Σικελικός Εσπερινός

Για την ομώνυμη όπερα του Βέρντι, δείτε: Ο Σικελικός Εσπερινός.

Σικελικός Εσπερινός (ή, ορθότερα, από κατά λέξη μετάφραση, Σικελικοί Εσπερινοί, ιταλ. Vespri Siciliani) ήταν η ονομασία της επανάστασης των Σικελών το 1282 ενάντια στο καθεστώς του Καρόλου του Ανδεγαυού, Γάλλου ευγενούς βασιλέα, ο οποίος με παπική συναίνεση είχε καταλάβει το Βασίλειο της Σικελίας 1268 και εμφανιζόταν ως ο επίδοξος κατακτητής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος σε συνεργασία με τον Πέτρο Γ΄ της Αραγωνίας πιστεύεται, ότι αναμείχθηκαν στη λαϊκή εξέγερση και τελικά η Σικελία πέρασε στον έλεγχο της Αραγονίας, ενώ σημαντική ήταν και η προδιάθεση των Σικελών να εκδιώξουν τους κυβερνήτες τους.

Σικελικός Εσπερινός Vespri Siciliani
Πόλεμος του Εσπερινού
Φραντσέσκο Χάγιεζ (Francesco Hayez): Από την σειρά «Σικελικός Εσπερινός», σκηνή 3η
Χρονολογία	30 Μαρτίου 1282
Τόπος	Σικελία
Έκβαση	Εκδίωξη του γαλλικού οίκου των Ανζού
Αντιμαχόμενοι
Σικελοί επαναστάτες Στέμμα της Αραγονίας Βυζάντιο Οίκος των Καπετιδών-Ανζού του βασιλείου της Σικελίας(-Νάπολης)
Ηγετικά πρόσωπα
Alaimo di Lentini Κάρολος ο Ανδεγαυός

Η εξέγερση ονομάστηκε έτσι επειδή ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του Εσπερινού της Δευτέρας του Πάσχα, στις 30 Μαρτίου 1282. Ήταν η απαρχή του Πολέμου του Εσπερινού που κράτησε για 20 χρόνια, μέχρι δηλαδή το 1302.

Η εξέγερση

Ο ναός του Αγίου Πνεύματος (Chiesa del Santo Spirito) στο Παλέρμο

Η ανταρσία, όπως προαναφέρθηκε, ξεκίνησε τη Δευτέρα του Πάσχα του έτους 1282 από την εκκλησία του Αγίου Πνεύματος, που τότε βρισκόταν λίγο έξω από το Παλέρμο, και διαδόθηκε στο νησί. Επί έξι εβδομάδες σφαγιάζονταν Γάλλοι στρατιώτες και κάτοικοι.

Τα περιστατικά που οδήγησαν, ως αφορμές και όχι ως αίτια, στην ένοπλη εξέγερση κατά των Ανδεγαυών δεν εξακριβώνονται πλήρως. Οι σχετικές βέβαια εισηγήσεις παρουσιάζουν κάποιες ομοιότητες. Μονάχα ένα χωριό με το όνομα Σπερλίγκα προστάτεψε Γάλλους στρατιώτες στο τοπικό κάστρο από ψαμμίτη.

Σύμφωνα με πηγή στην οποία αναφέρεται ο Στίβεν Ράνσιμαν, οι ντόπιοι Σικελοί στο ναό του Αγίου Πνεύματος γιόρταζαν την εορτή, όταν Γάλλοι αξιωματούχοι πέρασαν από εκεί για να λάβουν μέρος και άρχισαν να πίνουν. Ένας λοχίας, ονόματι Ντρουέ, έσυρε μια νεαρή παντρεμένη γυναίκα από το πλήθος, την οποία παρενόχλησε. Αμέσως ο σύζυγός της επιτέθηκε στον Ντρουέ, πληγώνοντάς τον θανάσιμα με ένα μαχαίρι. Μόλις οι υπόλοιποι Γάλλοι επιχείρησαν να εκδικηθούν τον σύντροφό τους, το Σικελικό πλήθος κινήθηκε εναντίον τους, σκοτώνοντάς τους όλους. Εκείνη τη στιγμή στην πόλη άρχισαν να χτυπούν οι καμπάνες, σημαίνοντας τον Εσπερινό της Δευτέρας του Πάσχα. Ας αφήσουμε τον Ράνσιμαν να αποδώσει την ατμόσφαιρα του βραδιού εκείνου:

Στον ήχο της καμπάνας αγγελιοφόροι διέτρεξαν την πόλη, καλώντας τους άνδρες του Παλέρμου να ξεσηκωθούν ενάντια στον καταπιεστή. Ευθύς οι δρόμοι γέμισαν με οργισμένους κατοίκους, που κραύγαζαν «Moranu li Francisi» (που στα σικελικά σημαίνει «Θάνατος στους Γάλλους»). Κάθε παρευρισκόμενος Γάλλος χτυπήθηκε. Ξεχύθηκαν στα πανδοχεία, όπου σύχναζαν Γάλλοι και στα σπίτια όπου κατοικούσαν, χωρίς να ξεχωρίζουν άνδρες, γυναίκες ή παιδιά. Σικελές κοπέλες που είχαν παντρευθεί Γάλλους, πέθαναν μαζί με τους συζύγους τους. Οι διαδηλωτές διέρρηξαν τα μοναστήρια των Δομινικανών και των Φραγκισκανών· όλες οι ξένες μοναχές σύρθηκαν έξω και τις διέταξαν να προφέρουν τη λέξη «ciciri», που οι Γαλλόφωνοι αδυνατούν να προφέρουν. Όσες αποτύγχαναν σε αυτό το τεστ, σκοτωνόταν... Μέχρι το επόμενο πρωί σχεδόν δύο χιλιάδες Γάλλοι -άνδρες και γυναίκες- κειτόταν νεκροί· και οι στασιαστές είχαν τον απόλυτο έλεγχο της πόλης.

Άμεσα επακόλουθα

Αφού εξελέγησαν ηγέτες της επανάστασης, εστάλησαν αγγελιοφόροι κατά μήκος και πλάτος της νήσου για να καλέσουν τους στασιαστές σε άμεση δράση, προτού ο καταπιεστής οργανώσει επαρκή αντίσταση. Πήρε σχεδόν ένα δεκαπενθήμερο, ωσότου οι επαναστάτες αποκτήσουν τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους της Σικελίας, ενώ συνολικά χρειάστηκαν έξι εβδομάδες ώστε να ελέγχεται πλήρως το νησί. Αξιομνημόνευτη η εξαίρεση της Μεσσήνης, δεδομένης της καλής της οχύρωσης και του ότι η δεσπόζουσα οικογένεια, οι Ρίζο, παρέμεινε πιστή στον Κάρολο Α΄. Όμως στις 28 Απριλίου και αυτή είχε υποκύψει σε ανοιχτή εξέγερση, την ώρα που η πρώτη ενέργεια των νησιωτών ήταν να κάψουν το στόλο του Καρόλου Α΄, που βρισκόταν στο λιμάνι.

Σε συνάρτηση με την ακεραιότητα του Βυζαντίου

Η επανάσταση αυτή ήταν αποφασιστικής σημασίας για το Βυζάντιο, που διένυε κρίσιμη περίοδο μετά την πρόσφατη ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης (1261). Ο θανάσιμος κίνδυνος από τη Δύση, από τους Ανδεγαυούς του Καρόλου Α΄, είχε πλέον εξανεμιστεί. Ο Κάρολος Α΄ σχεδίαζε την εκ νέου κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης με θρησκευτικές προφάσεις, διότι δεν είχε πραγματοποιηθεί η συνομολογημένη ένωση των Εκκλησιών από τη Σύνοδο της Λυών (1274), διαπραγμάτευση τού Μιχαήλ που συνάντησε σφοδρότατες αντιδράσεις από τον ορθόδοξο πληθυσμό. Με τη Σικελική όμως επανάσταση το βασίλειο του Καρόλου Α΄ αποδυναμώθηκε, μετά μάλιστα και τον θάνατο του τελευταίου (1284).

Δημιουργοί και έργα εμπνευσμένα από τον Σικελικό Εσπερινό

• Βέρντι, Τζουζέπε. Ο Σικελικός Εσπερινός, όπερα
• Καπάνταη, Ισμήνη: Σικελικός Εσπερινός, ιστορικό μυθιστόρημα, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2013, ISBN 978-960-03-5538-3

Βιβλιογραφία

• Runciman, Steven: The Sicilian Vespers: a History of the Mediterranean World in the Later Thirteenth Century. Cambridge University Press, Κέιμπριτζ 1958. Ελληνική μετάφραση: Οι Σικελικοί Εσπερινοί: η ιστορία του μεσογειακού κόσμου στα τέλη του 13ου αιώνα. Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 2003. ISBN 960-270-925-1.
• Geanacoplos, John Deno: Emperor Michael Palaeologus and the West. Harvard University Press, 1959. Ελληνική μετάφραση: Ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ Παλαιολόγος και η Δύσις (1258-1282): μελέτη επί των βυζαντινολατινικών σχέσεων. Μετάφραση Κ. Πολίτης, Εκδόσεις Καραβία, Αθήναι 1969.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ελληνισμός και Δύση: Σικελικός Εσπερινός (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)