Σαμουήλ της Βουλγαρίας
 |
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
| Σαμουήλ της Βουλγαρίας | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | 958 |
| Θάνατος | 6 Οκτωβρίου 1014 Πρέσπα[1] |
| Αιτία θανάτου | έμφραγμα του μυοκαρδίου |
| Συνθήκες θανάτου | φυσικά αίτια |
| Τόπος ταφής | Βασιλική Αγίου Αχιλλείου |
| Χώρα πολιτογράφησης | Πρώτη Βουλγαρική Αυτοκρατορία |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | μονάρχης |
| Οικογένεια | |
| Σύζυγος | Αγάθη (σύζυγος του Σαμουήλ της Βουλγαρίας)[2] |
| Τέκνα | Μιροσλάβα της Βουλγαρίας Γαβριήλ Ρωμανός[3] Katun of Bulgaria[3] |
| Γονείς | Νικόλαος[3] και Ripsime[3] |
| Αδέλφια | Μωυσής της Βουλγαρίας Ααρών της Βουλγαρίας Δαυίδ της Βουλγαρίας |
| Συγγενείς | Θεοδώρα Κοσάρα της Βουλγαρίας |
| Οικογένεια | Αδελφοί Κομητόπουλοι |
| Αξιώματα και βραβεύσεις | |
| Αξίωμα | Τσάρος της Βουλγαρίας (997–1014) |
| Θυρεός | |
 | |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Ο Σαμουήλ Β΄ ήταν Τσάρος (Αυτοκράτορας) της Αυτοκρατορίας του Σαμουήλ από το 997 έως τις 6 Οκτωβρίου του 1014. Από το 977 ως το 997 ήταν στρατηγός υπό το Ρομάν Α΄ της Βουλγαρίας, το δεύτερο επιζήσαντα γιό του Πέτρου Α΄ της Βουλγαρίας. Ο Σαμουήλ ξεσηκώθηκε με τον στρατό του από την περιοχή της Οχρίδας έχοντας για στόχο την απελευθέρωση του Σλαβικού λαού, με τον στόχο αυτό κατέλαβε τον Βουλγαρικό θρόνο. Λόγο του θρόνου πήρε τον τίτλο του Βούλγαρου αυτοκράτορα, και για τον εξής λόγο οι βυζαντινές πηγές τον αποκαλούν ως αυτοκράτορα της Βουλγαρίας. Ο Σαμουήλ αγωνιζόταν να διατηρήσει την ανεξαρτησία των Σλάβων από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία , η βασιλεία του χαρακτηρίστηκε από τους συνεχείς πολέμους κατά των Βυζαντινών και του εξ ίσου φιλόδοξου αυτοκράτορα Βασίλειου Β΄.
Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Ο Σαμουήλ κατόρθωσε να καταγάγει αρκετές μεγάλες νίκες κατά των Βυζαντινών και να κάνει επιθετικές εκστρατείες στα εδάφη τους. Στα τέλη του 10ου αιώνα τα στρατεύματα του Σαμουήλ κατέλαβαν το Σερβικό πριγκιπάτο της Ντούκλια και εξεστράτευσαν κατά των Βασιλείων της Κροατίας και Ουγγαρίας. Αλλά από το 1001 αναγκάσθηκε να υπερασπίσει την Αυτοκρατορία του κυρίως έναντι των ανώτερων Βυζαντινών στρατιών. Ο Σαμουήλ πέθανε από καρδιακή προσβολή στις 6 Οκτωβρίου 1014, δύο μήνες μετά την καταστροφική μάχη του Κλειδίου, και η Βουλγαρία υποτάχθηκε ολοκληρωτικά στο Βασίλειο Β΄ τέσσερα χρόνια αργότερα, τερματίζοντας την πενηντάχρονη σύγκρουση Βυζαντινών - "Βουλγάρων".
Ο Σαμουήλ θεωρείτο ΄΄ανίκητος σε δύναμη και αξεπέραστος σε ρώμη΄΄. Παρόμοια σχόλια γίνονταν ακόμη και στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο Ιωάννης Κυριώτης έγραψε ένα ποίημα, όπου κάνει ένα λογοπαίγνιο - σύγκριση μεταξύ του Βούλγαρου Αυτοκράτορα και ενός κομήτη, που εμφανίσθηκε το 989.
Ο Σαμουήλ κατά τη βασιλεία του απέκτησε τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους των Βαλκανίων (με τη σημαντική εξαίρεση της Θράκης) μέχρι τη νότια Ελλάδα. Μετέφερε την πρωτεύουσα από τα Σκόπια στην Οχρίδα, που ήταν το πολιτιστικό και το στρατιωτικό κέντρο της όπως και ο τόπος γέννησης του ίδιου του αυτοκράτορα , και έκανε την πόλη έδρα του Πατριαρχείου της Οχρίδας.
Η δυναμική βασιλεία του Σαμουήλ αποκατάστησε ισχύ στα Βαλκάνια και, αν και η Αυτοκρατορία διαλύθηκε μετά το θάνατό του, στα κρατοι της Βουλγαρίας και Βόρειας Μακεδονίας θεωρείται ηρωικός ηγέτης.
Η άνοδος των Κομητόπουλων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι Κομητόπουλοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Σαμουήλ ήταν ο τέταρτος και νεότερος γυιός του κόμη Νικόλαου, Βούλγαρου ευγενή, που ίσως να ήταν Κόμης του Σρέντετς (Σόφια), αν και άλλες πηγές υποστηρίζουν ότι ήταν τοπικός διοικητής κάπου στην περιοχή της Μακεδονίας. Μητέρα του ήταν η Ριψίμια, κόρη του Βασιλιά Ασότ β΄ της Αρμενίας[4]. Το πραγματικό όνομα της δυναστείας είναι άγνωστο. Κομητόπουλοι είναι το προσωνύμιο που χρησιμοποιούν Βυζαντινοί ιστορικοί και σημαίνει "γιοι του κόμη". Οι Κομητόπουλοι αναρριχήθηκαν στην εξουσία μετά την αναταραχή, που σημειώθηκε στη Βουλγαρική Αυτοκρατορία από το 966 ως το 971.
Εισβολή των Ρως και εκθρόνιση του Βόρις Β΄
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Επί της βασιλείας του Πέτρου Α΄ η Βουλγαρία ευημερούσε σε μακροχρόνια ειρήνη με το Βυζάντιο. Αυτό εξασφαλίστηκε με το γάμο του Πέτρου με τη Βυζαντινή πριγκίπισσα Μαρία Λακαπηνή, εγγονή του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ρωμανού Α´ Λεκαπηνού. Εντούτοις μετά το θάνατο της Μαρίας το 963, η ανακωχή είχε κλονιστεί και τότε ή αργότερα ο Πέτρος Α΄ έστειλε τους γιούς του Βόρις και Ρομάν στην Κωνσταντινούπολη ως επίτιμους ομήρους για να τιμήσει τους νέους όρους της συνθήκης ειρήνης. Εκείνα τα χρόνια οι Βυζαντινοί και οι Βούλγαροι είχαν εμπλακεί σε πόλεμο με τον πρίγκιπα των Ρως του Κιέβου Σβιάτοσλαβ, που εισέβαλε αρκετές φορές στη Βουλγαρία. Μετά από μια ήττα από το Σβιατοσλάβο, ο Πέτρος Α΄ έπαθε εγκεφαλικό, παραιτήθηκε από το θρόνο το 969 και πέθανε την επόμενη χρονιά. Καθώς και οι δυο του διάδοχοι ήταν στη Βυζαντινή πρωτεύουσα ο Βουλγαρικός θρόνος έμεινε κενός. Επιτράπηκε στο Βόρις να επιστρέψει στη Βουλγαρία για να αναλάβει το θρόνο του πατέρα του, να αποκαταστήσει την τάξη και να αντιμετωπίσει το Σβιατοσλάβο, αλλά πέτυχε ελάχιστα. Αυτό φέρεται χρησιμοποιήθηκε ως πρόφαση από το Νικόλαο και τους γιους του, που σχεδίαζαν μια εξέγερση το 969.
Οι Ρως εισέβαλαν στη Βυζαντινή Θράκη το 970 αλλά ηττήθηκαν στη Μάχη της Αρκαδιόπολης. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής χρησιμοποίησε αυτό προς όφελός του. Εισέβαλε γρήγορα στη Βουλγαρία τον επόμενο χρόνο, νίκησε τους Ρως και κατέλαβε τη Βουλγαρική πρωτεύουσα Πρεσλάβα. Ο Βόρις Β΄ της Βουλγαρίας απεκδύθηκε τελετουργικά τα αυτοκρατορικά του εμβλήματα σε δημόσια τελετή στην Κωνσταντινούπολη και τόσο ο ίδιος όσο και ο αδελφός του Ρομάν της Βουλγαρίας παρέμειναν σε αιχμαλωσία. Αν και η τελετή του 971 προοριζόταν να έχει το νόημα του συμβολικού τερματισμού της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας, οι Βυζαντινοί δεν ήταν ικανοί να κατοχυρώσουν τον έλεγχό τους στις δυτικές επαρχές της Βουλγαρίας. Ο Κόμης Νικόλαος, πατέρας του Σαμουήλ, που είχε στενές σχέσεις με τη βασιλική αυλή στην Πρεσλάβα, πέθανε το 970. Την ίδια χρονιά οι "γυοί του Κόμη" (Κομητόπουλοι) Δαβίδ, Μωυσής, Ααρών και Σαμουήλ επαναστάτησαν κατά του Ιωάννη Α΄ Τσιμισκή. Η σειρά των γεγονότων δεν είναι σαφής λόγω των αντικρουόμενων πηγών, αλλά είναι βέβαιο ότι μετά το 971 ο Σαμουήλ και οι αδελφοί του ήταν οι ντε φάκτο κυβερνήτες των εδαφών της Δυτικής Βουλγαρίας.
Το 973 οι Κομητόπουλοι έστειλαν πρέσβεις στον Αγιο Ρωμαίο Αυτοκράτορα Οθωνα Α΄ στο Κβέντλιμπουργκ σε μια προσπάθεια να διασφαλίσουν την προστασία των εδαφών τους. Οι αδελφοί κυβερνούσαν μαζί σε μία τετραρχία. Ο Δαβίδ κυβερνούσε τις νοτιότερες περιοχές και ηγείτο της άμυνας μιας από τις πιο επικίνδυνες μεθοριακές περιοχές γύρω από τη Θεσσαλονίκη και τη Θεσσαλία. Κέντρα των κτήσεών του ήταν η Πρέσπα και η Καστοριά. Ο Μωυσής κυβερνούσε από τη Στρώμνιτσα, ως προπύργιο για επιθέσεις στις ακτές του Αιγαίου και στις Σέρρες. Ο Ααρών κυβερνούσε από το Σρέντετς και υπερασπιζόταν τον κεντρικό δρόμο από την Αδριανούπολη στο Βελιγράδι και έκανε επιθέσεις στη Θράκη. Ο Σαμουήλ κυβερνούσε τη βορειοδυτική Βουλγαρία από το ισχυρό οχυρό του Βίντιν. Επρόκειτο επίσης να οργανώσει την απελευθέρωση των καταληφθέντων εδαφών στα ανατολικά, ανάμεσά τους και της παλιάς πρωτεύουσας Πρεσλάβας. Σύμφωνα με κάποιες πηγές ο Δαβίδ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ταραχώδη αυτή περίοδο της Βουλγαρικής ιστορίας.
Πόλεμος με το Βυζάντιο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μετά το θάνατο του Ιωάννη Α΄ Τσιμισκή στις 11 Ιανουαρίου 976 οι Κομητόπουλοι εξαπέλυσαν επιθέσεις σε όλη τη μεθόριο. Όμως σε λίγες βδομάδες ο Δαβίδ σκοτώθηκε από Βλάχους ληστές και ο Μωυσής τραυματίστηκε θανάσιμα από μια πέτρα κατά την πολιορκία των Σερρών. Οι ενέργειες των αδελφών του στο νότο δέσμευαν πολλά Βυζαντινά στρατεύματα και διευκόλυναν την απελευθέρωση από το Σαμουήλ της βορειοανατολικής Βουλγαρίας. Ο Βυζαντινός διοικητής ηττήθηκε και αποσύρθηκε στην Κριμαία. Όσοι Βούλγαροι ευγενείς και αξιωματούχοι δεν είχαν αντισταθεί στη Βυζαντινή κατάκτηση της περιοχής εκτελέστηκαν και ο πόλεμος συνεχίστηκε βόρεια του Δούναβη, μέχρις ότου ο εχθρός διασκορπίστηκε και αποκαταστάθηκε η Βουλγαρική κυριαρχία.
Μετά από τις ήττες αυτές στα Βαλκάνια η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διολίσθησε σε εμφύλιο πόλεμο. Ο διοικητής του στρατού της Ασίας, Βάρδας Σκληρός, επαναστάτησε στη Μικρά Ασία και έστειλε στρατεύματα υπό το γιό του Ρωμανό στη Θράκη να πολιορκήσουν την Κωνσταντινούπολη. Ο νέος Αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ δεν είχε αρκετούς άνδρες για να πολεμήσει και τους Βουλγάρους και τους επαναστάτες και προσέφυγε σε προδοσία, συνωμοσία και περίπλοκους διπλωματικούς ελιγμούς. Ο Βασίλειος Β΄ έδωσε πολλές υποσχέσεις στους Βούλγαρους και το Σκληρό για να αποτρέψει τη συμμαχία τους εναντίον του. Ο Ααρών, ο μεγαλύτερος επιζών Κομητόπουλος, δελεάσθηκε από μια συμμαχία με τους Βυζαντινούς και την ευκαιρία να καταλάβει την εξουσία στη Βουλγαρία για τον εαυτό του. Κατείχε εδάφη στη Θράκη, μια περιοχή δυνητικά υποκείμενη σε Βυζαντινή απειλή. Ο Βασίλειος κατέληξε σε συμφωνία με τον Ααρών, που ζήτησε να παντρευτεί την αδελφή του Βασιλείου για να την επισφραγίσουν. Αντί αυτού ο Βασίλειος έστειλε τη σύζυγο ενός αξιωματούχου του με τον επίσκοπο της Σεβαστής. Όμως η απάτη αποκαλύφθηκε και ο επίσκοπος εκτελέστηκε. Όμως οι διαπραγματεύσεις συνεχίστηκαν και κατέληξαν σε συνθήκη ειρήνης. Ο ιστορικός Σκυλίτζης έγραψε ότι ο Ααρών ήθελε αποκλειστική εξουσία και "συμπαθούσε τους Ρωμαίους". Ο Σαμουήλ έμαθε για τη συνωμοσία και η σύγκρουση των δύο αδελφών ήταν αναπόφευκτη, ξέσπασε στην περιοχή της Ντούπνιτσα στις 14 Ιουνίου 976 και πήρε τέλος με την εξόντωση της οικογένειας του Ααρών. Μόνο ο γιος του Ιβάν Βλάντισλαβ επέζησε επειδή ο γιος του Σαμουήλ, Γκαβρίλ Ράντομιρ, παρακάλεσε εξ ονόματός του. Από τότε και στο εξής πρακτικά όλη η δύναμη και η εξουσία του κράτους ήταν στα χέρια του Σαμουήλ και ο κίνδυνος εσωτερικής διαμάχης εξαλείφθηκε πλήρως.
Εντούτοις άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι ο Ααρών έλαβε μέρος στη μάχη των Πυλών του Τραϊανού, που έγινε δέκα χρόνια αργότερα. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή ο Ααρών σκοτώθηκε στις 14 Ιουνίου του 987 ή 988.
Συμβασιλεία με το Ρομάν
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μετά την αποτυχία του σχεδίου των Βυζαντινών να χρησιμοποιήσουν τον Ααρών για να προκαλέσουν αστάθεια στη Βουλγαρία, προσπάθησαν να ενθαρρύνουν τους νόμιμους διαδόχους του θρόνου, Βόρις Β΄ και Ρομάν, να αντιταχθούν στο Σαμουήλ. Ο Βασίλειος Β΄ ήλπιζε ότι θα κέρδιζαν την υποστήριξη των ευγενών και θα απομόνωναν το Σαμουήλ, ή ίσως θα ξεκινούσαν ακόμη και ένα Βουλγαρικό εμφύλιο πόλεμο. Ο Βόρις και ο Ρομάν εστάλησαν πίσω το 977, αλλά ενώ περνούσαν από ένα δάσος κοντά στα σύνορα, ο Βόρις σκοτώθηκε από Βούλγαρους φρουρούς, που παραπλανήθηκαν από τη Βυζαντινή του ενδυμασία. Ο Ρομάν, που περπατούσε λίγο πιο πίσω, κατάφερε να αποκαλύψει την ταυτότητά του στους φρουρούς.
Ο Ρομάν μεταφέρθηκε στο Βίντιν, όπου ανακηρύχτηκε Αυτοκράτορας της Βουλγαρίας. Ο Σαμουήλ έγινε ο αρχιστράτηγός του και συγκέντρωσαν μαζί στρατό και πολεμούσαν τους Βυζαντινούς. Κατά την αιχμαλωσία του ο Ρομάν είχε ευνουχισθεί με εντολή του Ιωάννη Α΄ Τσιμισκή, ώστε να μην αφήσει διαδόχους. Έτσι ο Σαμουήλ ήταν βέβαιο ότι τελικά θα διαδεχόταν το Ρομάν. Ο νέος αυτοκράτορας ανέθεσε στο Σαμουήλ την κρατική διοίκηση και απασχολήθηκε με εκκλησιαστικές και θρησκευτικές υποθέσεις.
Καθώς οι ενέργειες του Βασιλείου Β΄ επικεντρώνονταν κατά του επαναστάτη Σκληρού, οι στρατιές του Σαμουήλ έκαναν επιθέσεις στις Ευρωπαϊκές κτήσεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο Σαμουήλ εισέβαλε όχι μόνο στη Θράκη και στην περιοχή της Θεσσαλονίκης αλλά επίσης και στη Θεσσαλία, στη Στερεά Ελλάδα και στην Πελοπόννησο. Πολλά Βυζαντινά φρούρια περιήλθαν στην εξουσία των Βουλγάρων. Ο Σαμουήλ ήθελε να καταλάβει το σημαντικό φρούριο της Λάρισας, που έλεγχε τους βασικούς δρόμους στη Θεσσαλία, και από το 977 ως το 983 η πόλη ήταν αποκλεισμένη. Όταν η λιμοκτονία ανάγκασε τους Βυζαντινούς να παραδοθούν, ο πληθυσμός εκτοπίστηκε στο εσωτερικό της Βουλγαρίας και οι άνδρες αναγκάσθηκαν να καταταγούν στο Βουλγαρικό στρατό. Αν και ο Βασίλειος έστειλε δυνάμεις στην περιοχή, αυτές ηττήθηκαν και η κατάκτηση της Λάρισας σήμανε την απώλεια ενός σημαντικού Βυζαντινού προπυργίου στην περιοχή αυτή της χερσονήσου. Με αυτή τη νίκη η Βουλγαρία είχε αποκτήσει επιρροή στο μεγαλύτερο μέρος των νοτιοδυτικών Βαλκανίων, αν και δεν τα κατείχε εξ ολοκλήρου. Από τη Λάρισα ο Σαμουήλ πήρε τα λείψανα του Αγίου Αχιλλείου, που τοποθετήθηκαν σε μια ειδικά χτισμένη εκκλησία με το όνομά του σε νησί στη Λίμνη Μικρή Πρέσπα.
... Και όταν εσύ Φαέθων [Ηλιε], κατεβείς στη γη με το χρυσόλαμπρο άρμα σου, πες στη μεγάλη ψυχή του Καίσαρα : Ο Δούναβης [Βουλγαρία] πήρε το στέμμα της Ρώμης. Τα βέλη των Μοισών έσπασαν τα βέλη των Ρωμαίων."
Ιωάννης Γεωμέτρης/Κυριώτης στη μάχη των Πυλών του Τραϊανού.[5]
Οι Βουλγαρικές επιτυχίες στη δύση προκάλεσαν φόβους στην Κωνσταντινούπολη και μετά από σοβαρές προετοιμασίες ο Βασίλειος Β΄ εξαπέλυσε μια εκστρατεία στο κέντρο της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας για να αποσπάσει την προσοχή του Σαμουήλ από τη νότια Ελλάδα. Ο Βυζαντινός στρατός πέρασε από τα βουνά γύρω από το Ιχτιμάν και πολιόρκησε τη Σόφια το 986. Επί 20 μέρες οι Βυζαντινοί επιτίθεντο στην πόλη, αλλά οι επιθέσεις τους απέβησαν άκαρπες και με μεγάλο κόστος : πολλές φορές οι Βούλγαροι βγήκαν από την πόλη, σκότωσαν πολλούς αντίπαλους στρατιώτες και πήραν υποζύγια και άλογα. Τελικά τα Βουλγαρικά στρατεύματα έκαψαν τον πολιορκητικό εξοπλισμό του Βυζαντινού στρατού, αναγκάζοντας το Βασίλειο Β΄ να υποχωρήσει στη Θράκη, αλλά στις 17 Αυγούστου 986, ενώ περνούσε μέσα από τα βουνά, ο Βυζαντινός στρατός κατατροπώθηκε στο Πέρασμα των Πυλών του Τραΐανού. Αυτό ήταν σημαντικό πλήγμα για το Βασίλειο, που ήταν ένας από τους λίγους, που επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη, ενώ ο προσωπικός του θησαυρός καταλήφθηκε από τους νικητές.
Μετά την ήττα η ανταρσία του Βάρδα Φωκά εξέτρεψε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία σε έναν ακόμη εμφύλιο πόλεμο. Ο Σαμουήλ άρπαξε την ευκαιρία και άρχισε να εξασκεί πίεση στη Θεσσαλονίκη. Ο Βασίλειος Β΄ έστειλε μεγάλο στρατό στην πόλη και διόρισε νέο διοικητή, το Γρηγόριο Ταρωνίτη, που όμως δεν μπόρεσε να σταματήσει τη Βουλγαρική προέλαση. Το 989 τα Βουλγαρικά στρατεύματα είχαν διεισδύσει βαθειά στο Βυζαντινό έδαφος και καταλάβει πολλά φρούρια, ανάμεσά τους σημαντικές πόλεις, όπως η Βέροια και τα Σέρβια. Στο νότο οι Βούλγαροι προέλαυναν σε όλη την Ηπειρο και στα δυτικά κατέλαβαν την περιοχή του Δυρράχιου στην Αδριατική Θάλασσα.
Το 989 ο Φωκάς σκοτώθηκε και οι οπαδοί του παραδόθηκαν και τον επόμενο χρόνο ο Βασίλειος Β΄ κατέληξε σε συμφωνία με το Σκληρό. Οι Βυζαντινοί εστίασαν την προσοχή τους στη Βουλγαρία και αντεπιτέθηκαν το 991. Ο Βουλγαρικός στρατός ηττήθηκε και ο Ρομάν συνελήφθη, ενώ ο Σαμουήλ κατάφερε να διαφύγει. Οι Βυζαντινοί κατέλαβαν μερικές περιοχές, το 995 όμως εισέβαλαν στη Μικρά Ασία οι Άραβες και ο Βασίλειος Β΄ αναγκάστηκε να μετακινήσει πολλά από τα στρατεύματά του για να αντιμετωπίσουν τη νέα απειλή. Ο Σαμουήλ γρήγορα επανέκτησε τα χαμένα εδάφη και προχώρησε νότια. Το 996 νίκησε τους Βυζαντινούς στη μάχη της Θεσσαλονίκης. Κατά τη μάχη ο κυβερνήτης της Θεσσαλονίκης Γρηγόριος έχασε τη ζωή του και ο γιος του Ασώτιος αιχμαλωτίστηκε. Ενθουσιασμένοι από αυτή την επιτυχία οι Βούλγαροι συνέχισαν νότια. Διέσχισαν τη Θεσσαλία, πέρασαν το αμυντικό τείχος στις Θερμοπύλες και μπήκαν στην Πελοπόννησο, καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά τους.
Ως απάντηση μια Βυζαντινή στρατιά υπό το Νικηφόρο Ουρανό εστάλη μετά τους Βουλγάρους, που επέστρεφαν βόρεια για να τη συναντήσουν. Οι δύο στρατοί συναντήθηκαν κοντά στον πλημμυρισμένο ποταμό Σπερχειό. Οι Βυζαντινοί βρήκαν ένα σημείο να περάσουν το ποτάμι και τη νύχτα της 19 Ιουλίου 996 αιφνιδίασαν τον απροετοίμαστο Βουλγαρικό στρατό και τον κατατρόπωσαν στη Μάχη του Σπερχειού. Ο Σαμουήλ πληγώθηκε στο χέρι και μόλις γλίτωσε την αιχμαλωσία. Ο ίδιος και ο γιος του φέρονται να προσποιήθηκαν τους πεθαμένους. Όταν έπεσε η νύχτα ξεκίνησαν για τη Βουλγαρία, όπου έφτασαν περπατώντας 400 χιλιόμετρα. Έρευνα στον τάφο του Σαμουήλ δείχνει ότι το οστό στο βραχίονα του επουλώθηκε αλλά έμεινε ανάπηρο.
Αυτοκράτορας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το 997 ο Ρομάν πέθανε σε αιχμαλωσία στην Κωνσταντινούπολη, τερματίζοντας τη γραμμή των ηγεμόνων που άρχισε με τον Κρούμο. Λόγω του πολέμου με το Βυζάντιο ήταν επικίνδυνο να μείνει ο θρόνος κενός επί μακρόν και ο Σαμουήλ εξελέγη ως νέος Αυτοκράτορας της Βουλγαρίας, επειδή είχε τις στενότερες σχέσεις με τον εκλιπόντα αυτοκράτορα και ήταν ο μακροχρόνιος στρατιωτικός διοικητής του Ρομάν. Ο πρεσβύτεριος της Ντούκλια σημείωσε επίσης το γεγονός : "Από τον καιρό εκείνο μεταξύ των Βουλγάρων ξεχώρισε κάποιος Σαμοήλ, που αυτοανακηρύχτηκε Αυτοκράτορας. Διεξήγαγε ένα μακρύ πόλεμο κατά των Βυζαντινών και τους εκδίωξε από όλα τα εδάφη της Βουλγαρίας, ώστε οι Βυζαντινοί να μη τολμούν να τα πλησιάσουν."
Ιωάννης Κυριώτης Γεωμέτρης[6]
Η Κωνσταντινούπολη δεν αναγνώρισε το νέο αυτοκράτορα, καθώς για τους Βυζαντινούς η παραίτηση του Βόρις Β΄ συμβόλιζε το επίσημο τέλος της Βουλγαρίας και ο Σαμουήλ θεωρείτο ένας απλός στασιαστής. Αντί αυτού ο Σαμουήλ αναζήτησε αναγνώριση από τον Πάπα, γεγονός που θα ήταν σοβαρό πλήγμα για τη θέση των Βυζαντινών στα Βαλκάνια και θα αδυνάτιζε την επιρροή του Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, ωφελώντας έτσι τόσο την Αγία Έδρα όσο και τη Βουλγαρία. Ο Σαμουήλ έλαβε πιθανόν το αυτοκρατορικό του στέμμα από τον Πάπα Γρηγόριο Ε΄.
Πόλεμος κατά Σέρβων και Κροατών
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το 998 ο Σαμουήλ εξαπέλυσε μια μεγάλη εκστρατεία κατά του Σερβικού πριγκιπάτου της Ντούκλια, για να αποτρέψει μια συμμαχία του Πρίγκιπα Γιόβαν Βλαντιμίρ με τους Βυζαντινούς. Οταν τα Βουλγαρικά στρατεύματα έφθασαν στη Ντούκλια, ο Σέρβος πρίγκιπας και ο λαός του αποσύρθηκαν στα βουνά. Ο Σαμουήλ άφησε τμήμα του στρατού στους πρόποδες των βουνών και ηγήθηκε των υπόλοιπων στρατιωτών για να πολιορκήσει το παραλιακό φρούριο του Ούλτσινι. Σε μια προσπάθεια να αποτρέψει την αιματοχυσία ζήτησε από το Γιοβάν Βλαντιμίρ να παραδοθεί. Μετά την άρνηση του πρίγκιπα μερικοί Σέρβοι ευγενείς πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στους Βουλγάρους και, όταν έγινε σαφές ότι η περαιτέρω αντίσταση ήταν άκαρπη, οι Σέρβοι παραδόθηκαν. Ο Γιόβαν Βλαντιμίρ εξορίσθηκε στα ανάκτορα του Σαμουήλ στην Πρέσπα.
Τα Βουλγαρικά στρατεύματα προχώρησαν να περάσουν τη Δαλματία, καταλαμβάνοντας το Κότορ και οδεύοντας προς το Ντουμπρόβνικ. Αν και απέτυχαν να καταλάβουν το Ντουμπρόβνικ κατέστρεψαν τα γύρω χωριά. Τότε ο Βουλγαρικός στρατός επιτέθηκε στην Κροατία υποστηρίζοντας τους εξεγερθέντες πρίγκιπες Κρέζιμιρ Γ΄ και Γκόισλαβ και προχώρησε βορειοδυτικά μέχρι το Σπλιτ, το Τρογκίρ και το Ζαντάρ, κατόπιν βορειοανατολικά από τη Βοσνία και τη Ράσκα και επέστρεψαν στη Βουλγαρία. Αυτός ο Κροατοβουλγαρικός πόλεμος επέτρεψε στο Σαμουήλ να εγκαταστήσει υποτελείς του μονάρχες στην Κροατία.
Η κόρη του Σαμουήλ Θεοδώρα Κοσάρα ερωτεύτηκε τον αιχμάλωτο Γιόβαν Βλαντιμίρ. Το ζευγάρι παντρεύτηκε, αφού πήρε την έγκριση του Σαμουήλ, και ο Γιόβαν επέστρεψε στα εδάφη του ως Βούλγαρος αξιωματούχος, μαζί με το θείο του Ντραγκομίρ, που ο Σαμουήλ εμπιστευόταν. Στο μεταξύ η πριγκίπισσα Μιροσλάβα ερωτεύτηκε το Βυζαντινό ευγενή αιχμάλωτο Ασώτιο και απείλησε να αυτοκτονήσει αν δεν της επιτρεπόταν να τον παντρευτεί. Ο Σαμουήλ δέχθηκε και διόρισε τον Ασώτιο κυβερνήτη του Δυρραχίου. Ο Σαμουήλ επισφράγισε επίσης μια συμμαχία με τους Ούγγρους, όταν ο μεγαλύτερος γυιός και διάδοχός του, Γκαβρίλ Ραντομίρ, παντρεύτηκε την κόρη του Ούγγρου Μεγάλου Πρίγκιπα Γκέζα.
Προέλαση των Βυζαντινών
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η αρχή της νέας χιλιετίας έφερε μια στροφή στην πορεία του Βυζαντινοβουλγαρικού πολέμου. Ο Βασίλειος Β΄ είχε συγκεντρώσει ένα στρατό μεγαλύτερο και ισχυρότερο από εκείνο των Βουλγάρων. Αποφασισμένος να κατακτήσει οριστικά τη Βουλγαρία μετέφερε το μεγαλύτερο μέρος των εμπειροπόλεμων στρατιωτικών δυνάμεων από τα ανατολικά μέτωπα κατά των Αράβων στα Βαλκάνια και ο Σαμουήλ αναγκάσθηκε μάλλον να αμυνθεί παρά να επιτίθεται.
Το 1001 ο Βασίλειος Β΄ έστειλε ένα μεγάλο στρατό υπό τον πατρίκιο Θεοδορόκανο και το Νικηφόρο Ξιφία βόρεια του Αίμου για να καταλάβει τα κύρια Βουλγαρικά φρούρια στην περιοχή. Τα Βυζαντινά στρατεύματα ανακατέλαβαν την Πρεσλάβα και την Πλίσκα, θέτοντας για μια ακόμη φορά την ανατολική Βουλγαρία υπό τη Βυζαντινή εξουσία. Την επόμενη χρονιά χτύπησαν στην αντίθετη κατεύθυνση, περνώντας από τη Θεσσαλονίκη για να αποκόψουν τη Θεσσαλία και τα νοτιότερα τμήματα της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας. Αν και ο Βούλγαρος διοικητής του φρουρίου της Βέροιας, Ντομπρομίρ, ήταν παντρεμένος με μια από τις ανιψιές του Σαμουήλ, παρέδωσε το φρούριο με τη θέλησή του και προσχώρησε στους Βυζαντινούς. Η επόμενη πόλη, τα Σέρβια, δεν έπεσαν τόσο εύκολα. Ο κυβερνήτης τους (Έλληνας ευγενής) Νικούλιτσα οργάνωσε καλά τους υπερασπιστές της. Αγωνίστηκαν μέχρι που οι Βυζαντινοί παραβίασαν τα τείχη και τους ανάγκασαν να παραδοθούν. Ο Νικούλιτσα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη και του απονεμήθηκε ο ανώτατος τίτλος του πατρίκιου, αλλά αυτός σύντομα διέφυγε και προσχώρησε ξανά στους Βουλγάρους. Προσπάθησε να ανακαταλάβει τα Σέρβια αλλά η πολιορκία ήταν ανεπιτυχής και συνελήφθη πάλι και φυλακίστηκε.
Στο μεταξύ ο Βασίλειος Β΄ με την εκστρατεία του ανακατέλαβε πολλές πόλεις στη Θεσσαλία. Ανάγκασε το Βουλγαρικό πληθυσμό των περιοχών που κατέλαβε να μετεγκατασταθεί στην περιοχή μεταξύ των ποταμών Νέστου και Εβρου. Η Έδεσσα αντιστάθηκε αλλά καταλήφθηκε μετά από μακρά πολιορκία. Ο πληθυσμός μεταφέρθηκε στη Θράκη και ο κυβερνήτης της Ντράγκσαν στη Θεσσαλονίκη, όπου τον αρραβώνιασαν με την κόρη ενός τοπικού ευγενή. Μη θέλοντας να παντρευτεί μια εχθρό, ο Ντράγκσαν προσπάθησε τρεις φορές να διαφύγει στη Βουλγαρία και τελικά εκτελέστηκε.
Πόλεμος με την Ουγγαρία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα].png)
Η Βυζαντινοβουλγαρική σύγκρουση κορυφώθηκε το 1033, οπότε ενεπλάκη η Ουγγαρία. Από τις αρχές του 9ου αιώνα το Βουλγαρικό έδαφος είχε επεκταθεί πέρα από τα Καρπάθια Όρη, μέχρι τον Ποταμό Τίσα και το μέσο Δούναβη. Κατά τη βασιλεία του Σαμουήλ κυβερνήτης αυτών των βορειοδυτικών εδαφών ήταν ο Δούκας Αχτούμ, εγγονός του Δούκα Γκλαντ, που είχε ηττηθεί από τους Ούγγρους τη δεκαετία του 930. Ο Αχτούμ διοικούσε έναν ισχυρό στρατό και υπερασπιζόταν σταθερά τα βορειοδυτικά σύνορα της Αυτοκρατορίας. Έχτισε επίσης πολλές εκκλησίες και μοναστήρια, μέσω των οποίων διέδωσε το Χριστιανισμό στην Τρανσυλβανία.
Αν και ο γάμος του Γκαβρίλ Ραντομίρ με την κόρη του Ούγγρου ηγεμόνα είχε δημιουργήσει φιλικές σχέσεις ανάμεσα στα δύο ισχυρότερα κράτη της περιοχής του Δούναβη, αυτές επιδεινώθηκαν μετά το θάνατο του Γκέζα. Οι Βούλγαροι υποστήριξαν τους Γκιούλα και Κόπανι ως ηγεμόνες, αντί του γιου του Γκέζα Στέφανου Α΄. Αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης ήταν να διαλυθεί ο γάμος του Γκαβρίλ Ραντομίρ με την Ουγγαρέζα πριγκίπισσα. Οι Ούγγροι τότε επιτέθηκαν στον Αχτούμ, που είχε ευθέως υποστηρίξει τους διεκδικητές του Ουγγρικού στέμματος. Ο Στέφανος Α΄ έπεισε το Χαναντίν, δεξί χέρι του Αχτούν, να τον βοηθήσει στην επίθεση. Όταν αποκαλύφθηκε η συνωμοσία ο Χαναντίν διέφυγε και προσχώρησε στις Ουγγρικές δυνάμεις. Την ίδια στιγμή ένας ισχυρός Βυζαντινός στρατός πολιορκούσε το Βίντιν, έδρα του Αχτούμ. Αν και απαιτούνταν πολλοί στρατιώτες για να συμμετέχουν στην άμυνα της πόλης, ο Αχτούμ ήταν απασχολημένος με τον πόλεμο στο βορρά. Μετά από μερικούς μήνες σκοτώθηκε στη μάχη όταν τα στρατεύματά του νικήθηκαν από τους Ούγγρους. Αποτέλεσμα του πολέμου ήταν να μειωθεί η Βουλγαρική επιρροή βορειοδυτικά του Δούναβη.
Μεγαλύτερες Βυζαντινές επιτυχίες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι Βυζαντινοί επωφελήθηκαν από τα προβλήματα των Βουλγάρων στο βορρά. Το 1003 ο Βασίλειος Β΄ οδήγησε μεγάλο στρατό στο Βίντιν, τη σημαντικότερη πόλη της βορειοδυτικής Βουλγαρίας. Μετά από οκτάμηνη πολιορκία τελικά οι Βυζαντινοί κατέλαβαν το φρούριο, πιθανόν χάρις σε προδοσία από τον τοπικό επίσκοπο. Οι διοικητές της πόλης είχαν αναχαιτίσει όλες τις προηγούμενες προσπάθειες διάσπασης της άμυνάς τους, περιλαμβανομένης της χρήσης του υγρού πυρός. Ενώ οι δυνάμεις του Βασίλειου ήταν απασχολημένες εκεί, ο Σαμουήλ χτύπησε στην αντίθετη κατεύθυνση: στις 15 Αυγούστου επιτέθηκε στην Αδριανούπολη και λεηλάτησε την περιοχή.
Στη συνέχεια ο Βασίλειος Β΄ αποφάσισε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, αλλά, φοβούμενος μια συνάντηση με το Βουλγαρικό στρατό στον κεντρικό δρόμο για την πρωτεύουσά του, χρησιμοποίησε ένα εναλλακτικό δρόμο. Οι Βυζαντινοί προχώρησαν προς νότο μέσα από την κοιλάδα του ποταμού Μοράβα και έφτασαν στη Βουλγαρική πόλη-κλειδί Σκόπια το 1004. Ο Βουλγαρικός στρατός ήταν στρατοπεδευμένος στην απέναντι όχθη του Ποταμού Αξιού. Αφού βρήκε ένα πέρασμα και διέσχισε τον ποταμό, ο Βασίλειος Β΄ επιτέθηκε και νίκησε τον ανυποψίαστο στρατό του Σαμουήλ, επαναλαμβάνοντας την προηγηθείσα τακτική του Σπερχειού. Οι Βυζαντινοί συνέχισαν ανατολικά και πολιόρκησαν το φρούριο του Πέρνικ. Ο κυβερνήτης του Κράκρα δεν δελεάστηκε από τις υποσχέσεις του Βασιλείου για τίτλους ευγενείας και πλούτη και υπερασπίστηκε το φρούριο με επιτυχία. Οι Βυζαντινοί αποσύρθηκαν στη Θράκη μετά από βαρειές απώλειες.
Την ίδια χρονιά ο Σαμουήλ βάδισε κατά της Θεσσαλονίκης. Οι άνδρες του έστησαν ενέδρα και συνέλαβαν τον κυβερνήτη της, Ιωάννη Χάλδο, αλλά αυτή η επιτυχία δεν μπορούσε να αντισταθμίσει τις απώλειες που είχαν υποστεί οι Βούλγαροι τα τέσσερα τελευταία χρόνια. Οι πολεμικές αποτυχίες καταρράκωσαν το ηθικό μερικών στρατιωτικών διοικητών του Σαμουήλ, ιδίως των αιχμαλωτισμένων Βυζαντινών ευγενών. Ο γαμπρός του Σαμουήλ Ασώτιος, κυβερνήτης του Δυρραχίου, ήρθε σε επαφή με τους Βυζαντινούς του τόπου και τον ισχυρό Ιωάννη Χρυσήλιο, πεθερό του Σαμουήλ. Ο Ασώτιος και η σύζυγός του επιβιβάσθηκαν σε ένα από τα πλοία που πολιορκούσαν την πόλη και διέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη. Στο μεταξύ ο Χρυσήλιος παρέδοσε την πόλη στο Βυζαντινό διοικητή Ευστάθιο Δαφνομήλη, εξασφαλίζοντας τον τίτλο του πατρίκιου για τους γυιούς του.
Το 1006 - 1007 ο Βασιλειος Β΄ διείσδυσε βαθειά στα Βουλγαροκρατούμενα εδάφη και το 1009 οι δυνάμεις του Σαμουήλ νικήθηκαν στην Κρέτα, ανατολικά της Θεσσαλονίκης. Τα επόμενα χρόνια ο Βασίλειος εξαπέλυε ετήσιες εκστρατείες στα Βουλγαρικά εδάφη, καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά του. Αν και δεν είχε γίνει ακόμη καμία αποφασιστική μάχη, ήταν σαφές ότι πλησίαζε το τέλος της Βουλγαρικής αντίστασης. Αυτό αποδείκνυαν η αγριότητα των στρατιωτικών συμπλοκών και οι συνεχείς εκστρατείες και των δύο πλευρών, που ερήμωσαν τα δύο βασίλεια.
Καταστροφή στο Κλειδί
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1014 ο Σαμουήλ αποφάσισε να ανακόψει το Βασίλειο πριν προλάβει να εισβάλει στο Βουλγαρικό έδαφος. Καθώς οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν για τις εισβολές τους στη Βουλγαρία την κοιλάδα του Ποταμού Στρωμνιτσιώτη, ο Σαμουήλ ανήγειρε ένα παχύ ξύλινο τείχος στα φαράγγια γύρω από το χωριό Κλειδί για να εμποδίσει τον εχθρό.
Όταν ο Βασίλειος Β΄ εξαπέλυσε την επόμενη εκστρατεία του το καλοκαίρι του 1014, ο στρατός του υπέστη βαριές απώλειες κατά τις επιθέσεις στο τείχος. Ο Σαμουήλ έστειλε δυνάμεις υπό το στρατηγό του Νεστόριτσα να επιτεθεί στη Θεσσαλονίκη, ώστε να αποσπάσει τις δυνάμεις του Βασιλείου μακριά από αυτό το μέτωπο. Ο Νεστορίτσα νικήθηκε κοντά στην πόλη από τον κυβερνήτη της Βοτανειάτη, που αργότερα ενώθηκε με τον κύριο Βυζαντινό στρατό κοντά στο Κλειδί. Μετά από αρκετές μέρες συνεχών προσπαθειών να διασπάσουν το τείχος, ένας Βυζαντινός διοικητής, ο κυβερνήτης της Φιλιππούπολης Νικηφόρος Ξιφίας, βρήκε ένα παρακαμπτήριο δρόμο και στις 29 Ιουλίου επιτέθηκε στους Βούλγαρους από πίσω. Παρά την απεγνωσμένη αντίσταση οι Βυζαντινοί συνέτριψαν το Βουλγαρικό στρατό και αιχμαλώτισαν 14.000 στρατιώτες, σύμφωνα με μερικές πηγές 15.000. Ο Βασίλειος Β΄ έστειλε αμέσως δυνάμεις υπό τον ευνοούμενό του διοικητή Θεοφύλακτο Βοτανειάτη να καταδιώξει τους επιζήσαντες Βουλγάρους, αλλά οι Βυζαντινοί νικήθηκαν σε ενέδρα από το Γκαβρίλ Ραντομίρ, που σκότωσε προσωπικά το Βοτανειάτη. Μετά τη Μάχη του Κλειδίου με διαταγή του Βασίλειου Β΄ οι αιχμάλωτοι Βούλγαροι στρατιώτες τυφλώθηκαν. Ένας από κάθε 100 άνδρες αφέθηκε μονόφθαλμος, ώστε να οδηγήσει τους υπόλοιπους στην πατρίδα τους. Οι τυφλωμένοι στρατιώτες στάλθηκαν πίσω στο Σαμουήλ, που φέρεται να υπέστη καρδιακή προσβολή βλέποντάς τους. Πέθανε μετά από δύο μέρες, στις 14 Οκτωβρίου 1014. αυτή η θηριωδία έδωσε στο Βυζαντινό αυτοκράτορα το προσωνύμιο Βουλγαροκτόνος. Μερικοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ήταν ο θάνατος του ευνοούμενού του διοικητή, που εξόργισε το Βασίλειο Β΄ ώστε να τυφλώσει τους αιχμάλωτους στρατιώτες.
Η μάχη του Κλειδίου είχε μείζονες πολιτικές συνέπειες. Αν και ο γιος και διάδοχος του Σαμουήλ, Γκαβρίλ Ραντομίρ, ήταν ταλαντούχος στρατιωτικός ηγέτης, δολοφονήθηκε από τον ξάδελφό του Ιβάν Βλάντισλαβ, που κατά τραγική ειρωνεία όφειλε σε εκείνον τη ζωή του. Ανίκανος να αποκαταστήσει την προηγούμενη ισχύ της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας, ο Ιβάν Βλάντισλαβ σκοτώθηκε και ο ίδιος ενώ επιτίθετο στο Δυρράχιο. Μετά από αυτό η χήρα αυτοκράτειρα Μαρία και πολλοί Βούλγαροι, όπως ο Κράκρα, παραδόθηκαν στους Βυζαντινούς. Μόνο ο Πρέσιαν, ο μεγαλύτερος γιος του Ιβάν Βλάντισλαβ, εκανε μια τελευταία απεγνωσμένη προσπάθεια να αντισταθεί στους Βυζαντινούς στα όρη Τόμορ (νότια Αλβανία), όπου κυβέρνησε για λίγο ως αυτοκράτορας Πρέσιαν Β΄ της Βουλγαρίας, μέχρι που παραδόθηκε. Ετσι η Πρώτη Βουλγαρική Αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει το 1018, τέσσερα μόνο χρόνια μετά το θάνατο του Σαμουήλ. .. Τα περισσότερα εδάφη της ενσωματώθηκαν στο νέο Θέμα της Βουλγαρίας, με πρωτεύουσα τα Σκόπια. Πέρα στα βορειοδυτικά, ο δούκας της Συρμίας Σέρμον, το τελευταίο απομεινάρι της κάποτε ισχυρής Αυτοκρατορίας, εξαπατήθηκε και σκοτώθηκε από τους Βυζαντινούς το 1019. Πέρασαν πάνω από 150 χρόνια μέχρι να επανιδρυθεί η Βουλγαρία, με την εξέγερση των αδελφών Πέτρου και Ασέν το 1185.
Οικογένεια, τάφος και κληρονομιά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η σύζυγος του Σαμουήλ ονομάζοταν Αγάθη και ήταν η κόρη του ευγενή από το Δυρράχιο Ιωάννη Χρυσηλίου. Μόνο δύο από τα παιδιά του Σαμουήλ και της Αγάθης είναι σίγουρα γνωστά με τα ονόματά τους: ο διάδοχός του Γκαβρίλ Ραντομίρ και η Μιροσλάβα. Δύο ακόμη ανώνυμες κόρες μνημονεύονται μετά την παράδοση των Βουλγάρων το 1018, ενω ο Σαμουήλ αναφέρεται να έχει επίσης ένα νόθο γιο. Μια άλλη γυναίκα, η Κοσάρα, που παντρεύτηκε τον Ιωάννη Βλαδίμηρο της Διοκλείας (σημερινό Μαυροβούνιο) και θεωρείτο από προγενέστερους μελετητές κόρη του Σαμουήλ, θεωρείται σήμερα απλώς συγγενής του, ίσως ανηψιά της Αγάθης. Ο Γκαβρίλ Ραντομίρ παντρεύτηκε δυο φορές, την Ιλόνα από την Ουγγαρία και την Ειρήνη από τη Λάρισα. Η Μιροσλάβα παντρεύτηκε τον αιχμάλωτο Βυζαντινό ευγενή Ασώτιο Ταρωνίτη.
Μετά την άλωση της Βουλγαρίας οι απόγονοι του Σαμουήλ ανέλαβαν σημαντικές θέσεις στη Βυζαντινή αυλή και στη συνέχεια μετεγκαταστάθηκαν και τους δόθηκαν γαίες στη Μικρά Ασία και στην Αρμενία. Μία από τις εγγονές του, η Αικατερίνη, έγινε αυτοκράτειρα του Βυζαντίου. Άλλο εγγόνι, ο Πέτρος Β΄ Ντελυάν, ηγήθηκε μιας απόπειρας παλινόρθωσης της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας, μετά από μια μεγάλη εξέγερση το 1040 - 1041. Δύο άλλες γυναίκες της δυναστείας έγιναν Βυζαντινές αυτοκράτειρες, ενώ πολλοί ευγενείς υπηρέτησαν στο στρατό ως στρατηγοί ή έγιναν κυβερνήτες διαφόρων επαρχιών.
| Κόμης Νικόλαος | Ριψίμια της Αρμενίας | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Δαβίδ | Μωυσής | Ααρών | Σαμουήλ της Βουλγαρίας | Αγάθη | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Γκαβρίλ Ραντομίρ | Μιροσλάβα | Άγνωστη κόρη | Άγνωστη κόρη | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Υπάρχει επίσης μια άλλη εκδοχή για την καταγωγή του Σαμουήλ. Ο Αρμένιος ιστορικός του 11ου αιώνα Στεπάνος Ασόγκικ έγραψε ότι ο Σαμουήλ είχε ένα μόνο αδελφό, αναφέροντας ότι οι δυό τους ήταν Αρμένιοι από την περιοχή του Ντερτζάν, Αρμενικό έδαφος ενσωματωμένο στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Εστάλησαν να πολεμήσουν τους Βουλγάρους στη Μακεδονία αλλά κατέληξαν να ενωθούν μαζί τους. Η εκδοχή αυτή υποστηρίζεται απο τον επίσης Αρμένιο Νίκολας Αντοντς, που ανέλυσε τα γεγονότα του αιώνα και συμπέρανε ότι ο Σαμουήλ είχε μόνο έναν αδελφό, το Δαβίδ. Η εκδοχή του Ασόγκικ υποστηρίζεται επίσης από τον ιστορικό Γιορντάν Ιβάνοφ. Ακόμη μόνο ένας αδελφός ανφέρεται στην επιγραφή του τάφου του Σαμουήλ.
Ο Αραβας ιστορικός Γιαχία Αντιόχειας υποστηρίζει ότι ο γιος του Σαμουήλ Γκαβρίλ δολοφονήθηκε από τον ηγέτη των Βουλγάρων, γιο του Ααρών, γιατί ο Ααρών ανήκε στο γένος που κυβερνούσε τη Βουλγαρία. Οι Ασόγκικ και Γιαχία διαχωρίζουν σαφώς το γένος του Σαμουήλ από εκείνο του Ααρών ή το γένος των Κομητόπουλων από το βασιλικό γένος. Σύμφωνα με αυτούς οι Μωυσής και Ααρών δεν είναι από την οικογένεια των Κομητόπουλων. Οι Δαβίδ και Σαμουήλ ήταν Αρμενικής καταγωγής, ενώ οι Μωυσής και Ααρών ήταν αρμένιοι από την πλευρά της μητέρας τους.
Ο τάφος του Σαμουήλ βρέθηκε το 1965 από τον Έλληνα καθηγητή Νικόλαο Μουτσόπουλο στην Εκκλησία του Αγίου Αχιλλείου στο ομώνυμο νησί στη Μικρή Πρέσπα. Στο ταφικό του ένδυμα ήταν κεντημένος ο θεωρούμενος θυρεός του Οίκου των Κομητόπουλων, δύο παπαγάλοι. Αρχικά θεωρήθηκε πως ο Σαμουήλ είχε χτίσει την εκκλησία για τα λείψανα του αγίου. Με τις ανασκαφές όμως στη Βασιλική του Αγίου Αχιλλίου δεν έχει βρεθεί κεραμικό ή νόμισμα από τα νομισματοκοπεία της εποχής που να συνδέει το κτίσμα με τον Τσάρο Σαμουήλ. Για τον λόγο αυτό η αρχική θεωρία πως κτίστηκε από αυτόν ώστε να τοποθετηθεί το σκήνωμα του Αγίου Αχιλλείου (που απέσπασε από τη Λάρισα) δεν ευσταθεί. Οι Βούλγαροι είχαν καταλάβει την περιοχή για 15 έτη και μετά ανακτήθηκε τους Βυζαντινούς.[7][8]
Τα λείψανά του φυλάσσονται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, αλλά σύμφωνα με πρόσφατη συμφωνία επιτρέπεται να επιστραφούν στη Βουλγαρία και να ταφούν στην Εκκλησία των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων στο Βέλικο Τάρνοβο, να αναπαυθούν με εκείνα των αυτοκρατόρων Καλογιάν και Μιχαήλ Ασέν Γ΄.
Το πρόσωπο του Σαμουήλ ανακατασκευάσθηκε ώστε να αποδώσει την όψη του 70χρονου Βούλγαρου ηγεμόνα. Σύμφωνα με την ανακατασκευή είχε έντονα χαρακτηριστικά και ήταν φαλακρός με λευκή γενειάδα και μουστάκι.
Ο Σαμουήλ είναι από τους ενδοξότερους Βούλγαρους ηγέτες. Οι πόλεμοι του με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία χαρακτηρίζονται ως επική περίοδος της Βουλγαρικής ιστορίας. Ο μεγάλος αριθμός μνημείων στη Βουλγαρία και την π.Γ.Δ. της Μακεδονίας, όπως εκείνα στο Πετρίτσι και στην Οχρίδα υποδηλώνουν τα σημάδια που έχει αφήσει η ιστορική αυτή μορφή στη λαϊκή μνήμη. Τέσσερα Βουλγαρικά χωριά φέρουν το όνομά του. Ο Σαμουήλ είναι η κύρια μορφή σε τρία τουλάχιστον μεγάλα Βουλγαρικά μυθιστορήματα των συγγραφέων Ντιμιτάρ Τάλεφ, Αντον Ντόντσεφ και Στέφαν Τσάνεφ και πρωταγωνιστεί επίσης στο Ελληνικό μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα "Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου", που ακολουθεί την αφηγηματική ροή των γεγονότων όπως παρουσιάζονται από το Στήβεν Ράνσιμαν. Αναφέρεται επίσης σε στίχους του Ιβάν Βάζοφ, του Πέντσο Σλαβέικοφ και του Ατανάς Ντάλτσεφ.
Ονοματολογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η αυτοκρατορία του Σαμουήλ είχε τον πυρήνα της γύρω από την Οχρίδα, δυτικά και νοτιοδυτικά από αυτό το πρώιμο πολιτιστικό κέντρο της Πρώτης Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας. Έτσι ο, γεννημένος στη Ρωσία, Γιουγκοσλάβος ιστορικός Γεώργιος Οστρογκόρσκι διέκρινε την Αυτοκρατορία του Σαμουήλ από τη Βουλγαρική Αυτοκρατορία, αναφερόμενος σ' αυτή ως "Μακεδονική Αυτοκρατορία", αν και υποστηρίζει ότι ήταν πολιτικά και εκκλησιαστικά άμεση απόγονος της αυτοκρατορίας Συμεών και Πέτρου και θεωρείτο από το Σαμουήλ και τους Βυζαντινούς Βουλγαρική Αυτοκρατορία. Μερικοί ιστορικοί της ίδιας σχολής, όπως ο Σέρβος μελετητής Αναστασίεβιτς, υποστήριξαν ακόμη και ότι ο Σαμουήλ κυβερνούσε μια ξεχωριστή Σλαβική Μακεδονική Αυτοκρατορία, ιδρυμένη ως αποτέλεσμα μιας αντιβουλγαρικής επανάστασης.
Μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας αυτές οι ξεπερασμένες θεωρίες έχουν απορριφθεί από έγκυρους Σέρβους της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών. Εξακολουθούν να διατηρούνται επίμονα μόνο στη Βόρεια Μακεδονία[9], όπου η επίσημη κρατική θεωρία αναφέρεται σε "Σλαβομακεδονική" ή ακόμη και "Μακεδονική" Αυτοκρατορία. Όμως αυτή η αμφισβήτηση είναι ανιστόρητη, καθώς προβάλλει σύγχρονες εθνικές διαφορές στο παρελθόν. Επιπλέον οι Βυζαντινοί συγγραφείς της εποχής αυτής που μνημονεύουν τη Μακεδονία αναφέρονταν στο Θέμα της Μακεδονίας, επαρχία στη σημερινή Θράκη. Το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης περιοχής της Μακεδονίας ήταν τότε Βουλγαρική επαρχία, γνωστή ως Κουτμιτσεβίτσα και αντιστοιχούσε εν μέρει στις Βυζαντινές επαρχίες Θεσσαλονίκης και Στρυμώνα. Η περιοχή ενσωματώθηκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1018 ως νέα επαρχία ονόματι Βουλγαρία.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ www
.promacedonia .org /vz1b /vz1b _6 _3 .html. - ↑ p14545.htm#i145441. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2020.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Darryl Roger Lundy: (Αγγλικά) The Peerage.
- ↑ Adontz, Nicholas (1938). "Samuel l'Armenien, roi des Bulgares". MAR BCLSMP (in French) (39): 37.
- ↑ Ioannis Geometrae Carmina varia. Migne, Patrol. gr., t. 106, col. 934
- ↑ Argoe, K. John Kyriotes Geometres, a tenth century Byzantine writer, Madison 1938, pp. 140-141.
- ↑ Παϊσίδου, Μελίνα. «Βασιλική Αγίου Αχιλλείου». odysseus.culture.gr. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2021.
- ↑ Η Βασιλική του Αγ. Αχιλλείου δεν κτίστηκε από τον Τσάρο Σαμουήλ; Αρχαιολόγοι αμφισβητούν το σχετικό αφήγημα
- ↑ There has been no Macedonian state since the days of the Ancient Macedon that was finally abolished in 148 BC and 1945, when Communist Yugoslavia established its constituent republic with such name. It is unlikely that the contemporary Republic of Macedonia founded in 1991, may establish credible historical link to the medieval Samuel's state. According to Encyclopedia Britannica, Columbia Encyclopedia, Collier's Encyclopedia, the Great Russian Encyclopedia, Oxford Dictionary of Byzantium and the Cambridge Medieval History, Samuel was Tsar of Bulgaria.