, στο εξής θα δεις τον ουρανό ανοιχτό, και τους αγγέλους του Θεού να ανεβαίνουν και να κατεβαίνουν πάνω στον Υιό του ανθρώπου.»
Αυτό το απόσπασμα μπορεί να είναι μια νύξη στη Σκάλα του Ιακώβ. Σε κάθε περίπτωση, ο υπαινιγμός είναι ότι το να δούμε τους αγγέλους να ανεβοκατεβαίνουν πάνω στον «Υιό του ανθρώπου» (δηλαδή τον ομιλητή, τον Ιησού) θα ήταν μεγάλο θαύμα.
Το εδάφιο κατά Ιωάννη 5:25-27 αναφέρει:
«Με βεβαιότητα, σας λέω, έρχεται η ώρα, και τώρα είναι, που οι νεκροί θα ακούσουν τη φωνή του Υιού του Θεού. Και όσοι ακούσουν θα ζήσουν. Διότι όπως ο Πατέρας έχει ζωή μέσα του, έτσι έδωσε στον Υιό να έχει ζωή μέσα Του, και Του έδωσε εξουσία να εκτελεί επίσης κρίση, επειδή αυτός είναι ο Υιός του ανθρώπου.»
Το εδάφιο κατά Ιωάννη 8:28 αναφέρει:
«Όταν δείτε τον Υιό του ανθρώπου υψωμένο, τότε θα μάθετε ότι εγώ είμαι.»
Το εδάφιο κατά Ιωάννη 9:35-37 αναφέρει:
«Ο Ιησούς άκουσε ότι τον πέταξαν έξω, και όταν τον βρήκε, είπε: «Πιστεύεις στον Υιό του ανθρώπου;» «Ποιος είναι, κύριε;» ρώτησε ο άντρας. «Πες μου για να τον πιστέψω». Ο Ιησούς είπε: «Τον είδατε τώρα· στην πραγματικότητα, αυτός είναι που μιλάει μαζί σας».»
Το εδάφιο κατά Ιωάννη 12:34-36 αναφέρει:
«Το πλήθος του απάντησε: «Ακούσαμε από το νόμο ότι ο Μεσσίας παραμένει για πάντα. Πώς μπορείτε να πείτε ότι ο Υιός του Ανθρώπου πρέπει να υψωθεί; Ποιος είναι αυτός ο Υιός του ανθρώπου;». Ο Ιησούς τους είπε: «Το φως είναι μαζί σας για λίγο ακόμη. Περπάτα όσο έχεις φως, για να μη σε κυριεύσει το σκοτάδι. Αν περπατάς στο σκοτάδι, δεν ξέρεις πού πας. Όσο έχετε το φως, πιστεύετε στο φως, για να γίνετε παιδιά του φωτός». Αφού τα είπε αυτά ο Ιησούς, έφυγε και κρύφτηκε από αυτούς.»
Το όραμα του Ιωάννη για τον Υιό του Ανθρώπου είναι μια βασική αναφορά του Ιωάννη στον Υιό του ανθρώπου. Και στα δύο χωρία Αποκάλυψη 1:12 και Αποκάλυψη 14:14, ο Ιωάννης αναφέρει ότι είδε κάποιον «σαν τον Υιό του Ανθρώπου». Στο 1:12, προσδιορίζεται ως ο συγγραφέας των επιστολών προς τις επτά εκκλησίες στην Αποκάλυψη 2 και 3.
Πράξεις των Αποστόλων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα εδάφια Πράξεις 7:54-57 αναφέρουν:
«Όταν τα άκουσαν αυτά, εξαγριώθηκαν και έτριξαν τα δόντια τους στον Στέφανο. Αλλά γεμάτος με το Άγιο Πνεύμα, κοίταξε τον ουρανό και είδε τη δόξα του Θεού και τον Ιησού να στέκεται στα δεξιά του Θεού. «Κοίτα», είπε, «βλέπω τους ουρανούς ανοιχτούς και τον Υιό του Ανθρώπου να στέκεται στα δεξιά του Θεού!» Κάλυψαν όμως τα αυτιά τους και με μια δυνατή κραυγή όρμησαν όλοι μαζί εναντίον του.»
Οι Χριστιανοί μελετητές πιστεύουν ότι ο συγγραφέας των Πράξεων (επίσης πιστεύεται ότι είναι ο συγγραφέας του κατά Λουκά ευαγγελίου) περιλαμβάνει αυτήν την αναφορά στον «Υιό του Ανθρώπου» ως άμεση αναφορά στον Ιησού και την προηγούμενη ανάληψή του, να καθίσει στα Δεξιά του Θεού στον Ουρανό. Θα υποστήριζαν ότι στο Δανιήλ 7, «ο Υιός του Ανθρώπου» αναφέρεται στην άνοδό του πίσω στον νόμιμο θρόνο του και αυτή είναι η ακριβής εικόνα του να εκπληρώνει έναν τέτοιο ρόλο καθώς λαμβάνει το πνεύμα του Στεφάνου και κρίνει τους Φαρισαίους, που λιθοβόλησαν τον Στέφανο, αν και η πλήρης Κρίση (Τελευταία κρίση;) θα συμβεί στην κρίση του Μεγάλου Λευκού Θρόνου στο τέλος του αιώνος. (Βλ. Βιβλίο της Αποκάλυψης 20 και Χριστιανική εσχατολογία).
Προς Εβραίους επιστολή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το εδάφιο της προς Εβραίους επιστολής 2:6-9 αναφέρει:
«Κάποιος όμως κατέθεσε σε ένα συγκεκριμένο μέρος, λέγοντας: «Τι είναι ο άνθρωπος που έχεις κατά νου ή ο Υιός του ανθρώπου που τον φροντίζεις;»
- Η χριστολογική σύνδεση είναι απίθανη λόγω του ότι πρόκειται για παράθεση του χωρίου των Ψαλμών 8:4-6 (8:5-7 LXX).
Άλλες αναφορές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Βιβλίο του Μωυσή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο τίτλος «Υιός του Ανθρώπου» χρησιμοποιείται εννέα φορές στο Βιβλίο του Μωυσή, ένα έργο που θεωρείται κανονικό βιβλίο από την Εκκλησία του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών και περιλαμβάνεται στη δημοσίευσή του Το μαργαριτάρι της Μεγάλης Τιμής. Συμπίπτοντας με τον Μη Τριαδισμό, το εδάφιο Μωυσής 6:57 προτείνει ότι ένα όνομα του Θεού Πατέρα είναι «Άνθρωπος της Αγιότητας» και ότι ο τίτλος «Υιός του Ανθρώπου» υποδηλώνει τη θεϊκή καταγωγή του Ιησού ως Υιού του Θεού: [14]
«...στη γλώσσα του Αδάμ, Άνθρωπος της Αγιότητας είναι το όνομά του, και το όνομα του Μονογενούς του είναι ο Υιός του Ανθρώπου, ακόμη και ο Ιησούς Χριστός, ένας δίκαιος Κριτής, που θα έρθει στον απώτατο χρόνο.» [15]
Ερμηνείες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Επιστημονικές απόψεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η ερμηνεία της χρήσης του «Υιού του ανθρώπου» στην Καινή Διαθήκη έχει αποτελέσει πραγματική πρόκληση και ο James DG Dunn και ξεχωριστά ο Delbert Burkett δηλώνουν ότι είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των ορίων της ερμηνείας της Καινής Διαθήκης, επειδή μετά από 150 χρόνια συζήτησης δεν έχει προκύψει συναίνεση ως προς το νόημά του. [1] [2]
Οι παλαιότερες προσεγγίσεις, που ανατρέχουν στους Πατέρες της Εκκλησίας, βασίζονταν στην ελληνική έκφραση και ερμήνευαν το «υιός» με τη γονική έννοια. Αυτή η προσέγγιση συνεχίστηκε μέχρι τον Μεσαίωνα. [2] Όταν βρισκόταν σε εξέλιξη η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση, είχαν εμφανιστεί τρεις νέες προσεγγίσεις, μια που την έβλεπε ως έκφραση της ανθρωπότητας του Ιησού, μια άλλη που την έβλεπε ως μεσσιανικό τίτλο, που προέρχεται από το Βιβλίο του Δανιήλ (7.13) και μια τρίτη που το θεώρησε ως γενικό ιδιωματισμό για αυτοπροσδιορισμό. [2] Μέχρι τον 17ο αιώνα, η πρώτη προσέγγιση (εστιάζοντας στην ανθρώπινη φύση του) είχε κερδίσει έδαφος, ωστόσο μέχρι τον 19ο αιώνα η μεσσιανική άποψη είχε αυξηθεί σε δημοτικότητα. [2]
Στο τελευταίο μέρος του 20ου αιώνα, η μεσσιανική άποψη επικρίθηκε έντονα και η έννοια της ιδιωματικής χρήσης άρχισε να κερδίζει υποστήριξη μεταξύ ορισμένων μελετητών. [2] Στον 21ο αιώνα, έχει γίνει μια απλή προσέγγιση: «Αδάμ σημαίνει «άνθρωπος». Έτσι, όταν ο Χριστός ονομάζεται Υιός του Ανθρώπου, ανακαλείται ολόκληρη η γενεαλογική γραμμή από τον Αδάμ μέχρι τον Ιησού.» Ωστόσο, δεν έχει προκύψει συναίνεση μεταξύ των μελετητών για το πώς μπορεί να ερμηνευτεί η έκφραση. [1] [2] Μια άλλη άποψη που προτάθηκε από τον Bart D. Ehrman (1999) είναι ότι υπάρχουν μερικά εδάφια (όπως Μάρκος 8:38, 13:26, 14:62· Ματθαίος 19:28, 25:31–46 και Λουκάς 12:8 –9) στα οποία ο Ιησούς αναφέρει «τον Υιό του Ανθρώπου» και δεν φαίνεται να μιλάει για τον εαυτό του, αλλά για κάποιον άλλον, δηλαδή έναν κοσμικό κριτή, που θα κατέβαινε από τον ουρανό, για να κρίνει τους ανθρώπους. Η ταύτιση του Υιού του Ανθρώπου με τον Ιησού μπορεί επομένως να είναι μια μεταγενέστερη, μη αυθεντική παράδοση. [16] [17] : 15:18. Ο Ingolfsland (2001) υποστήριξε ότι τα παραδείγματα του Ehrman δεν ήταν έγκυρα ή ότι δεν πληρούσαν τα δικά του κριτήρια. [16]
Εβραϊκές απόψεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στον Ιουδαϊσμό, «Υιός του ανθρώπου» υποδηλώνει την ανθρωπότητα γενικά, σε αντίθεση με τη θεότητα ή τη θεϊκή φύση, με ειδική αναφορά στην αδυναμία ή τη μικρότητα των ανθρώπων μπροστά στο Θεό[18] ( Ιώβ 25:6 ; Ψαλμοί 8:4 ; Ψαλμοί 144:3 ; Ψαλμοί 146:3 ; Ισαΐας 51:12 , κ.λπ.) ή ο όρος «μπεν άνταμ» δεν είναι παρά ένα τυπικό υποκατάστατο της προσωπικής αντωνυμίας. [19] [20]Στο βιβλίο του Δανιήλ ο Υιός του Ανθρώπου έρχεται επί των νεφελών του ουρανού στην τελική κρίση των ανθρώπων και αναλαμβάνει την παγκόσμια βασιλεία. Ο Υιός του Ανθρώπου ξεπερνά σε δικαιώματα το Μεσσία. Τα ιουδαϊκά αποκαλυπτικά έργα, που είναι γραμμένα μετά από το βιβλίο του Δανιήλ, αναφέρονται στον Υιό του Ανθρώπου τονίζοντας την υπερβατικότητά του. Στις Παραβολές του Ενώχ εμφανίζεται ως ένα μυστηριώδες ον, που είναι δίκαιος κριτής και σωτήρας των έσχατων χρόνων και διαμένει κοντά στο Θεό. Έχει ορισμένα χαρακτηριστικά του Μεσσία και του Δούλου του Γιαχβέ. Δεν γίνεται ωστόσο καμία αναφορά στα παθήματά του και δεν κατάγεται από τους ανθρώπους.[18]
Στη Χριστολογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Εξήντα εννέα φορές στα Συνοπτικά Ευαγγέλια, ο Ιησούς αποκαλεί τον εαυτό του (ο) «Υιός του ανθρώπου», μια ελληνική έκφραση, που στο αραμαϊκό (και εβραϊκό ) υπόβαθρό της θα μπορούσε να είναι ένας πλάγιος τρόπος ένδειξης του εαυτού του ομιλητή (π.χ. Ματτθαίος 8:20 ), ή αλλιώς σημαίνει απλώς «κάποιος» ή ένας «άνθρωπος» (όπως στο Ψαλμοί 8:4, όπου είναι μια ποιητική παραλλαγή για το «άνθρωπος»). Στο Δανιήλ 7:13-14 ο «Υιός του ανθρώπου» φαίνεται να συμβολίζει τους αγγέλους (ίσως τον αρχάγγελο Μιχαήλ) ή/και τους δίκαιους και διωκόμενους Ιουδαίους, που θα δικαιωθούν και θα τους δοθεί εξουσία από τον Θεό ( Δανιήλ 7:18,21-22,27 · 10:13,21· 12:1) αντί να λειτουργεί ως μια μεμονωμένη, ουράνια φιγούρα, που αντιπροσωπεύει τον λαό. Αυτό, που είναι σαφές από τα στοιχεία είναι ότι ο «Υιός του ανθρώπου» δεν λειτούργησε στις προχριστιανικές μεσσιανικές προσδοκίες ως τίτλος για έναν απελευθερωτή, που αναμένεται να έρθει στους τελευταίους καιρούς. Δεν ήταν καν μια έντονα καθορισμένη έννοια, με συγκεκριμένο περιεχόμενο και αναφορά. Θα μπορούσε απλώς να υποδηλώνει ένα μέλος της ανθρώπινης φυλής (Ψαλμ. 8:4) ή να είναι ένας τρόπος να επισημαίνεται η ασημαντότητα και η πεπερασμένη εξάρτηση ενός προφήτη μπροστά στη δόξα και την άπειρη δύναμη του Θεού. Επομένως, ο Θεός προσφωνεί τον Ιεζεκιήλ ενενήντα τρεις φορές ως «Υιό του ανθρώπου». [21]
Τρία πλαίσια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σύμφωνα με τα Συνοπτικά Ευαγγέλια, ο Ιησούς αναφέρθηκε στον εαυτό του ως ο «Υιός του ανθρώπου» σε τρία πλαίσια, το καθένα με τον δικό του κύκλο με αρκετές διακριτές σημασίες. Χρησιμοποίησε αυτόν τον αυτοπροσδιορισμό του (1) του επίγειου έργου του και της (συχνά) ταπεινής κατάστασής του (π.χ. Μάρκος 2:10, 28 παρ. Ματθ. Ματτθαίος 11:19 = Λουκάς 7:34 7:34· Ματτθαίος 8:20 = Λουκάς 9:58 ); (2) τα ερχόμενα βάσανά του, ο θάνατος και η ανάστασή του ( Μάρκος 9:9,12 · Μάρκος 14:21 και, πάνω απ' όλα, Μάρκος 8:31 · 9:31· 10:33-34 παρρ.). (3) το μέλλον του που θα έρθει με ουράνια δόξα, για να ενεργήσει με κυρίαρχη δύναμη σε μια τελική κρίση (π.χ. Μάρκος 8:38 :38· 13:26-27 παρ.· Ματτθαίος 24:27 = Λουκάς 17:24 17:24· Ματτθαίος 25:31-32 βλέπε Ιωάννης 5:27 ). [10] Αυτές οι ταξινομήσεις δείχνουν πώς ο «Υιός του ανθρώπου» χρησίμευσε ως τρόπος να υποδείξει τη σημασία του Ιησού και ακόμη και την παγκόσμια σχέση. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για τα ρητά της τρίτης κατηγορίας. Με άλλα λόγια, το «Υιός του ανθρώπου» χρησιμοποιήθηκε, για να πει αυτό, που έκανε ο Ιησούς παρά αυτό που ήταν. Δεν ήταν και δεν έγινε τίτλος με την κανονική έννοια — τουλάχιστον όχι στα χείλη του ίδιου του Ιησού. [22]
Ταυτόχρονα, οι ευαγγελιστές (ή/και οι πηγές τους) δεν φαίνεται να διακρίνουν πάντα το «Υιός του ανθρώπου» έντονα από το «Χριστός/Μεσσίας» ή τον «Υιό του Θεού». Για τον Μάρκο, ο Δαβιδικός Μεσσίας και ο Υιός του ανθρώπου του Δανιήλ είναι ένα και το αυτό πρόσωπο και το όνομά τους είναι Ιησούς. Στο Μάρκο 14:61-62, η απάντηση που δίνει ο Ιησούς στην ερώτηση του αρχιερέα («Εσύ είσαι ο Μεσσίας, ο Υιός του Ευλογημένου;») μεταφέρει μερικές ένδοξες συνδηλώσεις του «Υιού του Θεού» ως μορφή, που θα έρθει θριαμβευτικά στα σύννεφα του ουρανού, για να κρίνει τους εχθρούς του: «Εγώ είμαι· και θα δείτε τον Υιό του ανθρώπου να κάθεται στα δεξιά της Δύναμης και να έρχεται με τα σύννεφα του ουρανού». Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, η έκφραση αποκτά ένα πολύ σημαντικό στοιχείο, που δεν βρίσκεται στα Συνοπτικά Ευαγγέλια με καμία από τις τρεις έννοιες, που αναφέρονται παραπάνω: ο «Υιός του ανθρώπου» είναι μια προσωπικά προϋπάρχουσα φιγούρα (π.χ. Ιωάννης 3:13, Ιωάννης 6: 62 ). [22]
Σύγκριση με τον Υιό του Θεού
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Για αιώνες, η χριστολογική προοπτική για τον Υιό του ανθρώπου θεωρήθηκε ως πιθανή αντίστοιχη με αυτή του Υιού του Θεού και ακριβώς όπως ο Υιός του Θεού επιβεβαιώνει τη θεότητα του Ιησού, σε ορισμένες περιπτώσεις ο Υιός του ανθρώπου επιβεβαιώνει την ανθρώπινη φύση του. [6]
Ωστόσο, ενώ από όλους τους χριστολογικούς τίτλους, που χρησιμοποιούνται στην Καινή Διαθήκη, ο Υιός του Θεού είχε μια από τις πιο διαρκείς επιπτώσεις στη χριστιανική ιστορία και έχει γίνει μέρος της πίστης από πολλούς Χριστιανούς, η διακήρυξη του Υιού του ανθρώπου δεν έγινε ποτέ ένα άρθρο πίστης στον Χριστιανισμό. [23] [24] Έτσι, στο κυρίαρχο Τριαδικό πλαίσιο είναι ο τίτλος του Υιού του Θεού, που υποδηλώνει την πλήρη θεότητα του Ιησού ως μέρος της Αγίας Τριάδας του Πατέρα, του Υιού και του Πνεύματος. [24]
Τον 5ο αιώνα, ο Άγιος Αυγουστίνος έγραψε εκτενώς για τον Υιό του Θεού και τη σχέση του με τον Υιό του ανθρώπου, τοποθετώντας τα δύο ζητήματα ως προς τη διττή φύση του Ιησού ως θεϊκή και ανθρώπινη ως προς την υποστατική ένωση. [25] Έγραψε:
«Ο Χριστός Ιησούς, ο Υιός του Θεού, είναι Θεός και Άνθρωπος: Θεός πριν από όλους τους κόσμους, άνθρωπος στον κόσμο μας. . . . Επειδή όμως είναι ο μόνος Υιός του Θεού, από τη φύση του και όχι από τη χάρη, έγινε και Υιός του Ανθρώπου, για να είναι και αυτός γεμάτος χάρη.» [25]
Παρόλο που ο Υιός του ανθρώπου είναι μια ξεχωριστή έννοια από τον Υιό του Θεού, μερικές ευαγγελικές περικοπές μπορεί να φαίνεται ότι τις εξισώνουν σε ορισμένες περιπτώσεις, π.χ. στο Μάρκο 14:61, κατά τη διάρκεια της δίκης του Ιησού, όταν ο αρχιερέας ρώτησε τον Ιησού: «Εσύ είσαι ο Μεσσίας, ο Υιός του Ευλογημένου;" Ο Ιησούς απάντησε: «Εγώ είμαι· και θα δείτε τον Υιό του ανθρώπου να κάθεται στα δεξιά της Δύναμης και να έρχεται με τα σύννεφα του ουρανού». [9] [26] Αυτό φαίνεται να βασίζεται στη δήλωση στο Μάρκο 9:31 ότι «Ο Υιός του ανθρώπου παραδίδεται στα χέρια των ανθρώπων, και θα τον σκοτώσουν· και όταν θανατωθεί, μετά από τρεις ημέρες θα αναστηθεί». [9] Στην παραβολή των Προβάτων και των Αιγών, ο Υιός του ανθρώπου, που επιστρέφει έχει τη δύναμη να κρίνει, διαχωρίζοντας τους ανθρώπους από «όλα τα έθνη» σε ξεχωριστές ομάδες, στο Κατά Ματθαίον 25:31–46. [9] Ωστόσο, ο James Dunn έχει επισημάνει ότι δεν υπάρχει συνολική επιστημονική συμφωνία για αυτά τα ζητήματα και οι χριστολογικές συζητήσεις συνεχίστηκαν για περισσότερο από έναν αιώνα χωρίς την ύπαρξη συναίνεσης. [1]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Jesus Remembered: Christianity in the Making by James D. G. Dunn (Jul 29, 2003) (ISBN 0802839312) pages 724-725 Σφάλμα αναφοράς: Μη έγκυρη ετικέτα
<ref>• όνομα " Dunn724 " ορίζεται πολλές φορές με διαφορετικό περιεχόμενο - ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 The Son of Man Debate: A History and Evaluation by Delbert Royce Burkett (Jan 28, 2000) Cambridge Univ Press (ISBN 0521663067) pages 3-5 Σφάλμα αναφοράς: Μη έγκυρη ετικέτα
<ref>• όνομα " Delbert3 " ορίζεται πολλές φορές με διαφορετικό περιεχόμενο - ↑ Lohse, Eduard (1990). Επίτομη Θεολογία της Καινής Διαθήκης. Αθήνα: Κέντρο Βιβλικών Μελετών Άρτος Ζωής. σελ. 66.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 The International Standard Bible Encyclopedia: Q-Z by Geoffrey W. Bromiley (Jan 31, 1995) (ISBN 0802837840) page 574
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Vermes, Geza, Jesus in his Jewish context Minneapolis: Fortress Press. (ISBN 0-8006-3623-6) page 82
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Christian Theology: An Introduction by Alister E. McGrath 2010 (ISBN 1-4443-3514-6) page 270 Σφάλμα αναφοράς: Μη έγκυρη ετικέτα
<ref>• όνομα " AMcGrath " ορίζεται πολλές φορές με διαφορετικό περιεχόμενο - ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 The Son of Man by Chrys C. Caragounis 1986 (ISBN 3-16-144963-0) page 145-147
- ↑ Σφάλμα αναφοράς: Σφάλμα παραπομπής: Λανθασμένο
<ref>. Δεν υπάρχει κείμενο για τις παραπομπές με όνομαHurtado290. - ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 "The 'Son of Man'" as the Son of God by Seyoon Kim 1983 (ISBN 3-16-144705-0) pages 2-3 Σφάλμα αναφοράς: Μη έγκυρη ετικέτα
<ref>• όνομα " Kim " ορίζεται πολλές φορές με διαφορετικό περιεχόμενο - ↑ 10,0 10,1 Barker, Margaret (2005). «The Son of Man». The Lost Prophet: The Book of Enoch and Its Influence on Christianity (London: Sheffield Phoenix Press). ISBN 978-1905048182. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-03-29. https://web.archive.org/web/20190329025410/https://www.sheffieldphoenix.com/showbook.asp?bkid=22. Ανακτήθηκε στις 19 March 2019.
- ↑ Dunn, Edited by James D.G.· McKnight, Scot (2005). The historical Jesus in recent research. Winona Lake, Ind.: Eisenbrauns. σελ. 337. ISBN 1-57506-100-7.
- ↑ j., SDB Moloney, Francis (2004). Mark: Storyteller, Interpreter, Evangelist. Hendrickson Publishers. σελίδες 50. ISBN 978-1-56563-513-5.
- ↑ Christology and the New Testament by Christopher Mark Tuckett 2001 (ISBN 0-664-22431-8) page 159
- ↑ «Man of Holiness». Encyclopedia of Mormonism. Harold B. Lee Library, Brigham Young University. http://eom.byu.edu/index.php/Man_of_Holiness. Ανακτήθηκε στις 19 January 2015. Αρχειοθετήθηκε 2018-09-22 στο Wayback Machine. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Σεπτεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2022.
- ↑ «Moses 6:57». Pearl of Great Price. Salt Lake City, Utah, USA: The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2015.
- ↑ 16,0 16,1 Ingolfsland, Dennis (April 2001). «An Evaluation of Bart Ehrman's "Historical Jesus"». Bibliotheca Sacra (Dallas Theological Seminary): 181–197. https://www.researchgate.net/profile/Dennis-Ingolfsland/publication/301553186_An_Evaluation_of_Bart_Ehrman's_Historical_Jesus/links/57192e7c08ae30c3f9f2bfd3/An-Evaluation-of-Bart-Ehrmans-Historical-Jesus.pdf. Ανακτήθηκε στις 11 January 2022.
- ↑ Bart D. Ehrman (2000). «10: More Historical Criteria». Historical Jesus. The Great Courses. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2022.
- ↑ 18,0 18,1 Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας, Εκδόσεις: Βιβλικό Κέντρο Άρτος Ζωής, Αθήνα 1980, σελ. 953
- ↑ «SON OF MAN». Jewish Encyclopedia. JewishEncyclopedia.com. http://www.jewishencyclopedia.com/articles/13913-son-of-man. Ανακτήθηκε στις 19 August 2013.
- ↑ "Among Jews the term "son of man" was not used as the specific title of the Messiah. The New Testament expression ὅ ὑιὸς τοῦ ἀνθρόπου is a translation of the Aramaic "bar nasha," and as such could have been understood only as the substitute for a personal pronoun, or as emphasizing the human qualities of those to whom it is applied. That the term does not appear in any of the epistles ascribed to Paul is significant." - "In the Gospels the title occurs eighty-one times. Most of the recent writers (among them being II. Lietzmann) have come to the conclusion that Jesus, speaking Aramaic, could never have designated himself as the "son of man" in a Messianic, mystic sense, because the Aramaic term never implied this meaning."
- ↑ On the various interpretations of "Son of man", cf. Dunn, op. cit., pp. 65-97; C. A. Evans, "Jesus' Self-Designation 'The Son of Man' and the Recognition of his Divinity", in S.T. Davis, D. Kendall, and O'Collins (eds), The Trinity. Oxford: OUP (1999), pp.29-47; A. Fitzmyer, A Wandering Aramean. Missoula, Mont.: Scholars Press (1979), pp. 143-160; D.R.A. Hare, The Son of Man Tradition. Minneapolis: Fortress Press (1990); J. Nolland, Luke, 3 vols Dallas: Word Books (1989-1993), ii, pp. 468-474; id., The Gospel of Matthew. Grand Rapids, Mich.: Eedermans (2005), pp. 365-366.
- ↑ 22,0 22,1 Cf. G. O'Collins, Christology: A Biblical, Historical, and Systematic Study of Jesus, pp. 62-65.
- ↑ Jesus and the Son of Man by A J B Higgins 2002 (ISBN 0-227-17221-3) pages 13-15
- ↑ 24,0 24,1 Christology and the New Testament Christopher Mark Tuckett 2001 (ISBN 0-664-22431-8) page
- ↑ 25,0 25,1 The Augustine Catechism by Saint Augustine of Hippo 2008 (ISBN 1-56548-298-0) page 68 Σφάλμα αναφοράς: Μη έγκυρη ετικέτα
<ref>• όνομα " Augustine " ορίζεται πολλές φορές με διαφορετικό περιεχόμενο - ↑ Who is Jesus?: an introduction to Christology by Thomas P. Rausch 2003 (ISBN 978-0-8146-5078-3) pages 132-133
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Barker, Margaret. "The Son of Man", in The Lost Prophet: The Book of Enoch and Its Influence on Christianity, London: Sheffield Phoenix Press, 2005.
- Borgen, Peder. Early Christianity and Hellenistic Judaism, Edinburgh: T & T Clark Publishing. 1996.
- Brown, Raymond. An Introduction to the New Testament, New York: Doubleday. 1997.
- Buth, Randall. "A More Complete Semitic Background for bar-enasha 'Son of Man'", in Craig A. Evans and James A. Sanders, eds. The Function of Scripture in Early Jewish and Christian Tradition (JSNT Suppl 154) Sheffield Academic Press, 1998: 176–189.
- Dunn, J. D. G., Christology in the Making, London: SCM Press. 1989.
- Ferguson, Everett. Backgrounds in Early Christianity. Grand Rapids: Eerdmans Publishing. 1993.
- Fischel, Henry A. (ed.). Essays in Greco-Roman and Related Talmudic Literature, New York: KTAV Publishing House. 1977.
- Greene, Colin J. D. Christology in Cultural Perspective: Marking Out the Horizons. Grand Rapids: InterVarsity Press. Eerdmans Publishing. 2003.
- Holt, Bradley P. Thirsty for God: A Brief History of Christian Spirituality. Minneapolis: Fortress Press. 2005.
- Josephus, Flavius. Complete Works. trans. and ed. by William Whiston. Grand Rapids: Kregel Publishing. 1960.
- Letham, Robert. The Work of Christ. Downers Grove: InterVarsity Press. 1993.
- Macleod, Donald. The Person of Christ. Downers Grove: InterVarsity Press. 1998.
- McGrath, Alister. Historical Theology: An Introduction to the History of Christian Thought. Oxford: Blackwell Publishing. 1998.
- Neusner, Jacob. From Politics to Piety: The Emergence of Pharisaic Judaism. Providence, R. I.: Brown University. 1973.
- Norris, Richard A. Jr. The Christological Controversy. Philadelphia: Fortress Press. 1980.
- O'Collins, Gerald. Christology: A Biblical, Historical, and Systematic Study of Jesus. Oxford:Oxford University Press. 2009.
- Pelikan, Jaroslav. Development of Christian Doctrine: Some Historical Prolegomena. London: Yale University Press. 1969.
- _______ The Emergence of the Catholic Tradition (100-600). Chicago: University of Chicago Press. 1971.
- Poulton, Paul. Genesis for Ordinary People. Resource Publications; 2nd ed. 2017.
- Schweitzer, Albert. Quest of the Historical Jesus: A Critical Study of the Progress from Reimarus to Wrede. trans. by W. Montgomery. London: A & C Black. 1931.
- Tyson, John R. Invitation to Christian Spirituality: An Ecumenical Anthology. New York: Oxford University Press. 1999.
- Wilson, R. Mcl. Gnosis and the New Testament. Philadelphia: Fortress Press. 1968.
- Witherington, Ben III. The Jesus Quest: The Third Search for the Jew of Nazareth. Downers Grove: InterVarsity Press. 1995.
- _______ “The Gospel of John.” in The Dictionary of Jesus and the Gospels. ed. by Joel Greene, Scot McKnight and I. Howard