Αλφόνσος Ε΄ της Πορτογαλίας

Αλφόνσος Ε'
Βασιλιάς της Πορτογαλίας και της Αλγκάρβε
Περίοδος	1438 — 1481
Προκάτοχος	Εδουάρδος της Πορτογαλίας
Διάδοχος	Ιωάννης Β'
Γέννηση	15 Ιανουαρίου 1432 ανάκτορο Σίντρα, Πορτογαλία
Θάνατος	28 Αυγούστου 1481 μονή Σίντρα, Λισαβόνα
Τόπος ταφής	Μονή Μπατάλια, Λεϊρία
Σύζυγος	Ισαβέλλα της Κοΐμπρα Ιωάννα λα Μπελτρανέχα
Επίγονοι	Ιωάννα Ιωάννης Β΄ της Πορτογαλίας
Οίκος	Οίκος των Αβίς
Πατέρας	Εδουάρδος της Πορτογαλίας
Μητέρα	Ελεονώρα της Αραγωνίας
Θρησκεία	Ρωμαιοκαθολικός
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Ο Αλφόνσος Ε΄ της Πορτογαλίας ή Αλφόνσος ο Αφρικανός (Afonso V de Portugal, Σίντρα, 15 Ιανουαρίου 1432 - 28 Αυγούστου 1481) μέλος του Οίκου των Αβίς, κλάδου των Καπετιδών της Πορτογαλίας ήταν Βασιλιάς της Πορτογαλίας και της Αλγκάρβε (1438 - 1481). Ο Αλφόνσος Ε΄ ήταν δεύτερος αλλά μεγαλύτερος επιζήσας γιος και διάδοχος του Εδουάρδου της Πορτογαλίας και της Ελεονώρας των Τρασταμάρα, κόρης του Φερδινάνδου Α΄ της Αραγονίας. Ο Αλφόνσος Ε΄ ήταν ο πρώτος βασιλιάς της Πορτογαλίας που έγινε κυρίαρχος στο «Βασίλειο των Αλγκάρβες» στον πληθυντικό (1471), μέχρι εκείνη τη χρονιά είχε την ονομασία «Βασίλειο του Αλγκάρβε». Τον 15ο αιώνα προστέθηκαν στο Πορτογαλικό στέμμα πολλές περιοχές στη βόρεια Αφρική σαν κατοχή του «Βασιλείου του Αλγκάρβε», επίσημα αποτελούσε ανεξάρτητο υποτελές βασίλειο στη νότια Πορτογαλία γύρω από το Στενό του Γιβραλτάρ.

Πρώτα χρόνια

Ο Αλφόνσος ο Αφρικανός σε μικρογραφία της εποχής του (1470)

Όταν πέθανε ο μεγαλύτερος αδελφός του Ινφάντης Ιωάννης σε ηλικία τεσσάρων ετών (1433) ο πατέρας του τον όρισε διάδοχο του θρόνου με τον τίτλο «Πρίγκιπας της Πορτογαλίας» σύμφωνα με τα Αγγλικά έθιμα. Ο Αλφόνσος ο Αφρικανός διαδέχθηκε τον πατέρα του σε ηλικία έξι ετών (1438). Την περίοδο που ήταν ανήλικος αντιβασιλιάς και κηδεμόνας του ορίστηκε σύμφωνα με τη διαθήκη του πατέρα του η μητέρα του Ελεονώρα της Αραγωνίας. Η μητέρα του ήταν ωστόσο μισητή και ανεπιθύμητη στην αριστοκρατία της Πορτογαλίας λόγω της καταγωγής της από το Βασίλειο της Αραγωνίας, τη μητέρα του υποστήριζε μόνο ο νόθος ετεροθαλής αδελφός του πατέρα του Αλφόνσος της Μπραγκάνσα. Ακολούθησε σύντομα εξέγερση, η θέση της βασιλομήτωρος έγινε πολύ δύσκολα, αφού συγκλήθηκαν τα Πορτογαλικά Κορτές αντιβασιλιάς ορίστηκε ο Πέτρος, δούκας της Κοΐμπρα δεύτερος αδελφός του Εδουάρδου.

Η βασική αρχή που ακολούθησε στην πολιτική του ο θείος του Πέτρος ήταν η ενίσχυση της δύναμης του στέμματος και ο περιορισμός των ευγενών, η χώρα πέρασε περίοδο ευημερίας αλλά ξέσπασαν εμφύλιες συγκρούσεις. Ο Αλφόνσος του Μπάρσελος προσωπικός εχθρός του δούκα της Κοΐμπρα έγινε ο αγαπημένος θείος του μικρού Αλφόνσου Ε΄, τον ενίσχυσε με τίτλους, δώρα και τον διόρισε δούκα της Μπραγκάνσα. Με τον τίτλο αυτό έγινε ο ισχυρότερος άντρας στην Πορτογαλία και ένας από τους ισχυρότερους άντρες στην Ευρώπη. Ο Πέτρος ήθελε να εξασφαλίσει τη θέση του και πάντρεψε τον ανεψιό του Αλφόνσο με την κόρη του Ισαβέλλα της Κοΐμπρα (1445). Ο βασιλιάς ενηλικιώθηκε και ο Πέτρος ήταν υποχρεωμένος να του παραδώσει όλες τις εξουσίες (9 Ιουνίου 1448), ο Αλφόνσος Ε΄ ακύρωσε όλους τους νόμους και τα διατάγματα του θείου του (15 Σεπτεμβρίου 1448). Την επόμενη χρονιά ο βασιλιάς κήρυξε τον θείο και πεθερό του αντάρτη με ψευδείς κατηγορίες, ακολούθησε μεταξύ τους η «μάχη της Αλφαλομπέιρα» (20 Μαΐου 1449) στην οποία ο Πέτρος, δούκας της Κοΐμπρα ηττήθηκε και σκοτώθηκε σε ηλικία 57 ετών.[3] Μετά την απώλεια του Πέτρου του ισχυρότερου Ινφάντη μέχρι τότε ο Αλφόνσος της Μπραγκάνσα έγινε ο ισχυρότερος κυβερνήτης στη χώρα.

Εκστρατεία στο Μαρόκο

Η κατάκτηση της Αρζίλα (1471)

Ο Αλφόνσος Ε΄ έστρεψε αμέσως μετά την προσοχή του στη βόρεια Αφρική, ο παππούς του Ιωάννης Α΄ της Πορτογαλίας είχε κατακτήσει τη Θέουτα από το Μαρόκο και ο Αλφόνσος ήθελε να συνεχίσει τις κατακτήσεις. Ο βασιλικός στρατός της Πορτογαλίας κατέκτησε το Αλκάθερ Τσέγκουερ (1458) και το Ασίλαχ (1471), η Ταγγέρη από την άλλη πλευρά κατακτήθηκε αλλά και χάθηκε πολλές φορές την περίοδο 1460-1464. Οι μεγάλες επιτυχίες του Αλφόνσου Ε΄ στην Αφρική του έδωσαν το προσωνύμιο «Αλφόνσος ο Αφρικανός». Ο βασιλιάς υποστήριξε τις επιχειρήσεις του θείου του Ερρίκου του Θαλασσοπόρου στον Ατλαντικό αλλά μετά τον θάνατο του (1460) σταμάτησε τις προσπάθειες. Ο Αλφόνσος ο Αφρικανός από τότε έμεινε παθητικός βασιλιάς, προτίμησε να παραμείνει στη μνήμη και τα κατορθώματα του πατέρα και του παππού του. Ο Πάπας Νικόλαος Ε΄ εξέδωσε παπική βούλα (1452) με την οποία επέτρεψε στον βασιλιά Αλφόνσο τον Αφρικανό να καταστρέψει «τους Σαρακηνούς, τους παγανιστές και όλους τους άπιστους», αργότερα (1455) επικύρωσε για δεύτερη φορά τη βούλα. Οι δύο παπικές βούλες χρησιμοποιήθηκαν σαν δικαιολογία σε πολλούς Ευρωπαίους μονάρχες για το δουλεμπόριο και την αποικιοκρατία.

Διεκδικήσεις στην Καστίλη

Νόμισμα του Αλφόνσου του Αφρικανού

Μετά τη λήξη των εκστρατειών στην Αφρική, ο Αλφόνσος Ε' βρήκε νέα αφορμή διαμάχης με το Βασίλειο της Καστίλης. Ο Ερρίκος Δ΄ της Καστίλης πέθανε χωρίς γιους (1474), με τη σύζυγο του Ιωάννα της Πορτογαλίας αδελφή του Αλφόνσου Ε΄ άφησε μόνο μια κόρη την Ιωάννα λα Μπελτρανέχα. Ο βασιλιάς νυμφεύτηκε -σε δεύτερο γάμο- την κληρονόμο της Καστίλης και ανιψιά του και διεκδίκησε το βασίλειο της Καστίλης. Όμως όταν η Ιωάννα ήταν 6 ετών, ορισμένοι ευγενείς ισχυρίστηκαν ότι δεν ήταν κόρη από τον Ερρίκο Δ΄ αλλά από τον Μπελτράν ντελά Κουέβα, την αποκαλούσαν Ιωάννα λα Μπελτρανέχα. Tο στέμμα διεκδίκησε η αδελφή του Ερρίκου Δ΄ Ισαβέλλα Α΄ της Καστίλλης που την υποστήριζε ο σύζυγός της Φερδινάνδος Β΄ της Αραγωνίας, οι Καθολικοί βασιλείς. Ο Αλφόνσος Ε΄ επέμενε στη διεκδίκηση του θρόνου της Καστίλης χάρη στα δικαιώματα της δεύτερης συζύγου του, ανακηρύχτηκε βασιλιάς της Καστίλης και οδήγησε τον στρατό του στο βασίλειο. Η συγγένεια με την ανεψιά του ήταν ωστόσο φανερή, για να γίνει ο γάμος ήταν απαραίτητη μία παπική απαλλαγή. Ο Αλφόνσος ο Αφρικανός εισήλθε στην Καστίλη με έναν στρατό με 5.600 ιππείς και 14.000 πεζούς. Μετά από πολλές αψιμαχίες συναντήθηκαν στη «μάχη του Τόρο» ο στρατός του Αλφόνσου και του γιου του πρίγκιπα Ιωάννη με 8.000 άνδρες με έναν ισοδύναμο στρατό της Καστίλης υπό την ηγεσία των Καθολικών βασιλέων, του Καρδιναλίου Πέντρο Γκονσάλες ντι Μεντόζα και του δούκα της Άλμπα. Ο αγώνας ήταν σκληρός και από τις δυο πλευρές, το αποτέλεσμα για πολύ ώρα αμφίρροπο.

Οι δυνάμεις του Καρδιναλίου Μεντόζα και του δούκα της Άλμπα νίκησαν τελικά τον Πορτογαλικό στρατό, ο Αλφόνσος ο Αφρικανός δραπέτευσε από το πεδίο της μάχης αφήνοντας μονάχα τον γιο του Ιωάννη. Ο διάδοχος Ιωάννης καταφέρει να ανατρέψει την ήττα, νίκησε τη δεξιά πτέρυγα του στρατού της Καστίλης και επανέφερε τους Πορτογάλους φυγάδες. Μετά τη λήξη της μάχης και οι δύο πλευρές διεκδίκησαν τη νίκη αλλά μετά την απόδραση του Πορτογάλου βασιλιά έχασε τα δικαιώματα του για τον θρόνο της Καστίλης. Ο γνωστός δημοσιογράφος Χοσέ Χαβιέρ Εσπάρζα Τόρες (γεν. το 1963) περιγράφει τη μάχη ως εξής :

«Ήταν 1η Μαρτίου 1476, τα χρονικά περιγράφουν 8.000 άντρες από κάθε πλευρά. Τον στρατό των Πορτογάλων διοικούσαν ο βασιλιάς τους Αλφόνσος, ο διάδοχος Ιωάννης και οι επίσκοποι της Έβορα και του Τολέδο. Τον στρατό της Καστίλης διοικούσαν οι Καθολικοί βασιλείς Φερδινάνδος και Ισαβέλλα και οι στρατιωτικές μεραρχίες της Ζαμόρα, της Σιουδάδ Ροδρίγο και της Βαγιαδολίδ. Η μάχη ήταν σκληρή αλλά όχι ιδιαίτερα αιματηρή, εκτιμάται ότι κάθε στρατός έχασε περίπου χίλιους άντρες, ποιος νίκησε λοιπόν? Η πτέρυγα του Αλφόνσου ηττήθηκε από τον στρατό του Φερδινάνδου αλλά ο γιος του Ιωάννης ανταπέδωσε το χτύπημα μετά την αποχώρηση του πατέρα του. Μετά τη λήξη της μάχης όταν είδε ότι δεν υπάρχει νικητής ο Φερδινάνδος έστειλε επιστολές σε όλες τις πόλεις της Καστίλης και της Αραγωνίας και σε πολλές Ευρωπαϊκές αυλές.»

Ο Αλφόνσος ο Αφρικανός δεν εγκατέλειψε τις προσπάθειες του, πήγε στη Γαλλία να ζητήσει υποστήριξη αλλά όταν είδε ότι ο Λουδοβίκος ΙΑ΄ της Γαλλίας τον εξαπάτησε επέστρεψε στην Πορτογαλία απογοητευμένος. Ο Αλφόνσος παραιτήθηκε υπέρ του γιου του Ιωάννη (1477), αποσύρθηκε σε μοναστήρι στη Σίντρα όπου και πέθανε τέσσερα χρόνια αργότερα (1481), διατήρησε επίσημα τον τίτλο του βασιλιά μέχρι τον θάνατο του.

Οικογένεια

Το 1447 νυμφεύθηκε την εξαδέλφη του Ισαβέλλα της Κοΐμπρα, κόρη του Πέτρου δούκα της Κοΐμπρα, και είχε τέκνα:

• Ιωάννης 1451.
• Ιωάννα 1452-1490, Αγία
• Ιωάννης Β΄ 1455-1495, βασιλιάς της Πορτογαλίας.

Η Ισαβέλλα απεβίωσε το 1455. Το 1475 π Αλφόνσος Ε΄ νυμφεύτηκε την ανιψιά του Ιωάννα λα Μπελτρανέχα, κόρη του Ερρίκου Δ΄ της Καστίλης της οποίας η πατρότητα αμφισβητήθηκε. Δεν απέκτησε απογόνους από τον γάμο αυτόν.

Από τη Μαρία Σοάρες ντα Κούνια, κόρη του αρχιυπηρέτη του, είχε ένα φυσικό τέκνο:

• (νόθος) Αλβάρο Σοάρες ντα Κούνια π.1466 - 1557.

Πηγές

• Livermore, H.V., "Afonso V", Medieval Iberia, E. Michael Gerli, and Samuel G. Armistead ed., Taylor & Francis, 2003.
• Wikisource-logo.svg Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Alphonso". Encyclopædia Britannica (11th ed.). Cambridge University Press
• López Poza, Sagrario (2019). "La divisa de Alfonso V el Africano, rey de Portugal: nueva lectura e interpretación. Janus. Estudios sobre el Siglo de Oro.
• MILLER, Townsend- The battle of Toro, 1476, in History Today, volume 14, 1964.
• DOWNEY, Kirstin- Isabella: the Warrior Queen, Anchor Books, New York, 2014
• SAUL, António- Dom Afonso V, vol. 12 of Reis de Portugal, 2009, Temas e Debates-Actividades Editoriais