Ž
Το γράφημα Ž (σε μικρή μορφή: ž) σχηματίζεται από το λατινικό γράμμα Z με τη προσθήκη ανάποδης οξυβαρείας (τσεχικά: háček, σλοβακικά: mäkčeň, σλοβενικά: strešica, σερβοκροατικά: kvačica). Χρησιμοποιείται σε διάφορα περιβάλλοντα, που συνήθως υποδηλώνουν το φωνητικό μεταφατνιακό τριβόμενο, έναν ήχο παρόμοιο με το ελληνικό ζ, ή το πορτογαλικό και το γαλλικό j. Στο Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο ο ήχος αυτός δηλώνεται με [[ʒ]], αλλά το μικρό ž χρησιμοποιείται στην Αμερικανιστική φωνητική σημειογραφία καθώς και στο Ουραλικό Φωνητικό Αλφάβητο. Επίσης, το ž χρησιμοποιείται στον εκλατινισμό του κυριλλικού γράμματος ж στο ISO 9 και την επιστημονική μεταγραφή του κυριλλικού αλφαβήτου.
Για χρήση σε υπολογιστικά συστήματα, τα Ž και ž βρίσκονται στα σημεία κώδικα του Unicode U 017D και U 017E αντίστοιχα. Σε υπολογιστές Windows, μπορεί να πληκτρολογηθεί με τους συνδυασμούς Alt 0142 και Alt 0158 αντίστοιχα.
Το Ž είναι το τελευταίο γράμμα των περισσότερων αλφαβήτων που το περιέχουν, με τις εξαιρέσεις να περιλαμβάνουν τα εσθονικά και τα τουρκμενικά.
Προέλευση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το σύμβολο προέρχεται από το τσεχικό αλφάβητο του 15ου αιώνα όπως εισήχθη από τις μεταρρυθμίσεις του Γιαν Χους. Χρησιμοποιήθηκε επίσης για τη στενά συνδεδεμένη σλοβακική γλώσσα. Από τα τσεχικά, υιοθετήθηκε στο κροατικό αλφάβητο από τον Λιουντεβίτ Γκάι το 1830, και στη συνέχεια στο σλοβακικό, σλοβενικό, σερβικό και βοσνιακό αλφάβητο. Επιπλέον, παρουσιάζεται στις ορθογραφίες των Βαλτικών γλωσσών, ορισμένων Ουραλικών και άλλων γλωσσών.
Χρήσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σλαβικές γλώσσες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Είναι το 42ο γράμμα της τσεχικής, το 46ο γράμμα της σλοβακικής, το 25ο γράμμα της σλοβενικής, το 30ο γράμμα της κροατικής, της βοσνιακής γλώσσας και της λατινικής έκδοσης του Σερβικού, Μαυροβουνιακού και το Σλαβομακεδονικού (ως μεταγραφή του κυριλλικού Ж στα τελευταία τρία). Είναι το 27ο γράμμα του σορβιανού αλφαβήτου και εμφανίζεται στο Λευκορωσικό λατινικό αλφάβητο.
Περιστασιακά χρησιμοποιείται στις μεταγραφές της ρωσικής, της ουκρανικής και της λευκορωσικής γλώσσας και ακόμη λιγότερο συχνά στη μεταγραφή της βουλγαρικής γλώσσας.
Για τις περισσότερες γλώσσες αντιπροσωπεύει ένα ηχούμενο μεταφατνιακό τριβόμενο [/ʒ/] εκτός από τη ρωσική μεταγραφή του Ж όπου αντιπροσωπεύει ένα ηχούμενο ανακεκομμένο τριβόμενο [/ʐ/].
Στη δεκαετία του 1920, δημιουργήθηκε το λευκορωσικό "λατινικό" αλφάβητο. Μεταξύ άλλων αλλαγών, αντί για την πολωνική ονομασία του Ż για το [Ж], εισήχθη το γράμμα Ž.
Χρήση στη σλοβενική γλώσσα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Το Ž ή ž είναι ακρωνύμιο του γυναικείου φύλου.
- Το περιοδικό Ž είναι περιοδικό, που εκδόθηκε από τον Γιόνας Ζνιντάρσιτς.
- Η φράση από το A έως το Ž σημαίνει από την αρχή έως το τέλος.
Βαλτικές γλώσσες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Είναι το 32ο γράμμα του Λιθουανικού και το 33ο γράμμα του Λετονικού αλφαβήτου.
Στη «Γραμματική της Λιθουανικής γλώσσας»[1] του 1901, ο Γιόνας Γιαμπλόνσκις δημοσίευσε το ενημερωμένο λιθουανικό αλφάβητο, στο οποίο προστέθηκε επίσης το γράμμα Ž.
Το γράμμα προστέθηκε στο λετονικό αλφάβητο στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.
Ουραλικές γλώσσες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Είναι το 20ο γράμμα του εσθονικού αλφαβήτου, όπου χρησιμοποιείται σε δανεισμένες λέξεις. Είναι το 29ο γράμμα του αλφαβήτου των Βόρειου Σάμι, όπου αντιπροσωπεύει τον ήχο d͡ʒ. Εμφανίζεται περιστασιακά στα φινλανδικά αλλά δεν αποτελεί μέρος του τακτικού αλφαβήτου και θεωρείται μόνο ως παραλλαγή του Z.
Στα φινλανδικά, το γράμμα ž χρησιμοποιείται σε δανεικές λέξεις όπως τις džonkki και maharadža, και στον εκλατινισμό του ρωσικού και άλλα μη λατινικά αλφάβητα. Στα φινλανδικά και τα εσθονικά, η αντικατάσταση του ž με το zh είναι δυνατή αλλά μόνο όταν η γραφή του πρώτου χαρακτήρα είναι τεχνικά αδύνατη.[2]
Από το 1989 έως το 2007, το γράμμα ήταν παρόν στο αλφάβητο της διάλεκτο Λίββι της καρελιανής γλώσσας[3].
Ένα νέο ενοποιημένο αλφάβητο που εισήχθη από το 2007[4], για όλες τις διαλέκτους της καρελιανής γλώσσας περιέχει επίσης το γράμμα Ž.[5] Το νέο γράμμα της γλώσσας Βεπς περιλαμβάνει το γράμμα Ž.
Το 2007 εγκρίθηκε επίσης[5] το νέο αλφάβητο της γλώσσας Βεπς, το οποίο περιλαμβάνει το γράμμα Ž.
Άλλες γλώσσες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Είναι το 13ο γράμμα του τουρκμενικού αλφαβήτου, το οποίο προφέρεται ως ʒ. Στη δεκαετία του 1990 η τουρκμενική γλώσσα μετέβη σε ένα νέο αλφάβητο βασισμένο στο λατινικό που περιλάμβανε το γράμμα Ž.
- Είναι το 33ο γράμμα του Λαζικού αλφαβήτου όπου εκπροσωπεί το d͡z.
- Είναι το 27ο και τελευταίο γράμμα του αλφαβήτου Σονγκάι.
- Χρησιμοποιείται στον εκλατινισμό της περσικά, που ισοδυναμεί με το γράμμα ژ.
- Χρησιμοποιείται επίσης στην τυποποιημένη ορθογραφία της γλώσσας Λακότα.
- Χρησιμοποιείται επίσης (ανεπίσημα) στα Κυπριακά Ελληνικά για να αντιπροσωπεύσει το γράμμα ʒ που δεν υπάρχει ως ήχος στα Πρότυπα Ελληνικά ή στο ελληνικό αλφάβητο.
- Κατά καιρούς, χρησιμοποιείται στο Συριακό Λατινικό Αλφάβητο για να αντιπροσωπεύσει τον ήχο ʒ σε δανεισμένες ιρανικές λέξεις, αν και το δίγραφο "zh" χρησιμοποιείται πιο συχνά.
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Jonas Jablonskis. Lietuviškos kalbos gramatika. 1901
- ↑ Finnish orthography and the characters Αρχειοθετήθηκε 2014-12-20 στο Wayback Machine. š and ž
- ↑ Πρότυπο:Книга «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 9 Αυγούστου 2018.
- ↑ Редакция единого алфавита карельского языка утверждена постановлением Правительства Республики Карелия № 37-П от 16.03.2007 Αρχειοθετήθηκε 2014-11-04 στο Wayback Machine.
- ↑ 5,0 5,1 Алфавит карельского и вепсского языков утверждён в латинской графике, 17.04.2007
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Pullum, Geoffrey K.· Ladusaw, William A. (1996). Phonetic Symbol Guide. University of Chicago Press. σελ. 203.