Ντάνιελ Ντένετ

Ο Ντάνιελ Κλέμεντ Ντένετ Γ΄ (αγγλικά: Daniel Dennett‎‎, 28 Μαρτίου 1942 - 19 Απριλίου 2024) ήταν Αμερικανός φιλόσοφος, συγγραφέας και γνωσιακός επιστήμονας, η έρευνα του οποίου επικεντρώθηκε στη φιλοσοφία του νου, τη φιλοσοφία της επιστήμης και τη φιλοσοφία της βιολογίας, ιδιαίτερα σε εκείνους τους τομείς συναφείς με την εξελικτική βιολογία και τη γνωσιακή επιστήμη.

Ντάνιελ Ντένετ
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Daniel Clement Dennett (Αγγλικά)
Γέννηση	28  Μαρτίου 1942 Βοστώνη
Θάνατος	19 Απριλίου 2024 (82 ετών) Πόρτλαντ
Χώρα πολιτογράφησης	Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Αγγλικά
Σπουδές	Ακαδημία Φίλιπς Έξιτερ (έως 1959) Πανεπιστήμιο Γουέσλιαν Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ (έως 1963) Κολέγιο Χέρτφορντ (έως 1965)
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	φιλόσοφος συγγραφέας καθηγητής πανεπιστημίου ερευνητής διδάσκων πανεπιστημίου
Εργοδότης	Santa Fe Institute Πανεπιστήμιο Ταφτς Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Ίρβαϊν
Επηρεάστηκε από	Μπέρτραντ Ράσελ Ουίλαρντ βαν Όρμαν Κουίν Ρίτσαρντ Ντόκινς
Οικογένεια
Γονείς	Daniel Clement Dennett, Jr.
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσεις	Υποτροφία Γκούγκενχαϊμ βραβείο Ρίτσαρντ Ντόκινς (2007) βραβείο Erasmus (2012) Ουμανιστής της χρονιάς (2004) Πρόγραμμα Φουλμπράιτ βραβείο Ζαν Νικοντ (2001) AAAI Fellow (1994) CSS Fellow Εταίρος της Επιτροπής Σκεπτικιστικής Έρευνας μέλος στην Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών και Επιστημών Emperor Has No Clothes Award (2008) βραβείο Μπαργουάιζ (2003) μέλος της Αμερικανικής Ένωσης για την Προώθηση της Επιστήμης (2009)
Ιστότοπος
ase.tufts.edu/cogstud/incbios/dennettd/dennettd.htm
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα

Ήταν συν-διευθυντής του Κέντρου Γνωσιακών Σπουδών, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ταφτς. Ο Ντένετ ήταν άθεος και υλιστής, μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του Υλιστικού Συνασπισμού για την Αμερική, καθώς και ένθερμος υποστηρικτής του κινήματος Brights. Ο Ντένετς αναφέρεται ως ένας από τους «τέσσερις καβαλάρηδες του Νέου Αθεϊσμού», μαζί με τους Ρίτσαρντ Ντόκινς, Σαμ Χάρρις και Κρίστοφερ Χίτσενς.

Πρώιμος βίος και εκπαίδευση

Ο Ντένετ γεννήθηκε στις 28 Μαρτίου 1942 στη Βοστόνη της Μασαχουσέτης, γιος της Ρουθ Μάρτζορι και του Ντάνιελ Ντένετ Κλέμεντ Νεότερου. Ο Ντένετ πέρασε μέρος της παιδικής του ηλικίας στον Λίβανο, όπου, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο πατέρας του ήταν πράκτορας της αντικατασκοπείας στο Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών τοποθετημένος ως μορφωτικός ακόλουθος στην αμερικανική πρεσβεία στη Βηρυτό. Όταν ήταν πέντε ετών η μητέρα του τον πήρε πίσω στη Μασαχουσέτη, καθώς ο πατέρας του πέθανε σε ανεξήγητο αεροπορικό δυστύχημα. Ο ίδιος ο Ντένετ αφηγείται ότι ήρθε για πρώτη φορά αντιμέτωπος με την έννοια της φιλοσοφίας, σε καλοκαιρινή κατασκήνωση στην ηλικία των 11, όταν ένας σύμβουλος τού είπε, «Ξέρεις κάτι Ντάνιελ; Είσαι ένας φιλόσοφος».

Ο Ντένετ αποφοίτησε από την Ακαδημία Φίλιπς Έξιτερ το 1959 και πέρασε ένα χρόνο στο Πανεπιστήμιο Γουεσλέιαν πριν πάρει το πτυχίο του στη φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ το 1963. Εκεί ήταν μαθητής του Ουίλαρντ βαν Όρμαν Κουίν. Το 1965 έγινε διδάκτορας στη φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου σπούδασε υπό τον Γκίλμπερτ Ράιλ (Gilbert Ryle) και ήταν μέλος του κολεγίου της Εκκλησίας του Χριστού. Η αδελφή του Ντένετ είναι η ερευνήτρια δημοσιογράφος Σαρλότ Ντένετ.

Ο Ντένετ περιγράφει τον εαυτό του ως «αυτοδίδακτο - ή, πιο σωστά, ευεργετημένο από τις εκατοντάδες ώρες άτυπης διδασκαλίας σε όλους τους τομείς που με ενδιαφέρουν, από μερικούς από τους κορυφαίους επιστήμονες του κόσμου».

Είναι υπότροφος του Ιδρύματος Φουλμπράιτ, δις υπότροφος του Ιδρύματος Γκούγκενχαϊμ και υπότροφος του Κέντρου Προηγμένων Μελετών στις Συμπεριφορικές Επιστήμες. Είναι μέλος της Επιτροπής Σκεπτικιστικής Έρευνας και βραβευμένος της Διεθνούς Ακαδημίας του Ουμανισμού. Το 2004 ονομάστηκε Ανθρωπιστής της Χρονιάς από την Αμερικανική Ανθρωπιστική Ένωση.

Τον Φεβρουάριο του 2010 έγινε τιμητικό μέλος της επιτροπής του Ιδρύματος για την Ελευθερία από τη Θρησκεία.

Το 2012 του απονεμήθηκε το Βραβείο Erasmus, ένα ετήσιο βραβείο για την εξαιρετική συμβολή του στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, την κοινωνία ή κοινωνική επιστήμη, «για την ικανότητά του να μεταφράζει την πολιτιστική σημασία της επιστήμης και της τεχνολογίας σε ένα ευρύ κοινό».

Φιλοσοφικές απόψεις

Ελεύθερη βούληση

Στο θέμα της ελεύθερης βούλησης, ο Ντένετ θεωρείται "συμβατιστής" και δηλαδή θεωρεί πως ο ντετερμινισμός με την ελεύθερη βούληση είναι συμβατά μεταξύ τους και μπορούν να συνυπάρχουν. Παρόλο που επιβεβαίωσε πως είναι "συμβατιστής", στο κεφάλαιο "Δίνοντας στους Ελευθεριακούς αυτό που λένε πως θέλουν" στο βιβλίο Ιδεοθύελλα, το 1978, ο Ντένετ διατύπωσε μοντέλο δύο σταδίων το οποίο είναι αντίθετο με τις ελευθεριακές απόψεις.

Το μοντέλο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων που προτείνω, έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια σημαντική απόφαση, ένας μηχανισμός μελέτης του οποίου το αποτέλεσμα είναι ακαθόριστο έως ένα βαθμό, εκκινεί και παράγει μια σειρά από σκέψεις οι οποίες μερικές απορρίπτονται άμεσα ως άσχετες, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα. Αυτές οι σκέψεις Οι σκέψεις που επιλέγονται ότι έχουν κάποια βαρύτητα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, σχηματίζουν μια διαδικασία εκλογίκευσης, και αν ο παράγοντας που κάνει τη σκέψη, είναι κυρίως έλλογος, αυτές οι σκέψεις θα αποτελέσουν τελικά ως πρόγνωση αλλά και ως επεξήγηση για την τελική απόφαση.

Ενώ άλλοι φιλόσοφοι ανεπτύξαν μοντέλα δυο σταδίων, όπως οι Γουίλιαμ Τζέιμς και Ανρί Πουανκαρέ, ο Ντένετ υπερασπίζεται το δικό του μοντέλο για τους παρακάτω λόγους;

1. Πρώτο... Η επιλογή, απόρριψη και ζύγισμα της κάθε σκέψης που εμφανίζεται στον καθένα, είναι ζήτημα της ευφυίας του καθενός.
2. Δεύτερο, νομίζω εισάγει την απροσδιοριστία στον σωστό τόπο για τους ελευθεριακούς, αν υπάρχει κάποιος σωστός τόπος.
3. Τρίτο... από τη σκοπιά της βιολογικής μηχανικής, είναι πολύ πιο αποτελεσματικό και εν τέλει λογικό, η διαδικασία λήψης αποφάσεων να συμβαίνει με αυτό τον τρόπο.
4. Μια τέταρτη παρατήρηση σχετικά με αυτό το μοντέλο, είναι ότι επιτρέπει την ηθική εκπαίδευση να παίζει ρόλο, χωρίς να παίζει όλο τον ρόλο.
5. Πέμπτο- και νομίζω το πλέον σημαντικό που μπορεί να ειπωθεί υπέρ αυτού του μοντέλου- είναι ότι δίνει θέση στη διαίσθηση μας, πως είμαστε εμείς που καθορίζουμε τις ηθικές μας επιλογές.
6. Τέλος, το μοντέλο που προτείνω, δείχνει το πλήθος των επιλογών οι οποίες περιβάλλουν τις ηθικές μας αποφάσεις και προτείνει ότι σε πολλές περιπτώσεις, η τελική μας απόφαση ως προς το πως θα δράσουμε, έχει λιγότερη σημαντική φαινομενολογικά συνεισφορά στο τι τελικά αντιλαμβανόμαστε εμείς ως ελεύθερη βούληση, παρά οι προηγούμενες μας αποφάσεις που επηρεάζουν τη σκέψη μας: η απόφαση, για παράδειγμα, να μην σκεφτούμε περαιτέρω, να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε ή να αγνοήσουμε ορισμένες τάσεις της σκέψης μας.

Οι πρώην και οι περιθωριακές μας αποφάσεις, συνεισφέρουν, νομίζω, στην αίσθηση μας ότι είμαστε υπεύθυνα και ελευθέρως δρώντα υποκείμενα, χοντρικά με το ακόλουθο τρόπο: Πρέπει να πάρω μια σημαντική απόφαση και μετά από αρκετή σκέψη, λέω στον εαυτό μου: "αρκετά, σκέφτηκα πολύ αυτό το θέμα και τώρα θα δράσω", γνωρίζοντας πως θα μπορούσα να σκεφτώ περισσότερο, γνωρίζοντας πως οι συνέπειες ίσως αποδείξουν πως έχω λάθος, αλλά λαμβάνω την ευθύνη σε κάθε περίπτωση.

Φιλοσοφία του νου

Ο Ντένετ έχει ξεκαθαρίσει πολλάκις, ότι το κύριο φιλοσοφικό του εγχείρημα παρέμεινε το ίδιο από την εποχή που φοιτούσε στην Οξφόρδη. Η βασική του επιδίωξη είναι να θεμελιώσει τη φιλοσοφία του μυαλού στην εμπειρική έρευνα.

Στο έργο του, ο Ντένετ επικεντρώνεται στην ικανότητα της εξέλιξης να εξηγήσει μερικά από τα χαρακτηριστικά της συνείδησης. Υπερασπίζεται τη θεωρία που είναι γνωστή από ορισμένους ως Νευρικός Δαρβινισμός (Neural Darwinism).

Εξελικτική συζήτηση

Αρκετή από τη δουλειά του Ντένετ από το 1990 είναι να ενδυναμώσει τις προηγούμενες του ιδέες, αναζητώντας προσθέτοντας την εξελικτική συνιστώσα στα ίδια θέματα. Αναζητά τι ξεχωρίζει τα ανθρώπινα μυαλά, από τα μυαλά των ζώων, και το πως είναι συμβατή η ελεύθερη βούληση με ένα νατουραλιστικό κόσμο (στο βιβλίο Η ελευθερία εξελίσσεται - Freedom Evolves).

Ο Ντένετ βλέπει την εξέλιξη από φυσική επιλογή ως αλγοριθμική διαδικασία- αν και εξηγεί πως ενέχει αρκετό βαθμό τυχαιότητας. Αυτή η ιδέα είναι σε αντίθεση με την εξελικτική φιλοσοφία του παλαιοντολόγου Στέφεν Γκουλντ (Stephen Jay Gould),που προτιμούσε να τονίζει τον πλουραλισμό της εξέλιξης.

Ο Ντένετ θεωρείται υπέρμαχος της σκληρής προσαρμοστικότητα στη συζήτηση για την εξέλιξη. Είναι σε συμφωνία με τη θεωρία του βιολόγου Richard Dawkins. Στο έργο του Η επικίνδυνη Ιδέα του Δαρβίνου (Darwin's Dangerous Idea), ο Ντένετ έδειξε αρκετό πάθος στην υπεράσπιση της προσαρμοστικότητας. Αυτό ίσως οφείλεται στη μακρόχρονη δημόσια συζήτηση με τον Gould σχετικά με την κοινωνιοβιολογία και την εξελικτική ψυχολογία.

Σχετικά με τη θρησκεία και ηθική

Ο Ντάνιελ Ντένετ απευθύνεται στο συνέδριο των μουσουλμάνων που αποστάτησαν, που διεξήχθη στο Λονδίνο τον Ιούλιο του 2017.

Στο έργο του "Η επικίνδυνη Ιδέα του Δαρβίνου", ο Ντένετ γράφει πως η εξέλιξη μπορεί να εξηγήσει την απαρχές της ηθικής. Απορρίπτει την ιδέα του "νατουραλιστικού λάθους" (τον όρο τον ανέπτυξε ο φιλόσοφος Μουρ (G. E. Moore) το 1903 και σύμφωνα με τον Μουρ, θα ήταν λάθος να ισχυριστεί κανείς πως το καλό αφαιρετικά, καταλήγει σε νατουραλιστικές ιδιότητες όπως το ευχάριστο ή το επιθυμητό) καθώς είναι η ιδέα ότι η ηθική περιπλανάται σε ένα κινούμενο πεδίο. Ισχυρίζεται πως το σφάλμα είναι να πας βιαστικά από τα δεδομένα στις αξίες.

Στο βιβλίο του "Σπάζοντας τo ξόρκι: Η θρησκεία σαν Νατουραλιστικό Φαινόμενο" (Breaking the Spell: Religion as a Natural Phenomenon), ο Ντένετ προσπαθεί να εξηγήσει με νατουραλιστικό φυσιοκρατικό τρόπο τη θρησκευτική πίστη, εξηγώντας πως είναι πιθανόν να υπάρχουν εξελικτικοί λόγοι στο θρησκευτικό φαινόμενο.

Ο Ντένετ έκανε έρευνα για ιερωμένους οι οποίοι μυστικά ήταν άθεοι. Βρήκε αυτό που ο ίδιος έλεγε συνωμοσία "μην ρωτήσεις, μην πεις" καθώς οι πιστοί δεν ήθελαν να ακούσουν για άλλους που έχασαν την πίστη τους. Αυτό έκανε τους άπιστους ιερωμένους να αισθάνονται απομονωμένοι αλλά δεν ήθελαν να χάσουν τη δουλειά τους, και συνήθως δικαιολογούνταν στον εαυτό τους ότι ο γενικός τους ρόλο έκανε καλό στην κοινωνία καθώς έδινε κουράγιο και συμπόνια με τελετουργικό. Η έρευνα συμπεριλάμβανε και μη χριστιανούς ιερωμένους.

Προσωπική ζωή

Ο Ντένετ παντρεύτηκε τη Σούζαν Μπελ (Susan Bell) το 1962. Ζουσαν στη Μασαχουσέτη, έχοντας ένα γιο, μια κόρη και 6 εγγόνια.

Απεβίωσε σε ηλικία 82 ετών στις 19 Απριλίου 2024, στο Ιατρικό Κέντρο του Μέιν, στο Πόρτλαντ του Μέιν, από επιπλοκές πνευμονοπάθειας.

Επιλεγμένα έργα

• Brainstorms: Philosophical Essays on Mind and Psychology (MIT Press 1981) ((ISBN 0-262-54037-1))
• Elbow Room: The Varieties of Free Will Worth Wanting (MIT Press 1984) — on free will and determinism ((ISBN 0-262-04077-8))
• The Mind's I (Bantam, Reissue edition 1985, with Douglas Hofstadter) ((ISBN 0-553-34584-2))
• Content and Consciousness (Routledge & Kegan Paul Books Ltd; 2nd ed. January 1986) ((ISBN 0-7102-0846-4))
• The Intentional Stance (6th printing), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 1996, ISBN 0-262-54053-3, https://archive.org/details/intentionalstanc00dani  (First published 1987)
• Consciousness Explained (Back Bay Books 1992) ((ISBN 0-316-18066-1))
• Darwin's Dangerous Idea: Evolution and the Meanings of Life (Simon & Schuster; reprint edition 1996) ((ISBN 0-684-82471-X))
• Kinds of Minds: Towards an Understanding of Consciousness (Basic Books 1997) ((ISBN 0-465-07351-4))
• Brainchildren: Essays on Designing Minds (Representation and Mind) (MIT Press 1998) ((ISBN 0-262-04166-9)) — A Collection of Essays 1984–1996
• Freedom Evolves (Viking Press 2003) ((ISBN 0-670-03186-0))
• Sweet Dreams: Philosophical Obstacles to a Science of Consciousness (MIT Press 2005) ((ISBN 0-262-04225-8))
• Breaking the Spell: Religion as a Natural Phenomenon (Penguin Group 2006) ((ISBN 0-670-03472-X)).
• Neuroscience and Philosophy: Brain, Mind, and Language (Columbia University Press 2007) ((ISBN 978-0-231-14044-7)), co-authored with Max Bennett, Peter Hacker, and John Searle
• Science and Religion (Oxford University Press 2010) ((ISBN 0-199-73842-4)), co-authored with Alvin Plantinga
• Intuition Pumps And Other Tools for Thinking (W. W. Norton & Company – May 6, 2013) ((ISBN 0-393-08206-7))
• Caught in the Pulpit: Leaving Belief Behind (Pitchstone Publishing — December, 2013) ((ISBN 978-1634310208)) co-authored with Linda LaScola
• Inside Jokes: Using Humor to Reverse-Engineer the Mind (MIT Press – 2011) ((ISBN 978-0-262-01582-0)), co-authored with Matthew M. Hurley and Reginald B. Adams, Jr.
• From Bacteria to Bach and Back: The Evolution of Minds (W. W. Norton & Company – February 2017) ((ISBN 978-0-393-24207-2))

Περαιτέρω μελέτη

• John Brockman (1995). The Third Culture. New York: Simon & Schuster. (ISBN 0-684-80359-3) (Discusses Dennett and others).
• Daniel C. Dennett (1997), "Chapter 3. True Believers: The Intentional Strategy and Why it Works", in John Haugeland, Mind Design II: Philosophy, Psychology, Artificial Intelligence. Massachusetts: Massachusetts Institute of Technology. (ISBN 0-262-08259-4) (reprint of 1981 publication).
• Andrew Brook and Don Ross (editors) (2000). Daniel Dennett. New York: Cambridge University Press. (ISBN 0-521-00864-6)
• Don Ross, Andrew Brook and David Thompson (editors) (2000) Dennett's Philosophy: A Comprehensive Assessment Cambridge, Mass: MIT Press. (ISBN 0-262-18200-9)
• John Symons (2000) On Dennett. Belmont, CA: Wadsworth Publishing Company. (ISBN 0-534-57632-X)
• Matthew Elton (2003). Dennett: Reconciling Science and Our Self-Conception. Cambridge, U.K: Polity Press. (ISBN 0-7456-2117-1)
• P.M.S. Hacker and M.R. Bennett (2003) Philosophical Foundations of Neuroscience. Oxford, and Malden, Mass: Blackwell (ISBN 1-4051-0855-X) (Has an appendix devoted to a strong critique of Dennett's philosophy of mind)

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

• Daniel Dennett at Tufts University
• Hurley, Matthew M.· Dennett, Daniel C.· Adams, Jr, Reginald B. (2011). Inside Jokes: Using Humor to Reverse-Engineer the Mind. MIT Press. ISBN 9780262015820. 
• «Daniel Dennett». Scientific American Frontiers. PBS. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιανουαρίου 2001. 
• Searchable bibliography of Dennett's works
• Marshal, Richard (June 3, 2013). «Intuition Pumping». 3AM Magazine. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-12-03. https://web.archive.org/web/20151203090305/http://www.3ammagazine.com/3am/intuition-pumping/. Ανακτήθηκε στις 2015-11-18. 
• Edge/Third Culture: Daniel C. Dennett
• Daniel Dennett multimedia files Αρχειοθετήθηκε 2011-05-14 στο Wayback Machine.
• Dan Dennett στο TED
  • Dan Dennett: Dangerous memes (TED2002)
  • Dan Dennett: The illusion of consciousness (TED2003)
  • Dan Dennett: Let's teach religion — all religion — in schools (TED2006)
  • Dan Dennett: Cute, sexy, sweet, funny (TED2009)
• The Nature of Knowledge Lecture at the University of Edinburgh 2006-03-14
• On Preaching and Teaching The Science Network interview with Daniel Dennett 2007-11-02
• The Moscow Center for Consciousness Studies video interview with Daniel Dennett 2010-03-05 (with transcript)