Λειτουργικό δράμα

Το λειτουργικό δράμα είναι η αναπαράσταση γεγονότων από τα πάθη του Χριστού, των Αγίων της Εκκλησίας και των Προφητών μέσα στον ναό κατά την διάρκεια τέλεσης της λειτουργίας. Εμφανίστηκε στις πρώτες συγκεντρώσεις χριστιανών στην Ορθόδοξη Εκκλησία κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα , αναπτύχθηκε όμως στην Καθολική Εκκλησία.

Το λειτουργικό δράμα στην Ορθόδοξη Εκκλησία

Η χριστιανική λειτουργία που τελείται μέσα στο ναό είναι στην ουσία ένας διάλογος μεταξύ του λειτουργού ιερέα, των ψαλτών και του υπόλοιπου κλήρου με χρήση μόνο της φωνητικής μουσικής. Η έντονη δραματική ανάγνωση του Ιερού Ευαγγελίου από τον ιερέα και οι μονωδικές ψαλμωδίες βοηθούσαν τους πιστούς των πρώτων χριστιανικών χρόνων να εμβαθύνουν με ευλάβεια στα τεκταινόμενα της θείας λειτουργίας. Ταυτόχρονα σε προκαθορισμένες στιγμές τελούνται τελετουργικές αναπαραστάσεις κυρίως προς ανάμνηση των μεγάλων γεγονότων των Παθών ( π.χ Αποκαθήλωση, Περιφορά επιταφίου) που βοηθούσαν το εκκλησίασμα των χρόνων εκείνων να κατανοήσει τα γεγονότα.

Αναφέρεται κατά τους βυζαντινούς χρόνους ότι ο ίδιος ο Αυτοκράτορας μαζί με τον κλήρο και τους πιστούς αναβίωναν την τελετή του Νιπτήρα, καθώς και ότι ο ίδιος ο Αυτοκράτορας παρακολουθούσε στην Αγία Σοφία το λειτουργικό δράμα «Τρεις παίδες εν καμίνω». Η παρακμή όμως του Βυζαντίου σταμάτησε την εξέλιξη αυτών των θρησκευτικών δρώμενων, τα οποία στην Καθολική Εκκλησία βρήκαν πρόσφορο έδαφος.

Το λειτουργικό δράμα στον Δυτικό Χριστιανισμό

Το λειτουργικό δράμα ως μορφή τέχνης στον Δυτικό Χριστιανισμό ξεκίνησε τον 10ο αιώνα από μια προσπάθεια του Ιρλανδού μοναχού και συνθέτη Tuotilo (Θάν. 915) του τάγματος των Βενεδικτίνων, ο οποίος εμπνευσμένος από την απλότητα της μελωδίας του τροπαρίου «Κύριε Ελέησον» θέλησε να την συνεχίσει εισάγοντας στροφές και νέες μελωδίες. Αποτέλεσμα ήταν η γέννηση ενός θεατρικού λειτουργικού μουσικού δρώμενου εντός και εκτός του χώρου του ναού με θέματα παρμένα από τα Χριστούγεννα, το Πάσχα κ.λπ. Η γλώσσα του έργου ήταν κατά τους πρώτους χρόνους τα λατινικά. Το λειτουργικό δράμα έγινε δημοφιλές σε όλο τον χριστιανικό κόσμο κυρίως τον 12ο και 13ο αιώνα. Οι διάλογοι κυρίως ήταν ύμνοι αποδιδόμενοι με μονοφωνικές μελωδίες και περιέγραφαν με γλαφυρότητα αφηγήσεις της Βίβλου. Προέκυψε όμως πρόβλημα με τις αντιδράσεις των πιστών κατά τη διάρκεια των δρώμενων, τα οποία πλέον λόγω της αντικαταστάσεως των λατινικών από την τοπική διάλεκτο και των τοπικών ειδωλολατρικών θρύλων που προστέθηκαν στις σκηνές του έργου δεν ήταν κόσμιες. Το αποτέλεσμα ήταν ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ να δώσει εντολή το 1210 για την παύση των θεαμάτων αυτών στους χώρους των ναών. Πράξη ιδιαίτερα δύσκολη λόγω της μεγάλης αποδοχής των δρώμενων από το εκκλησίασμα.

Μυστήρια ή θαύματα

Μυστήρια και Θαύματα ονομάστηκαν πλέον τα λειτουργικά δρώμενα που λάμβαναν χώρα στα προαύλια των ναών, στα νεκροταφεία και στους δρόμους μετά την απαγόρευση της τέλεσης του δράματος εντός του χώρου της εκκλησίας από τον Πάπα Γρηγόριο Θ΄ το 1227. Με αυτόν τον τρόπο τελειώνει η Ιστορία του Λειτουργικού Δράματος τον Μεσαίωνα.Τώρα τα λατινικά έχουν αντικατασταθεί από την τοπική διάλεκτο και το Γρηγοριανό μέλος έχει αντικατασταθεί από την κοσμική μουσική συνοδευόμενη από μουσικά όργανα, με αποτέλεσμα ο λαός να καταλαβαίνει την πλοκή, να αγκαλιάσει τα δρώμενα και να συμμετάσχει και ο ίδιος στην πλοκή. Παράδειγμα έχουμε στην εκκλησία της Saint-Martial de Limoges στις αρχές του 12ο αιώνα με το δρώμενο της αναπαράστασης της παραβολής των δέκα παρθένων.

Σήμερα

Οι θεατρικές αναπαραστάσεις των Αγίων Παθών σε όλες τις πόλεις του Χριστιανικού κόσμου που λαμβάνουν χώρα το Πάσχα αλλά και άλλες παρόμοιες θρησκευτικές τελετές έχουν την αφετηρία τους στά πρώτα εκείνα θρησκευτικά δρώμενα.