Αλεξίς ντε Τοκβίλ

Αλεξίς ντε Τοκβίλ

Γέννηση	1805 Παρίσι
Θάνατος	1859 Κάνες
Εθνικότητα	Γαλλική
Σχολή/παράδοση	Πολιτική φιλοσοφία Φιλοσοφία της ιστορίας
Πεδίο	Ιστορία και πολιτική φιλοσοφία
Σπουδές	Νομικά
Επηρεάστηκε από	Μοντεσκιέ, Ζαν Ζακ Ρουσσώ, Μπέντζαμεν Κονστάντ
Επηρέασε	Τζον Μίλτον, Φρίντριχ Χάγιεκ, Ραϋμόν Αρόν, Σαρλ Φουριέ, Νίαλ Φέργκιουσον
Συνεισφορές	Η Δημοκρατία στην Αμερική Το παλαιό καθεστώς και η επανάσταση
Βραβεία	Montyon (1836), Γαλλική Ακαδημία (1841)

Ο Αλεξίς-Σαρλ-Ανρί Κλερέλ ντε Τοκβίλ (γαλλικά: Alexis-Charles-Henri Clérel de Tocqueville προφέρεται: [alɛksi ʃaʁl ɑ̃ʁi kleʁɛl də tɔkvil], 29 Ιουλίου 1805 – 16 Απριλίου 1859) ήταν Γάλλος πολιτικός στοχαστής και ιστορικός, ο πιο βαθυστόχαστος εκπρόσωπος του πολιτικού φιλελευθερισμού στην ηπειρωτική Ευρώπη το πρώτο μισό του 19^oυ αιώνα. Γνωστός για τα έργα του Η Δημοκρατία στην Αμερική (δίτομο: 1835 και 1840) και Το Παλαιό Καθεστώς και η Επανάσταση (1856), στα οποία αναλύει το βελτιωμένο βιοτικό επίπεδο και τις κοινωνικές συνθήκες των πολιτών, καθώς και τη σχέση τους με την αγορά στις δυτικές κοινωνίες. Το έργο Η Δημοκρατία στην Αμερική εκδόθηκε αφού ο Τοκβίλ ταξίδεψε στις ΗΠΑ και θεωρείται σήμερα ως μία από τις πρώτες πραγματείες στην κοινωνιολογία και την πολιτική επιστήμη.

Ο Τοκβίλ ασχολήθηκε ενεργά με τη γαλλική πολιτική, αρχικά υπό την Ιουλιανή Μοναρχία (1830-1848) και κατόπιν κατά τη Δεύτερη Δημοκρατία (1849-1851) που διαδέχθηκε την Επανάσταση του Φλεβάρη του 1848. Αποσύρθηκε από τον πολιτικό βίο μετά το πραξικόπημα της 2ας Δεκεμβρίου 1851 του Ναπολέοντα Γ΄, οπότε και άρχισε να γράφει το έργο του «Το Παλαιό Καθεστώς και η Επανάσταση».

Διατεινόταν ότι η σημασία της Γαλλικής Επανάστασης έγκειτο στη συνέχιση της διαδικασίας εκσυγχρονισμού και κεντρικής συγκέντρωσης του γαλλικού κράτους, η οποία είχε αρχίσει υπό τον Λουδοβίκο ΙΔ’. Η αποτυχία της Επανάστασης πήγασε από την απειρία των εκπροσώπων της, οι οποίοι είχαν επενδύσει πολύ σε αφηρημένες ιδέες του Διαφωτισμού. Ο Τοκβίλ ήταν κλασικός φιλελεύθερος, υπέρμαχος του κοινοβουλευτισμού, αλλά σκεπτικιστής όσον αφορούσε στις ακρότητες της δημοκρατίας.

Η ζωή του

Ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ καταγόταν από παλαιά Νορμανδική οικογένεια αριστοκρατών, ενώ οι πρόγονοί του είχαν συμμετάσχει στη Μάχη του Χέιστινγκς, του 1066. Οι γονείς του, Ερβέ Λουί Φρανσουά Ζαν Μποναβεντίρ Κλερέλ, Κόμης του Τοκβίλ, αξιωματικός της Συνταγματικής Φρουράς του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ και η Λουίζ Μαντλέν λε Πελετιέ ντε Ροζανμπό, μετά βίας γλίτωσαν τη λαιμητόμο μετά την πτώση του Ροβεσπιέρου, το 1794. Μετά από εξορία στην Αγγλία επιστρέφουν στη Γαλλία κατά τη βασιλεία του Ναπολέοντα Α΄. Με την Παλινόρθωση των Βουρβόνων, ο πατέρας του Τοκβίλ έγινε νομάρχης (1817-23).

Το Λύκειο Φαμπέρ στο Μετς, όπου φοίτησε ο Τοκβίλ μεταξύ των ετών 1817 και 1823.

Ο Τοκβίλ φοίτησε στο Λύκειο Φαμπέρ, στο Μετς. Στη συνέχεια σπούδασε νομικά στο Παρίσι (1823-27) και έκανε τα πρώτα του ταξίδια στην Ιταλία και τη Σικελία. Το 1827 προσλήφθηκε στον δικαστικό κλάδο και τοποθετήθηκε στο πρωτοδικείο των Βερσαλλιών ως εισηγητής, ενώ το 1830 ονομάστηκε πάρεδρος πρωτοδικών. Στο δικαστικό σώμα των Βερσαλλιών γνωρίστηκε και συνδέθηκε με στενή ισόβια φιλία με τον εισαγγελέα Γκυστάβ ντε Μπωμόν, που αργότερα συνεργάστηκε συγγραφικά μαζί του και επιμελήθηκε την έκδοση των έργων του. Το 1831 οι δυο φίλοι αναχώρησαν για τις ΗΠΑ με αποστολή να μελετήσουν το αμερικανικό σωφρονιστικό σύστημα. Το 1832 παραιτήθηκε από τον δικαστικό κλάδο και για μικρό χρονικό διάστημα άσκησε δικηγορία.

Ο Τοκβίλ, που απεχθανόταν την Ιουλιανή Μοναρχία (1830-1848), ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα το 1830. Από το 1830 έως το 1851 θήτευσε ως βουλευτής της περιφέρειας Μάγχης (Βαλόνι). Στο κοινοβούλιο υποστήριξε την κατάργηση της δουλείας και το ελεύθερο εμπόριο, καθώς επίσης και την αποίκιση της Αλγερίας που υλοποιούσε το καθεστώς του Λουδοβίκου-Φιλίππου. Ο Τοκβίλ εξελέγη αντιπρόεδρος της νομοθετικής συνέλευσης της Μάγχης το 1842 και διετέλεσε πρόεδρος του συμβουλίου της Περιφέρειας μεταξύ των ετών 1849-1851. Σύμφωνα με πηγές, η πολιτική θέση του Τοκβίλ υπήρξε εξαιρετικά δύσκολη εκείνη την περίοδο, καθώς δεν τον εμπιστευόταν ούτε η Αριστερά ούτε η Δεξιά, και αναζητούσε δικαιολογία για να εγκαταλείψει τη Γαλλία.

Ως μέλος της γαλλικής νομοθετικής συνέλευσης, της οποίας υπήρξε και αντιπρόεδρος, εναντιώθηκε στο πραξικόπημα της 2ης Δεκεμβρίου 1851 με το οποίο ο Λουδοβίκος Ναπολέων Βοναπάρτης επέβαλε δικτατορία. Για τη στάση του αυτή φυλακίστηκε στο πύργο της Βενσέν, γεγονός που σήμανε και το τέλος της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Νέα επιδείνωση της υγείας του το 1858 τον ανάγκασε να αποσυρθεί στις Κάννες, όπου και απεβίωσε το επόμενο έτος.

Ταξίδια

Το 1831, ο Τοκβίλ έλαβε από την Ιουλιανή Μοναρχία την αποστολή να εξετάσει τις φυλακές και σωφρονιστικά ιδρύματα στην Αμερική, και μετέβη εκεί με τον ισόβιο φίλο του Γκυστάβ ντε Μπωμόν (Gustave de Beaumont). Ενώ επισκέφθηκε κάποιες φυλακές, ταξίδεψε ευρέως στην Αμερική και κράτησε εκτενείς σημειώσεις σχετικά με τις παρατηρήσεις και τους προβληματισμούς του. Επέστρεψε σε λιγότερο από δύο χρόνια, και δημοσίευσε μια έκθεση, αλλά το πραγματικό αποτέλεσμα της περιοδείας του ήταν το "De la Démocratie en Amerique", το οποίο κυκλοφόρησε το 1835.

Εκτός από την Αμερική, ο Τοκβίλ έκανε επίσης μια περιοδεία παρατήρησης της Αγγλίας, στην οποία συνέγραψε τα «Απομνημονεύματα εξαθλίωσης» (Memoir on Pauperism). Το 1841 και το 1846, ταξίδεψε στην Αλγερία. Το πρώτο ταξίδι του τον ενέπνευσε για τη συγγραφή του έργου «Ταξίδι στην Αλγερία» (Travail sur l'Algérie), όπου επέκρινε το γαλλικό μοντέλο αποικιοκρατίας, το οποίο βασίστηκε στην πολιτισμική αφομοίωση, προτιμώντας αντ' αυτού το βρετανικό μοντέλο της έμμεσης διακυβέρνησης, το οποίο απέφευγε ανάμιξη διαφορετικών πληθυσμών. Έφθασε μάλιστα στο σημείο να υποστηρίζει ανοιχτά το φυλετικό διαχωρισμό μεταξύ των ευρωπαϊκών αποίκων και των Αράβων με την εφαρμογή δύο διαφορετικών νομοθετικών συστημάτων (μισό αιώνα πριν από την εφαρμογή του Indigénat (κώδικα Αυτοχθόνων) που βασιζόταν στη θρησκεία το 1881).

Το 1835, ο Τοκβίλ έκανε μια περιοδεία της Ιρλανδίας. Οι παρατηρήσεις του παρέχουν μία από τις καλύτερες απεικονίσεις για το πώς ήταν η κατάσταση στην Ιρλανδία πριν από τη «Μεγάλη Πείνα» (1845-1849). Σε αυτές καταγράφηκαν τόσο η όλο αυξανόμενη Καθολική μεσαία τάξη όσο και οι άθλιες συνθήκες υπό τις οποίες ζούσαν οι περισσότεροι Καθολικοί αγρότες-ενοικιαστές γης. Ο Τοκβίλ κατέστησε σαφείς τόσο τις ελευθεριακές συμπάθειες του όσο και την έλξη του προς τους Ιρλανδούς ομόθρησκούς του.

Μετά την πτώση της Ιουλιανής Μοναρχίας με την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1848, ο Τοκβίλ εξελέγη μέλος της Συντακτικής Συνέλευσης του 1848 και έγινε μέλος της Επιτροπής που ήταν επιφορτισμένη με την κατάρτιση του νέου Συντάγματος της Δεύτερης Δημοκρατίας (1848-1851). Υπερασπίστηκε τον Δισωματισμό (νομοθετικό σύστημα δύο κοινοβουλευτικών σωμάτων) και την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας με καθολική ψηφοφορία. Δεδομένου ότι η ύπαιθρος πιστεύεται ότι ήταν πιο συντηρητική από τον εργαζόμενο πληθυσμό του Παρισιού, η καθολική ψηφοφορία σχεδιάστηκε ως ένα μέσο για την αντιμετώπιση του επαναστατικού πνεύματος του Παρισιού.

Κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Δημοκρατίας, ο Τοκβίλ τάχθηκε με το «κόμμα της Τάξης» (parti de l'Ordre) κατά των Σοσιαλιστών. Πίστευε ότι λίγες μέρες μετά την εξέγερση του Φεβρουαρίου, μια βίαιη σύγκρουση μεταξύ του πληθυσμού των Παριζιάνων εργαζομένων με επικεφαλής τους σοσιαλιστές που προπαγάνδιζαν υπέρ μιας «Δημοκρατικής και Κοινωνικής Δημοκρατία» και τους συντηρητικούς, στους οποίους περιλαμβανόταν η αριστοκρατία και ο αγροτικός πληθυσμός, ήταν αναπόφευκτη. Όπως είχε προβλέψει ο Τοκβίλ, αυτές οι κοινωνικές εντάσεις τελικά εξερράγησαν κατά τη διάρκεια των Ημερών της Εξέγερσης του Ιουνίου του 1848.

Η καταστολή της εξέγερσης με επικεφαλής τον στρατηγό Καβενιάκ (Cavaignac), υποστηρίχθηκε από τον Τοκβίλ, ο οποίος μάλιστα τάχθηκε τόσο υπέρ της «νομιμοποίησης» της κήρυξης της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας από τον Καβενιάκ, όσο και άλλων μέτρων που προωθούσαν την αναστολή της συνταγματικής τάξης. Μεταξύ των μηνών Μαΐου και Σεπτεμβρίου, ο Τοκβίλ συμμετείχε στη Συνταγματική Επιτροπή, η οποία έγραψε το νέο Σύνταγμα. Οι προτάσεις του υπογράμμισαν τη σημασία της αμερικανικής εμπειρίας του, όπως η τροπολογία του για τον Πρόεδρο και την επανεκλογή του.

Υπουργός εξωτερικών (1849)

Ο Τοκβίλ το 1851 στην «Κοινοβουλευτική Επιτροπή για τη Συνταγματική Αναθεώρηση»

Υποστηρικτής του Καβενιάκ και του «κόμματος της Τάξης» (Parti de l’Ordre), ο Τοκβίλ, όμως, δέχτηκε την πρόσκληση να συμμετάσχει στην κυβέρνηση του Οντιλόν Μπαρρό (Odilon Barrot) ως υπουργός Εξωτερικών από τις 3 Ιουνίου έως τις 31 Οκτωβρίου του 1849. Εκεί, κατά τη διάρκεια των ταραγμένων ημερών του Ιουνίου του 1849, μαζί με τον Ζυλ Ντυφωρέ (Jules Dufaure), υπουργό Εσωτερικών, υποστήριξε την επαναπροκήρυξη της κατάστασης πολιορκίας στην πρωτεύουσα και ενέκρινε τη σύλληψη διαδηλωτών. Ο Τοκβίλ, ο οποίος από τον Φεβρουάριο του 1848 είχε υποστηρίξει νόμους που περιόριζαν πολιτικές ελευθερίες, ενέκρινε τους δύο ψηφισμένους νόμους αμέσως μετά τις ημέρες του Ιουνίου του 1849, οι οποίοι περιόριζαν την ελευθερία των κλαμπ και την ελευθερία του Τύπου.

Αυτή η ενεργή του στήριξη σε νόμους που περιόριζαν πολιτικές ελευθερίες έρχεται σε αντίθεση με την υπεράσπιση των ελευθεριών στο «Δημοκρατία στην Αμερική». Σύμφωνα με τον Τοκβίλ, ήταν υπέρ της τάξης ως «μιας "εκ των ων ουκ άνευ" προϋπόθεσης για τη διεξαγωγή σοβαρής πολιτικής. [Ήλπιζε] ότι θα φέρει το είδος της σταθερότητας στην πολιτική ζωή της Γαλλίας, που θα επέτρεπε τη σταθερή ανάπτυξη της ελευθερίας ανεμπόδιστη από τους σεισμούς της επαναστατικής αλλαγής.

Ο Τοκβίλ υποστήριξε τον Καβενιάκ ενάντια στον Λουδοβίκο Ναπολέοντα Βοναπάρτη για την προεδρική εκλογή του 1848. Αντίθετος στο πραξικόπημα του Ναπολέοντα στις 2 Δεκεμβρίου του 1851 που ακολούθησε μετά την εκλογή του, ο Τοκβίλ ήταν ανάμεσα στους βουλευτές που συγκεντρώθηκαν στο 10ο Διαμέρισμα του Παρισιού σε μία προσπάθεια να αντισταθούν στο πραξικόπημα και να δικαστεί ο Ναπολέοντας ο 3ος για «εσχάτη προδοσία», καθώς είχε παραβιάσει τα συνταγματικά όρια του αξιώματός του. Ο Τοκβίλ, αφού προφυλακίστηκε στο Βενσέν, κατόπιν αφέθηκε ελεύθερος και, έχοντας υποστηρίξει την Παλινόρθωση των Βουρβόνων έναντι της 2ης Αυτοκρατορίας του Ναπολέοντος Γ΄ (1851-1871), εγκατέλειψε την πολιτική ζωή και αποσύρθηκε στο κάστρο του (Château de Tocqueville).

Ενάντια σε αυτή την εικόνα του Τοκβίλ, ο βιογράφος Joseph Epstein συμπέρανε: «Ο Τοκβίλ δεν θα μπορούσε ποτέ να εξαναγκάσει τον εαυτό του να υπηρετήσει κάποιον τον οποίο θεωρούσε σφετεριστή και δεσποτικό. Πολέμησε όσο καλύτερα μπορούσε υπέρ της πολιτικής ελευθερίας στην οποία τόσο θερμά πίστευε – είχε αφιερώσει σε αυτή, συνολικά, δεκατρία χρόνια της ζωής του [...]. Θα πέρναγε το υπόλοιπο της ζωής του παλεύοντας για το ίδιο πράγμα, αλλά κάνοντάς το πια μέσα από βιβλιοθήκες, αρχεία και το δικό του γραφείο». Εκεί, ξεκίνησε να συντάσσει πρόχειρα το «Το παλαιό καθεστώς και η επανάσταση» (L'Ancien Régime et la Révolution), δημοσιεύοντας τον πρώτο τόμο το 1856, αλλά αφήνοντας τον δεύτερο ανολοκλήρωτο.

Θάνατος (1859)

Μετά από μακρά περιπέτεια με τη φυματίωση, ο Τοκβίλ υπέκυψε στη νόσο στις 16 Απριλίου 1859. Ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο Τοκβίλ, στη Νορμανδία.

Ο Τοκβίλ ήταν Ρωμαιοκαθολικός. Θεωρούσε τη θρησκεία συμβατή με την ισότητα και τον ατομισμό. Πίστευε ότι η θρησκεία θα ήταν πιο δυνατή αν ήταν διαχωρισμένη από την πολιτική.

Έργα του

Γελοιογραφία, Ονορέ Ντωμιέ, 1849.

Η δημοκρατία στην Αμερική

Μετά την επιστροφή του από την Αμερική έγραψε το πιο σημαντικό έργο του «Η δημοκρατία στην Αμερική» (De la démocratie en Amérique, 1835-40) που αναφέρεται στο νομοθετικό και διοικητικό σύστημα των ΗΠΑ, αλλά και με την επιρροή που ασκούν οι πολιτικοί και κοινωνικοί θεσμοί στις συνήθεις και στις συμπεριφορές των των πολιτών. Από την παρατήρηση της αμερικανικής εμπειρίας, ιδίως στην περιοχή της Νέας Αγγλίας, που ήταν απαλλαγμένη και από το στίγμα της δουλείας, ο Τοκβίλ διαπιστώνει ότι η περιφρούρηση της δημοκρατίας, η αποφυγή της τυραννίας της πλειοψηφίας και της κοινής γνώμης και η επιβίωση της πολιτικής ελευθερίας διασφαλίζονται χάρη στην αυτοδιοίκηση των κοινοτήτων, την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, την ύπαρξη ελεύθερου τύπου και στο σύστημα οργάνωσης της δικαιοσύνης με τα δικαστήρια των ενόρκων.

Το παλαιό καθεστώς και η επανάσταση

«Η επιβολή της κοινής γνώμης μπορεί να είναι εξίσου καταπιεστική όσο οι διαταγές ενός δυνάστη»

Σημαντικό, όμως, είναι και το άλλο μεγάλο ιστοριογραφικό έργο του με τίτλο «Το παλαιό καθεστώς και η επανάσταση» (L΄Ancient Regime et la Révolution, 1856). Στο έργο αυτό έμεινε μακριά από τις κυριαρχούσες απόψεις που υποστήριζαν τόσο οι επικριτές όσο και οι απολογητές της επανάστασης του 1789 και φώτισε το σύνολο των κοινωνικών, διοικητικών και πνευματικών μεταβολών οι οποίες είχαν προετοιμάσει το φαινομενικό αυτό ιστορικό ρήγμα. Διατυπώνει την ιδιαίτερα πρωτότυπη άποψη ότι η Γαλλική επανάσταση δεν αποτελεί ουσιαστικά ρήξη αλλά αντίθετα ολοκληρώνει διαδικασίες κοινωνικής αλλαγής που είχε εγκαινιάσει η απολυταρχία. Τα δυο πρότυπα είναι η δημοκρατία στην Αμερική και η δημοκρατία της ισότητας στη Γαλλική Επανάσταση. Από τη σύγκριση Γαλλίας και Αμερικής συμπεραίνει ότι η ελευθερία και η επανάσταση αλληλοαποκλείονται και ότι η δημοκρατία και ο δεσποτισμός μπορεί να συμπέσουν, για παράδειγμα η Τρομοκρατία στη Γαλλία ή το φαινόμενο του Βοναπαρτισμού. Από τη διαπίστωση αυτή πηγάζει και το πρόγραμμα της «νέας πολιτικής επιστήμης» που οραματίζονταν ο Τοκβίλ: να διδάξει τη διάκριση μεταξύ δημοκρατίας και επανάστασης για να διαφυλάξει έτσι την πολιτική ελευθερία.

Άλλα έργα

Εκτός από τα δύο κύρια έργα του που προαναφέρθηκαν ο Τοκβίλ δημοσίευσε και την Κοινωνική και πολιτική κατάσταση της Γαλλίας το 1834 που μεταφράστηκε στα αγγλικά από Τζον Μιλ ο οποίος επηρεάστηκε βαθύτατα και διατύπωσε αργότερα τη θεωρία της συμμετοχικής δημοκρατίας. Οι Αναμνήσεις (Souvenirs), είναι ένα άλλο έργο που εκδόθηκε το 1848 με επίκεντρο τις εντυπώσεις του από την επανάσταση του 1848 που εμπεριέχουν τις πολιτικές του εμπειρίες.

Η άποψή του το 1841 για την κατάκτηση της Αλγερίας

Ο Γάλλος ιστορικός της αποικιοκρατίας Olivier LeCour Grandmaison έχει τονίσει πως ο Τοκβίλ (όπως και ο Michelet) χρησιμοποίησε τον όρο «εξόντωση» για να περιγράψει το τι συνέβαινε κατά τη διάρκεια της αποίκησης των δυτικών Ηνωμένων Πολιτειών και την περίοδο της εκδίωξης των Ινδιάνων. Επιπλέον ο Τοκβίλ το 1841 εξέφρασε τα εξής σχετικά με την κατάκτηση της Αλγερίας:

Όσον αφορά εμένα, γύρισα από την Αφρική με την αξιολύπητη πεποίθηση πως ο τρόπος με τον οποίο διεξάγουμε αυτόν τον πόλεμο, μας κάνει πολύ πιο βάρβαρους ακόμα και από τους ίδιους τους Άραβες. Αυτές τις μέρες αυτοί αντιπροσωπεύουν τον πολιτισμό, εμείς όμως όχι. Αυτός ο τρόπος πολέμου μου φαίνεται τόσο ηλίθιος, όσο είναι και βάρβαρος. Μπορεί να βρεθεί μόνο στο κεφάλι ενός άξεστου και κτηνώδη στρατιώτη. Όντως, ήταν άσκοπο να αντικαταστήσουμε τους Τούρκους, από τη στιγμή που αναπαράγουμε αυτό που ο κόσμος δικαίως βρήκε σε αυτούς μισητό. Αυτό, ακόμη και από άποψη οφέλους, είναι περισσότερο επιβλαβές παρά ωφέλιμο͘, γιατί όπως μου έλεγε κάποιος αξιωματικός, αν ο μοναδικός στόχος μας είναι να μοιάσουμε στους Τούρκους, στην πραγματικότητα θα είμαστε σε πιο δυσχερή θέση από αυτούς: Μεταξύ βαρβάρων, οι Τούρκοι πάντα θα μας ξεπερνούν γιατί είναι Μουσουλμάνοι βάρβαροι.

Στη Γαλλία, έχω ακούσει πολλές φορές άνδρες για τους οποίους τρέφω σεβασμό, αλλά δεν επιδοκιμάζω, να διατείνονται πως οι σοδειές πρέπει να καούν και οι αποθήκες να αδειάσουν και τελικώς οι άοπλοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά θα έπρεπε να συλληφθούν. Κατά τη γνώμη μου αυτές είναι ατυχείς συνθήκες τις οποίες κάθε άτομο που θέλει να διεξαχθεί πόλεμος ενάντια στους Άραβες πρέπει να δεχθεί. Νομίζω πως όλα τα διαθέσιμα μέσα για τον αφανισμό φυλών πρέπει να χρησιμοποιηθούν, εκτός από αυτά που το ανθρώπινο είδος και το δικαίωμα των εθνών καταδικάζουν. Εγώ προσωπικά πιστεύω πως οι νόμοι του πολέμου μας επιτρέπουν να καταστρέψουμε τη χώρα και μάλιστα να το κάνουμε μέσω της καταστροφής της σοδειάς στην εποχή της, ή οποιαδήποτε στιγμή κάνοντας εξορμήσεις, γνωστές και ως επιδρομές που ο στόχος τους θα είναι ο περιορισμός και έλεγχος ανδρών ή ομάδων ανθρώπων.

Όπως και να έχει, πρέπει να πούμε πως όλες οι πολιτικές ελευθερίες πρέπει να ανασταλούν στην Αλγερία.

Ο Τοκβίλ θεωρούσε πως η κατάκτηση της Αλγερίας ήταν σημαντική για δυο λόγους: Πρώτον, η κατανόησή του για τις διεθνής συνθήκες και η θέση της Γαλλίας στον κόσμο, και δεύτερον, οι αλλαγές στη Γαλλική κοινωνία. Ο Τοκβίλ πίστευε πως ο πόλεμος και η αποίκηση «θα αναστήλωνε την εθνική υπερηφάνεια, η οποία» όπως πίστευε, «κινδυνεύει από τη σταδιακή διάβρωση των ηθών στη μεσαία τάξη». Η προτίμησή τους για «υλικές απολαύσεις» εξαπλωνόταν στο σύνολο της κοινωνίας, χαρακτηρίζοντας το ως «παράδειγμα αδυναμίας και εγωκεντρισμού».

Εκθειάζοντας τις μεθόδους του στρατηγού Bugeaud, ο Τοκβίλ επεκτάθηκε στο να ισχυριστεί πως ο «πόλεμος στην Αφρική είναι επιστήμη. Ο καθένας έχει κάποια εξοικείωση με τους κανόνες του και ο καθένας μπορεί να τους εφαρμόσει με απόλυτη βεβαιότητα για την επιτυχία. Μια από τις μεγαλύτερες υπηρεσίες που έχει προσφέρει στη χώρα του ο Αρχιστράτηγος Bugeaud, είναι η διάδοση, τελειοποίηση και η καταξίωση αυτής της νέας επιστήμης.

Ο Τοκβίλ υποστήριζε τη φυλετική διάκριση στην Αλγερία με δυο σαφείς νομοθεσίες, μια για τους Ευρωπαίους αποίκους και μια για τον Αραβικό πληθυσμό. Μια τέτοια ρύθμιση δυο βαθμίδων, θα πραγματοποιούνταν με το Διάταγμα του Crémieux το 1870 και τον κώδικα ιθαγένειας, ο οποίος επέκτεινε τη Γαλλική Υπηκοότητα στους Ευρωπαίους αποίκους και Αλγερινούς Εβραίους, ενώ οι Μουσουλμάνοι Αλγερινοί θα υπάγονταν στον Μουσουλμανικό Νόμο και θα περιορίζονταν σε δεύτερης κατηγορίας υπηκοότητα.

Η αντίθεση του στην εισβολή στην Καμπυλία

Σε αντίθεση με τον Olivier Le Cour Grandmaison, ο Jean-Louis Benoît ισχυριζόταν ότι, δεδομένης της έκτασης των ρατσιστικών προκαταλήψεων κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας στην Αλγερία, ο Τοκβίλ ήταν ένας από τους «πλέον μετριοπαθείς υποστηρικτές της». Ο Benoît ισχυρίστηκε ότι ήταν λάθος να υποτεθεί πως ο Tocqueville ήταν υποστηρικτής του Bugeaud, παρά την απολογητική ομιλία του, του 1841. Φαίνεται πως ο Τοκβίλ μετρίασε τις απόψεις του μετά τη δεύτερη επίσκεψή του στην Αλγερία το 1846 και μιλώντας στο Κοινοβούλιο το 1847, άσκησε κριτική στην επιθυμία του Bugeaud να εισβάλει στην Καμπυλία.

Αν και ο Τοκβίλ ήταν υπέρ της διατήρησης του ιδιαίτερου παραδοσιακού νόμου, των διοικητικών δομών, των σχολείων κ.λ.π. για τους Άραβες οι οποίοι είχαν περιέλθει υπό Γαλλικό έλεγχο, χαρακτήρισε τις φυλές των Βερβέρων (στη δεύτερη από τις Δύο Επιστολές του για την Αλγερία, 1837) ως «άγριες» και ακατάλληλες για ένα τέτοιο προνόμιο. Ισχυρίστηκε πως ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισής τους είναι όχι υπό την απειλή των όπλων, αλλά μέσω της ειρηνοποιού επίδρασης του εμπορίου και της πολιτιστικής αλληλεπίδρασης.

Οι απόψεις του Τοκβίλ στο θέμα αυτό ήταν περίπλοκες. Αν και στην έκθεσή του για την Αλγερία (1841) επικρότησε τον Bugeaud για τον τρόπο που διεξήγαγε τον πόλεμο, κάμπτοντας την αντίσταση του Abd-el-Kader, στις Δύο Επιστολές του υποστήριξε ότι η Γαλλική στρατιωτική εμπροσθοφυλακή δεν πρέπει να διαταράξει την Καμπυλία, και σε επόμενους λόγους του και γραπτά του εξακολούθησε να αντιτίθεται σε αυτή την εισβολή.

Σε μια ανταλλαγή απόψεων σχετικά με την έκτακτη χρηματοδότηση του 1846, ο Τοκβίλ κατήγγειλε τον τρόπο με τον οποίο ο Bugeaud διεξήγαγε τις πολεμικές επιχειρήσεις και κατάφερε να πείσει το Κοινοβούλιο να καταψηφίσει τη χρηματοδότηση αυτών των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ο Τοκβίλ θεώρησε το σχέδιο του Bugeaud για εισβολή στην Καμπυλία, παρά την αντίθεση του Κοινοβουλίου, ως πράξη στασιαστική, για την αντιμετώπιση της οποίας η κυβέρνηση επέλεξε να επιδείξει δειλία.

Έκθεση για την Αλγερία (1847)

Στην έκθεσή του για την Αλγερία του 1847, ο Τοκβίλ δήλωσε ότι η Ευρώπη θα έπρεπε να αποφύγει να κάνει ξανά το ίδιο λάθος όπως αυτό του αποικισμού της Αμερικής ώστε να αποφύγει τις αιματηρές συνέπειες. Ειδικότερα, απευθύνει στους συμπατριώτες του μια αυστηρή προειδοποίηση, λέγοντάς τους ότι αν δεν αλλάξουν οι χρησιμοποιούμενες μέθοδοι κατά του Αλγερινού λαού, ο αποικισμός θα καταλήξει σε λουτρό αίματος.

Ο Τοκβίλ γράφει στην Έκθεσή του για την Αλγερία, ότι οι μοίρα τόσο των στρατιωτών της Γαλλίας όσο και των επιχειρήσεων εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο η Γαλλική κυβέρνηση αντιμετωπίζει τους διάφορους αυτόχθονες πληθυσμούς της Αλγερίας, συμπεριλαμβανομένων και των διαφόρων Αραβικών φυλών, τους ανεξάρτητους κατοίκους της Καμπυλίας που ζουν στην οροσειρά του Άτλαντα, καθώς και τον ισχυρό πολιτικό ηγέτη Abd-el-Kader. Στις διάφορες επιστολές και πραγματείες του για την Αλγερία, ο Τοκβίλ συζητά αντικρουόμενες στρατηγικές μέσω των οποίων μία Ευρωπαϊκή χώρα μπορεί να πλησιάσει τον ιμπεριαλισμό. Συγκεκριμένα ο συγγραφέας σημειώνει τη διαφορά μεταξύ αυτού που ο ίδιος ορίζει ως «επικυριαρχία» και μία ιδιαίτερη μορφή του «αποικισμού».

Ο τελευταίος δίνει έμφαση στην απόκτηση και προστασία της γης και των δρόμων που υπόσχονται εμπορικό πλούτο. Στην περίπτωση της Αλγερίας, το λιμάνι του Αλγερίου και ο έλεγχος των στενών του Γιβραλτάρ, εθεωρούντο από τον Τοκβίλ ως ιδιαιτέρως πολύτιμα. Δεν είχε όμως την ίδια άποψη και για τον άμεσο έλεγχο των πολιτικών επιχειρήσεων σε όλη την έκταση της Αλγερίας. Έτσι ο συγγραφέας τονίζει τη σημασία της επικυριαρχίας, σε ορισμένες όμως περιοχές πολιτικής σημασίας, ως μέσο αποικισμού των περιοχών σημαντικής εμπορικής σημασίας.

Ο Τοκβίλ θεωρούσε ότι η διά της βίας επικυριαρχία, αν και δυσάρεστη, είναι απαραίτητη για τον αποικισμό και δικαιολογημένη από τους νόμους του πολέμου. Τέτοιοι νόμοι δεν συζητούνται λεπτομερώς, παρά ταύτα όμως και δεδομένου ότι ο στόχος της Γαλλικής αποστολής στην Αλγερία δεν ήταν η αυτοάμυνα, αλλά ο εμπορικός και στρατιωτικός έλεγχος, συμπεραίνει κανείς ότι ο Τοκβίλ δεν θα μπορούσε να συναινέσει με τα κριτήρια του δικαίου του αιτιολογημένου πολέμου (jus ad bellum). Επιπροσθέτως, δεδομένου ότι ο Τοκβίλ ενέκρινε τη χρήση της ισχύος ακόμη και για την απάλειψη εστιών του άμαχου πληθυσμού σε εχθρικό έδαφος, η προσέγγισή του δεν φαίνεται να συμφωνεί με τα κριτήρια της αναλογικότητας και της διάκρισης, του δικαίου του αιτιολογημένου πολέμου.

Απήχηση των ιδεών του

Οι ιδέες του Τοκβίλ είχαν σημαντική απήχηση σε ολόκληρη την Ευρώπη, περιλαμβανομένης και της Ελλάδας. Το σημαντικότερο έργο του μεταφράστηκε από των Κωνσταντίνο Ηρακλείδη το 1846 με τίτλο Περί της δημοκρατίας κατά την Αμερικήν και επηρέασε το κλίμα της φιλελεύθερης κριτικής κατά της μοναρχίας του Όθωνα, που τελικά συνετέλεσε στην πολιτειακή αλλαγή του 1862. Στην ίδια την Αμερική οι ιδέες του ενσωματώθηκαν στην παράδοση της αμερικανικής πολιτικής σκέψης και παρέμειναν σημείο αναφοράς για τον αυτοπροσδιορισμό της αμερικανικής δημοκρατίας.

Περαιτέρω ανάγνωση

• Allen, Barbara. Tocqueville, Covenant, and the Democratic Revolution: Harmonizing Earth with Heaven. Lanham, MD: Lexington Books, 2005.
• Benoît, Jean-Louis. Comprendre Tocqueville. Paris: Armand Colin/Cursus, 2004.
• Benoît, Jean-Louis, et Keslassy, Eric. Alexis de Tocqueville: Textes économiques Anthologie critique. Paris: Pocket/Agora, 2005.[1]
• Benoît, Jean-Louis. Tocqueville, Notes sur le Coran et autres textes sur les religions. Paris : Bayard, 2005. [2] [3]
• Boesche, Roger. The Strange Liberalism of Alexis de Tocqueville. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1987.
• Boesche, Roger. Tocqueville's Road Map: Methodology, Liberalism, Revolution, And Despotism. Lnahma, MD: Lexington Books, 2006.
• Brogan, Hugh. Alexis De Tocqueville. London: Profile Books, and New Haven, CT: Yale University Press, 2006.
• Coutant, Arnaud. Tocqueville et la Constitution democratique. Mare et Martin, 2008.
• Coutant, Arnaud. Une Critique republicaine de la democratie liberale, de la democratie en Amerique de Tocqueville. Mare et Martin, 2007.
• Craiutu, Aurelian, and Jeremy Jennings, eds. Tocqueville on America after 1840: Letters and Other Writings. (New York: Cambridge University Press, 2009) 560 pp.  ISBN 978-0-521-85955-4
• Damrosch, Leo. Tocqueville's Discovery of America. New York: Farrar Straus Giroux, 2010.
• Drescher Seymour. Tocqueville and England. Cambridge, MA: Harward University Press, 1964.
• Drescher, Seymour. Dilemmas of Democracy: Tocqueville and Modernization. Pittsburgh, PA: University of Pittsburgh Press, 1968.
• Epstein, Joseph. Alexis De Tocqueville: Democracy's Guide. New York: Atlas Books, 2006.
• Feldman, Jean-Philippe. "Alexis de Tocqueville et le fédéralisme américain". Revue du droit public et de la science politique en France et à l'Étranger, n° 4 (20 juin 2006): 879–901.
• Gannett, Robert T. Tocqueville Unveiled: The Historian and His Sources for the Old Regime and the Revolution. Chicago, IL: University of Chicago Press, 2003.
• Geenens, Raf and Annelien De Dijn (eds), Reading Tocqueville: From Oracle to Actor. London: Palgrave Macmillan. 2007.
• Hein, David. "Christianity and Honor." The Living Church, August 18, 2013, pp. 8–10.
• Herr, Richard. Tocqueville and the Old Regime. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1962.
• Jardin, Andre. Tocqueville. New York: Farrar Straus Giroux, 1989.
• Jaume, Lucien, Tocqueville. Bayard, 2008.
• Kahan, Alan S. Aristocratic Liberalism : The Social and Political Thought of Jacob Burckhardt, Johns Stuart Mill and Alexis de Tocqueville. Oxford and New York: Oxford University Press, 1992; Transaction, 2001.
• Kahan, Alan S. Alexis de Tocqueville. New York: Continuum, 2010.
• Kuznicki, Jason (2008). «Tocqueville, Alexis de (1805–1859)». Στο: Hamowy, Ronald, επιμ. The Encyclopedia of Libertarianism. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications; Cato Institute, σσ. 507–9. ISBN 978-1-4129-6580-4. OCLC 750831024. http://books.google.com/books?id=yxNgXs3TkJYC. 
• Lively, Jack. The Social and Political Thought of Alexis De Tocqueville. Oxford: Clarendon Press of Oxford University Press, 1962.
• Mansfield, Harvey C. Tocqueville: A Very Short Introduction. Oxford and New York: Oxford University Press, 2010.
• Mélonio, Françoise. Tocqueville and the French. Charlottesville: University of Virginia Press, 1998.
• Mitchell, Harvey. Individual Choice and the Structures of History – Alexis de Tocqueville as an historian reappraised. Cambridge, Eng.: Cambridge University Press, 1996.
• Mitchell, Joshua. The Fragility of Freedom: Tocqueville on Religion, Democracy, and the American Future. Chicago, IL: University of Chicago Press, 1995.
• Pierson, George. Tocqueville and Beaumont in America. New York: Oxford University Press, 1938. Reissued as Tocqueville in America. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1996.
• Pitts, Jennifer. A Turn to Empire. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2005.
• Sanders, Luk. "The Strange Belief of Alexis de Tocqueville: Christianity as Philosophy". International Journal of Philosophy and Theology, 74:1 (2013): 33–53.
• Schuettinger, Robert. "Tocqueville and the Bland Leviathan". New Individualist Review, Volume 1, Number 2 (Summer 1961): 12–17.
• Schleifer, James T. The Chicago Companion to Tocqueville's Democracy in America. Chicago : University of Chicago Press, 2012. ISBN 978-0-226-73703-4
• Schleifer, James T. The Making of Tocqueville's Democracy in America. Chapell Hill : University of North Carolina Press, 1980; second ed., Indianapolis, IN: Liberty Fund, 1999.
• Shiner, L. E. The Secret Mirror: Literary Form and History in Tocqueville's Recollections Ithaca, NY: Cornell University Press, 1988.
• Swedberg, Richard Tocqueville's Political Economy Princeton: Princeton University Press, 2009.
• Welch, Cheryl. De Tocqueville. Oxford: Oxford University Press, 2001.
• Welch, Cheryl. The Cambridge Companion to Tocqueville. Cambridge, Eng., and New York: Cambridge University Press, 2006.
• Williams, Roger L., "Tocqueville on Religion," Journal of the Historical Society, 8:4 (2008): 585–600.
• Wolin, Sheldon. Tocqueville Between Two Worlds. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2001.

Βιβλιογραφία

• Η Δημοκρατία στην Αμερική, εκδ., Στόχος ISBN 960-303-054-6
• Το παλαιό καθεστώς και η Επανάσταση, εκδ. Πόλις ISBN 960-435-122-3
• εκδόσεις βιβλίων του