Μετάβαση στο περιεχόμενο

Μαρία Πάβλοβνα της Ρωσίας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Μαρία Πάβλοβνα
Μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας
Δούκισσα του Σόντερμανλαντ
Πριγκίπισσα Πουτιάτιν
Γέννηση18 Απριλίου 1890
Αγία Πετρούπολη, Ρωσική Αυτοκρατορία
Θάνατος13 Δεκεμβρίου 1958 (68 ετών)
Μέϊναου, Κωνσταντία, Βάδη-Βυρτεμβέργη, Γερμανία
Τόπος ταφήςΠαρεκκλήσι Κάστρου Μέϊναου, Κωνσταντία, Βάδη-Βυρτεμβέργη, Γερμανία
ΣύζυγοςΠρίγκιπας Γουλιέλμος, Δούκας του Σόντερμανλαντ
(1908-1914)
Πρίγκιπας Σεργκέι Μιχαήλοβιτς Πουτιάτιν
(1917-1918)
ΕπίγονοιΚόμης Λένναρτ Μπερναντότε του Βίσμποργκ
Πρίγκιπας Ρωμανός Σεργκεγίεβιτς Πουτιάτιν
Πλήρες όνομα
   Μαρία Πάβλοβνα Ρομάνοβα
Ρώσικα:Мария Павловна Романова
ΟίκοςΧολστάιν-Γκότορπ-Ρομάνοφ (από την γέννηση)
Μπερναντότε
(από τον γάμο)
ΠατέραςΠαύλος Αλεξάνδροβιτς
ΜητέραΑλεξάνδρα της Ελλάδας
ΘρησκείαΡωσική Ορθόδοξη Εκκλησία
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Μεγάλη Δούκισσα Μαρία Πάβλοβνα (ρωσικά: великая княжна Мария Павловна‎‎, 18 Απριλίου 1890 - 13 Δεκεμβρίου 1958), ήταν εγγονή του Αλεξάνδρου Β΄ της Ρωσίας και πρώτη εξαδέλφη του Νικολάου Β΄ της Ρωσίας και του Φίλιππου, Δούκα του Εδιμβούργου.

Πρώιμη ζωή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Μεγάλη Δούκισσα Μαρία Παβλόβνα φορώντας το παραδοσιακό φόρεμα των κυριών της Ρωσικής Αυτοκρατορικής Αυλής.

Γεννήθηκε στις 18 Απριλίου 1890 στην Αγία Πετρούπολη. Ήταν το πρώτο παιδί του Παύλου Αλεξάνδροβιτς της Ρωσίας και της πρώτης συζύγου του, Αλεξάνδρας της Ελλάδας και της Δανίας.[1] Ονομάσθηκε Μαρία από τη γιαγιά της Μαρία Αλεξάνδροβνα και τη θεία και ανάδοχό της Μαρία Φιόντοροβνα.[2] Η Μαρία δεν ήταν ακόμη δυο ετών όταν η μητέρα της πέθανε από επιπλοκές μετά τη γέννηση του μικρότερου αδελφού της, Μεγάλου Δούκα Δημητρίου Πάβλοβιτς το 1891[3]. Ο Μέγας Δούκας Παύλος ήταν τόσο απογοητευμένος από τον απροσδόκητο θάνατο της νεαρής του συζύγου που παραμέλησε τα δύο μικρά παιδιά του, των οποίων τη φροντίδα ανέλαβε ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο Μέγας Δούκας Σέργιος Αλεξάντροβιτς, ο οποίος δεν είχε δικά του παιδιά. Μόλις συνήλθε συναισθηματικά, ο Μέγας Δούκας Παύλος πήρε μαζί του τα δύο παιδιά. Ένας διοικητής των αυτοκρατορικών φρουριακών αλόγων, είχε πει ότι: «ο Μέγας Δούκας Παύλος αγάπησε πολύ τα παιδιά του, αλλά, όπως ήταν συνηθισμένο τότε, απέφυγε να τους δείξει την αυθόρμητη αγάπη του».[4]

Η Μαρία και ο αδελφός της ανατράφηκαν από γκουβερνάντες και δασκάλους, αλλά λάτρευαν τον πατέρα τους, που τους επισκεπτόταν δύο φορές την ημέρα.[4] Τα παιδιά περνούσαν τα Χριστούγεννα και αργότερα κάποιες καλοκαιρινές διακοπές μαζί με τους θείους τους, τον Μέγα Δούκα Σέργιο και την Μεγάλη Δούκισσα Ελισάβετ Φεοντόροβνα. Το ζευγάρι έφτιαξε μια αίθουσα ψυχαγωγίας σε υπνοδωμάτια για τα παιδιά στο Παλάτι του Ιλυίνσκοϋ.[5]

Μέχρι τα έξι της, η Μαρία μιλούσε άσχημα τα ρωσικά, καθώς όλες οι γκουβερνάντες της και η άμεση οικογένεια της μιλούσαν αγγλικά.[3] Αργότερα η νέα της δασκάλα, η δεσποινίς Ελέν, τη δίδαξε τη γαλλική γλώσσα και έμεινε μαζί της μέχρι το γάμο της. Σε ηλικία επτά ετών ταξίδεψε μαζί με την κυβερνήτη της για να επισκεφθεί τη Γερμανία και τη Γαλλία. Τις Κυριακές η Μαρία κι ο αδερφός της μπορούσαν να παίξουν με παιδιά αριστοκρατικών οικογενειών.[3] Ήταν πολύ κοντά με τον αδερφό της, Δημήτριο.[6]

Το 1895, ο πατέρας της άρχισε μια σχέση με μια παντρεμένη γυναίκα ονόματι Όλγα Βαλεριάνοβα.[6] Τελικά κατάφερε να της χορηγήσει διαζύγιο και να παντρευτούνε το 1902, κατά τη διάρκεια παραμονής στο εξωτερικό. Καθώς είχαν παντρευτεί χωρίς την άδεια του Νικολάου Β΄, τους απαγορεύτηκε η επιστροφή στη Ρωσία.[6][7] Η επιμέλεια της δωδεκάχρονης Μαρίας και του εντεκάχρονου Δημητρίου δόθηκε στον θείο τους Σέργιο Αλεξάνδροβιτς και τη σύζυγό του Ελισάβετ, αδερφή της αυτοκράτειρας Αλεξάνδρας.[6] Τα δύο παιδιά απεχθάνονταν τους θείους τους και τους κατηγορούσαν για τον αποχωρισμό τους από τον πατέρα τους. Η Μαρία έγραψε στα απομνημονεύματά της για τον θείο της: "Μας αγαπούσε πολύ με τον τρόπο του. Του άρεσε να είναι μαζί μας και μας αφιέρωνε πολύ χρόνο. Όμως μας ζήλευε πάρα πολύ. Αν ήξερε την ολοκληρωτική αφοσίωσή μας στον πατέρα μας θα θύμωνε".[8] Η Μαρία επίσης σχολίασε πως δεν μπορούσε να διαφωνήσει απόλυτα με αυτούς που αποκαλούσαν τον Σεργκέι άκαρδο, εγωκεντρικό και σκληρό[9]. Η Μαρία είχε επίσης δύσκολη σχέση με τη θεία της, Ελισάβετ, που δεν μπορούσε εύκολα να επικοινωνήσει μαζί τους, κι ως εκ τούτου ήταν ψυχρή με τα δύο παιδιά.[10]

Ο Μέγας Δούκας Σέργιος δολοφονήθηκε τον Φεβρουάριο του 1905.[9] Τα δύο παιδιά, ιδιαίτερα ο Δημήτριος, ήταν σοκαρισμένα. Ο Παύλος προσπάθησε να πάρει την κηδεμονία των παιδιών του, αλλά ο Τσάρος την έδωσε στην Ελισάβετ. Τελικά τους επιτράπηκε να επισκέπτονται τον πατέρα τους, ενώ η Ελισάβετ αποφάσισε να αναπτύξει φιλικότερες σχέσεις με τα παιδιά.[11]

Οικογένεια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Μεγάλη Δούκισσα Μαρία Πάβλοβνα με τον νεογέννητο γιο της Λένναρτ, με τη γιαγιά της Όλγα, Βασίλισσα της Ελλάδας, και την προ-γιαγιά της Αλεξάνδρα της Σαξονίας-Άλτενμπουργκ. Στο χέρι της κρατά πορτρέτο της μητέρας της Αλεξάνδρας.

Κατά τα επόμενα δύο χρόνια, η θεία της Μαρίας στράφηκε προς τη θρησκεία και τη φιλανθρωπία. Προγραμματίζοντας να αποσυρθεί από την αυτοκρατορική αυλή και να διαμορφώσει μια θρησκευτική τάξη, η Μεγάλη Δούκισσα Ελισάβετ αποφάσισε να βρει έναν σύζυγο για την ανιψιά της. Λίγο μετά το Πάσχα το 1907, ο Γουλιέλμος, Δούκας του Σέντερμανλαντ, δεύτερος γιος του Γουσταύου Ε΄ της Σουηδίας και της Βικτωρίας του Μπάντεν, επισκέφθηκε την Αγία Πετρούπολη για να συναντήσει την 16χρονη Μαρία Πάβλοβνα. Ήταν παχουλή, άτακτη και υπερήφανη. Ο πρίγκιπας ήταν ψηλός, λεπτός, και ανέδειχνε "μια ομορφιά με τα γκρίζα μάτια του", θυμάται η Μαρία[11]. Έμεινε για δείπνο και την επόμενη μέρα η Μαρία ειδοποιήθηκε ότι επιθυμούσε να την παντρευτεί. Πιεσμένη από τη θεία της να απαντήσει γρήγορα, η Μαρία συμφώνησε με την πρόταση του Πρίγκιπα και βρέθηκε αρραβωνιασμένη σε έναν άνδρα που γνώριζε μόνο λίγες ώρες. Η επίσημη ανακοίνωση των αρραβώνων ανακοινώθηκε τον Ιούνιο του 1907 στο Παλάτι του Πέτερχοφ.[11]

Αν και η Μαρία ένιωθε πως η θεία της την πίεσε να παντρευτεί,[11] της άρεσε η προσοχή που απολάμβανε και έγραφε ερωτικά γράμματα στον Γουλιέλμο.[11] Στα απομνημονεύματά της, ωστόσο, δήλωσε: "Χρησιμοποιούσα τον Γουλιέλμο, κατά κάποιον τρόπο, για να διατηρήσω την ελευθερία μου.[12] Όταν άρχισε να έχει αμφιβολίες για τον γάμο και θέλησε να ακυρώσει τον αρραβώνα, η Ειρήνη της Έσσης και του Ρήνου, αδερφή της Ελισάβετ, την έπεισε να αλλάξει γνώμη.[13] Η Μαρία και ο Γουλιέλμος παντρεύτηκαν στις 3 Μαΐου 1908 στο Τσάρσκογιε Σελό στην Αγία Πετρούπολη[13], και απέκτησαν το μοναδικό τους παιδί, έναν γιο:

  • τον κόμη Λεονάρδο Μπερναντότ (1909 - 2004), Δούκα του Σμάλαντ αργότερα Δούκα του Βίσμποργκ . Νυμφεύτηκε πρώτα το 1932 την Καρίν Νίσβαντ, αλλά χώρισαν το 1971. Απέκτησαν τρεις κόρες και ένα γιο:
    • την Μπριγκίτα (γενν. 1933)
    • την Μαρί Λουίζ Μπριγκίτα (1935-1988)
    • τον Καρλ Γιάν Γκούσταφ Βίλεμ (9/1/1941 - 1/9/2021)
    • την Καρίν Σεσίλια (γενν. 1944)
και το 1972 ο Λένναρντ νυμφεύτηκε σε δεύτερο γάμο τη Σόνια Χονζ, και απέκτησαν τρεις κόρες και δυο γιους:
  • την Μπετίνα (γενν. 1974)
  • τον Μπιόρν Γουλιέλμο (γενν. 1975)
  • την Καταρίνα (γενν. 1977)
  • τον Κρίστιαν Βόλφγκανγκ (γενν. 1979)
  • την Ντιάνα (γενν. 1982)

Η Μαρία έπαιζε περιστασιακά με τον γιο της, κι έφτιαξε ένα εικονογραφημένο αλφαβητάρι για αυτόν.[14] Ωστόσο, δεν της άρεσε η αυστηρή ζωή στη Σουηδία, ενώ περνούσε λίγο χρόνο με τον σύζυγό της.[15] Τον θεωρούσε "ψυχρό και ντροπαλό" μαζί της, κι όταν προσπάθησε να του μιλήσει εκείνος απομακρύνθηκε δακρυσμένος.[15] Η σχέση ανάμεσα στη Μαρία και τον Γουλιέλμο έγινε ακόμα ψυχρότερη όταν άρχισε να φλερτάρει άλλους άντρες.[16] Στις 13 Μαρτίου 1914 χώρισαν και επίσημα[17]. Η Μαρία άφησε τον γιο της πίσω στη Σουηδία υπό την επιμέλεια του πατέρα του. Ανατράφηκε πρωτίστως από τη γιαγιά του, Βασίλισσα Βικτώρια και έβλεπε τη μητέρα του σπάνια τα επόμενα χρόνια.[18] Αργότερα, ο ίδιος περιέργαψε τη σχέση με τη μητέρα του "απόμακρη".[19]

Λίγο πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε ξανασυναντηθεί με τον πρίγκιπα Σεργκέι Μιχαηλόβιτς Πουτιάτιν, γιο του διοικητή του παλατιού στο Τσάρσκογιε Σελό.[20] Συναντήθηκαν ως παιδιά και την άνοιξη του 1917 ξεκίνησε μια χαρούμενη υπόθεση μεταξύ τους. Το καλοκαίρι αρραβωνιάστηκαν, και η ερωτευμένη Μαρία παντρεύτηκε τον Σεργκέι στο Παλάτι του Παβλόφσκ στις 19 Σεπτεμβρίου 1917[20]. Το ζευγάρι πέρασε τους πρώτους μήνες της της έγγαμης ζωής του στην Αγία Πετρούπολη, ζώντας πρώτα στο παλάτι του Ντμίτρι. Όταν το παλάτι πωλήθηκε, μετακόμισαν σε ένα μικρό διαμέρισμα με τους γονείς του Σεργκέι.[20]

Η Μαρία και ο Σεργκέι απέκτησαν το μοναδικό τους παιδί, ένα γιο:

  • τον Ρόμαν Σεργκέγιεβιτς Πουτιάτιν (1918 - 1919).

Την ημέρα της βάφτισης του πρίγκιπα Ρόμαν στις 18 Ιουλίου 1918, αν και δεν το γνώριζε, ο ετεροθαλής αδελφός της Μαρίας, ο πρίγκιπας Βλαντιμίρ Πάλεϋ και η θεία της, η πριγκίπισσα Ελισάβετ, δολοφονήθηκαν από τους Μπολσεβίκους[21]. Με την ταχεία επιδείνωση της κατάστασης στη Ρωσία για τους Ρομανώφ υπό του μπολσεβικού καθεστώς, η Μαρία Πάβλοβνα αποφάσισε να φύγει για εξορία, αφήνοντας το μωρό της υπό τη φροντίδα των συγγενών του πατέρα του[21]. Με τον σύζυγό της και τον γαμπρό της, Αλεξάντρ Πουτιάτιν, η Μεγάλη Δούκισσα Μαρία Πάβλοβνα έφυγε από τον Τσάρσκογιε Σελό στα τέλη Ιουλίου. Χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα και φοβούμενη να συλληφθεί σε οποιαδήποτε στάση, η Μαρία, ο σύζυγός της και ο γαμπρός της, έκαναν το ταξίδι τους με τρένο για δύο νύχτες και μια μέρα.[22]

Στις 4 Αυγούστου έφθασαν στην Όρσα (σημερινή Λευκορωσία), συνδέοντας πολλά άλλα καταφύγια σε παρόμοια κατάσταση. Από το σιδηροδρομικό σταθμό, πήγαν κατευθείαν στα σύνορα της γερμανικής κατεχόμενης Ουκρανίας. Είχε κρύψει, μέσα σε ένα σαπουνάκι, ένα σουηδικό έγγραφο που την αναγνώριζε ως πρώην βασιλική πριγκίπισσα αυτής της χώρας. Της επέτρεψαν να εισέλθει στην Ουκρανία. Από εκεί, συνέχισαν νότια μέχρι να φτάσουν στο Κίεβο, όπου ακολούθησαν νέες περιπέτειες. Τον Νοέμβριο, οι φυγάδες έφτασαν στην Οδησσό.[23]

Μετά την άφιξή τους στο Κισινάου της Μολδαβίας, έλαβαν πρόσκληση από τη βασίλισσα Μαρία της Ρουμανίας, πρώτη εξαδέλφη της Μαρίας. Η βασίλισσα Μαρία χρησιμοποίησε τον Τζόσεφ Μπόιλ για να την εντοπίσει και να την πάει με ασφάλεια στο παλάτι.[24]

Ζωή στην εξορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Μεγάλη Δούκισσα Μαρία κατά τη δεκαετία του 1920.

Λίγες εβδομάδες αργότερα, έλαβε την είδηση ότι η θεία της Μεγάλης Δούκισσα Ελισάβετ Φεοντόροβνα και ο ετεροθαλής της αδελφός, πρίγκιπας Βλαντιμίρ Πάλεϋ είχε δολοφονηθεί με αρκετούς συγγενείς των Ρομανώφ το καλοκαίρι του 1918.[25] Ο Νικόλαος Β΄ και όλη η οικογένεια του δολοφονήθηκε μια μέρα νωρίτερα.[26]

Τα πεθερικά της Μαρίας έφτασαν στο Βουκουρέστι με το γιο της Ρόμαν, αλλά μόλις είχε πήρε μια ταξιδιωτική βίζα, και έφευγε με τον Σεργκέι για το Παρίσι να βρει ένα σπίτι[21]. Η Μαρία στα μέσα του 1919 έλαβε μια επιστολή από τους γονείς του συζύγου της λέγοντάς της ότι ο ενός έτους γιος της πρίγκιπας Ρόμαν είχε πεθάνει από μια εντερική διαταραχή τον στις 29 Ιουλίου.[27] Η ενοχή της που τον άφησε πίσω την εμπόδισε να πει στους φίλους της την ύπαρξη του μωρού.[28]

Στις αρχές του καλοκαιριού του 1921, η Μαρία επισκέφτηκε τον γιο της Λεονάρδο.[29] Τον συνάντησε ξανά δύο χρόνια μετά, σε μια σύντομη εκδρομή στη Γερμανία.[30] Η επόμενη συνάντησή τους, το 1927, έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες όταν ο Λεονάρδος ήταν δεκαοχτώ ετών. Όταν, δέκα χρόνια μετά, επισκέφτηκε αυτόν και την οικογένειά του στο Μέιναου, συμπάθησε τη γυναίκα του, παρά το γεγονός ότι την πίκραινε ότι εγκατέλειψε τους τίτλους του για να την παντρευτεί[31] Η Μαρία Πάβλοβνα δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις εγγονές της, την τετράχρονη Μπριγκίτα και τη δίχρονη Μαρί Λουίζ.[31]

Στη νέα ζωή της στη Γαλλία, η Μαρία άνοιξε ένα κλωστοϋφαντουργικό κατάστημα που το ονόμασε Κιτμίρ, ασχολήθηκε επίσης με τη μόδα και είχε τη δυνατότητα να συναντηθεί με την Κοκό Σανέλ το 1921. Για λίγο καιρό, το Κιτμίρ είχε μια επιτυχία στη βιομηχανία της παρισινής μόδας. Ωστόσο, το Κίτμιρ μαστιζόταν από οργανωτικά προβλήματα που έτρωγε τα χρήματα της Μαρίας από την πώληση των κοσμημάτων της και της αφήνει ένα μεγάλο χρέος. Ενώ αφιέρωσε όλες τις ενέργειές της στο έργο της, ο Σεργκέι προτιμούσε να περνάει το χρόνο του στην εταιρεία ρωσικών αξιωματικών, και να σπαταλάει χρήματα. Απογοητευμένη με τον σύζυγό της, τον χώρισε το 1923 "πάνω από μια θεμελιώδη διαφορά και στάση", αν και συνέχισε να προσφέρει στον Σεργκέι και στους συγγενείς του οικονομική βοήθεια.[32]

Το 1942, έμαθε για τον θάνατο του αδερφού της Δημήτριο ενώ βρισκόταν στην Αργεντινή. Θρήνησε τον θάνατό του, καθώς ήταν το μόνο άτομο που αγάπησε πραγματικά.[33] Κατάφερε να συμφιλιωθεί με τον γιο της αλλά και τον πρώην σύζυγό της, με τον οποίο διατήρησαν φιλικές σχέσεις.

Η Μαρία πέθανε από πνευμονία, σε ηλικία 68 ετών, στις 13 Δεκεμβρίου 1958 στο Μέϊναου, Κωνσταντία, της Δυτικής Γερμανίας, στο σπίτι του γιου της Λεονάρδου. Θάφτηκε στο παρεκκλήσι του Κάστρου Μέϊναου δίπλα στον αδελφό της, Μέγα Δούκα Δημήτριο Πάβλοβιτς.

Τίτλοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • 18 Απριλίου 1890 - 3 Μαΐου 1908: Η Αυτοκρατορική Υψηλότητα Μεγάλη Δούκισσα Μαρία Πάβλοβνα της Ρωσίας
  • 3 Μαΐου 1908 - 13 Μαρτίου 1914: Η Αυτοκρατορική και Βασιλική Υψηλότητα Πριγκίπισσα Μαρία Πάβλοβνα, Δούκισσα του Σέντερμανλαντ, Πριγκίπισσα της Σουηδίας, Μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας
  • 13 Μαρτίου 1914 - 19 Σεπτεμβρίου 1917: Η Αυτοκρατορική Υψηλότητα Μεγάλη Δούκισσα Μαρία Πάβλοβνα της Ρωσίας
  • 19 Σεπτεμβρίου 1917 - 29 Απριλίου 1923: Η Αυτοκρατορική Υψηλότητα Μεγάλη Δούκισσα Μαρία Πάβλοβνα της Ρωσίας, Πριγκίπισσα Πουτιάτινα
  • 29 Απριλίου 1923 - 13 Δεκεμβρίου 1958: Η Αυτοκρατορική Υψηλότητα Μεγάλη Δούκισσα Μαρία Πάβλοβνα της Ρωσίας

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Houston, Grand Duchess Marie: Eyewitness to the last days of tsarist Russia, p. 42
  2. ↑ Grand Duchess Marie, Education of a Princess, p. 3
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Vassiliev, Beauty in Exile, p. 151
  4. ↑ 4,0 4,1 Houston, Grand Duchess Marie: Eyewitness to the last days of tsarist Russia, p. 43
  5. ↑ Mager, Elizabeth: Grand Duchess of Russia, p. 179
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Houston, Grand Duchess Marie: Eyewitness to the last days of tsarist Russia, p. 44
  7. ↑ Menzies, Grand Duchess Marie Pavlovna of Russia (1890–1958), p. 4
  8. ↑ Maylunas & Mironenko, A Lifelong Passion, pp. 264 -265
  9. ↑ 9,0 9,1 Menzies, Grand Duchess Marie Pavlovna of Russia (1890–1958), p. 5
  10. ↑ Mager, pp. 179–181
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Hall, How lovely it is to be a Bride, p. 11
  12. ↑ Houston, Education of a Princess, p. 103
  13. ↑ 13,0 13,1 Hall, How lovely it is to be a Bride, p. 14
  14. ↑ Zeepvat, The True Value of Home, p. 4
  15. ↑ 15,0 15,1 Zeepvat, The Camera and the Tsars, p. 101
  16. ↑ Vassiliev, Beauty in Exile, p. 152
  17. ↑ Zeepvat, The True Value of Home, p. 6
  18. ↑ Vassiliev, Beauty in Exile, p. 153
  19. ↑ Perry & Pleshakov, The Flight of the Romanovs, p. 340
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Zeepvat, The True Value of Home, p. 7
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Zeepvat, The True Value of Home, p. 8
  22. ↑ Grand Duchess Marie Pavlovna of Russia (1890–1958), p. 8
  23. ↑ Perry & Pleshakov, The Flight of the Romanovs, p. 224
  24. ↑ Houston, Marie: A Grand Duchess adrift in a new world, p. 50
  25. ↑ Houston, Marie: A Grand Duchess adrift in a new world, p. 51
  26. ↑ Vassiliev, Beauty in Exile, p. 159
  27. ↑ Vassiliev, Beauty in Exile, p. 161
  28. ↑ Perry & Pleshakov, The Flight of the Romanovs, p. 259
  29. ↑ Zeepvat, The True Value of Home, p. 10
  30. ↑ Houston, Marie: A Grand Duchess adrift in a new world, p. 55
  31. ↑ 31,0 31,1 Zeepvat, The True Value of Home, p. 11
  32. ↑ Perry & Pleshakov, The Flight of the Romanovs, p. 260
  33. ↑ < Perry and Pleshakov, pp. 311, 340

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Beéche, Arturo. The Grand Duchesses. Eurohistory, 2004. ISBN 0-9771961-1-9
  • Lennart Bernadotte. Käre prins, godnatt!. Bonniers, 1977. ISBN 91-0-041935-4
  • Grand Duchess Marie of Russia. A Princess in Exile. Macmillan, 1932. ASIN: B000TG41CS
  • Grand Duchess Marie of Russia. Education of a Princess: A Memoir. Viking Press, New York, 1930. ASIN: B000K5SJJ4
  • Hall, Coryne. How lovely it is to be a Bride: The Letters of Grand Duchess Marie Pavlovna. European Royal History Journal. Issue XVI, April 2000.
  • Houston, Marco. Grand Duchess Marie: Eyewitness to the last days of tsarist Russia. Royalty Magazine, Vol.18, Issue 07
  • Houston, Marco. Marie: A Grand Duchess adrift in a new world. Royalty Magazine, Vol. 18, Issue 09, No 213
  • Mager, Hugo. Elizabeth: Grand Duchess of Russia. Carroll & Graf Publishers Inc., 1998. ISBN 0-7867-0678-3
  • Maylunas, Andrei and Mironenko, Sergei. A Life Long Passion. Doubleday, New York. 1997. ISBN 0-385-48673-1
  • Menzies, Grant. Grand Duchess Marie Pavlovna of Russia. European Royal History Journal. Issues VIII & IX, December 1998.
  • Perry, John and Pleshakov, Constantine. The Flight of the Romanovs, Basic Books, 1999. ISBN 0-465-02462-9.
  • Vassiliev, Alexandre. Beauty in Exile: The artist, models and nobility who fled the Russian revolution and influenced the world of Fashion. Harry N. Abrams, 2001. ISBN 0-8109-5701-9
  • Zeepvat, Charlotte. The Camera and the Tsars. Sutton Publishing, 2004. ISBN 0-7509-3049-7.
  • Zeepvat, Charlotte. The True Value of Home: The life of Grand Duchess Maria Pavlovna the younger. Royalty Digest Quarterly. N2 2013. ISSN 1653-5219
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μαρία_Πάβλοβνα_της_Ρωσίας&oldid=10647841"