Συντεταγμένες: 45°11′7″N 9°9′18″E / 45.18528°N 9.15500°E / 45.18528; 9.15500

Η Παβία (ιταλικά: Pavia‎‎, λατινικά: Ticinum‎‎) είναι ιταλικός δήμος στην Επαρχία της Παβίας, στην περιφέρεια της Λομβαρδίας. Έδρα της ομώνυμης επαρχίας, βρίσκεται σε απόσταση 35χλμ. νότια του Μιλάνου, πλησίον του ποταμού Τιτσίνο, παραποτάμου του Πάδου.

Παβία

Σημαία

Έμβλημα
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Παβία
45°11′7″N 9°9′18″E
ΧώραΙταλία[1]
Διοικητική υπαγωγήΕπαρχία της Παβία
ΠροστάτηςΣύρος
Έκταση63,24 km²[2]
Υψόμετρο77 μέτρα
Πληθυσμός70.636 (1  Ιανουαρίου 2023)[3]
Ταχ. κωδ.27100
Τηλ. κωδ.0382
Ζώνη ώραςUTC 01:00 (επίσημη ώρα)
ώρα Κεντρικής Ευρώπης
UTC 02:00 (θερινή ώρα)
ΙστότοποςΕπίσημος ιστότοπος
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Ρωμαϊκή αυτοκρατορία

Επεξεργασία

Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αναφέρει ότι την πόλη της Παβίας ίδρυσαν δύο Λιγυρικές ή Κελτολιγυρικές φυλές, ο Κλαύδιος Πτολεμαίος τις καταγράφει ότι ανήκαν στον Κελτικό πληθυσμό Ίνσουβροι. Η Ρωμαϊκή πόλη που καταγραφόταν σαν "Τικίνουμ" είχε στρατηγική σημασία στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Άλλη ονομασία της πόλης είναι η λατινική "Παπία" (πιθανώς σχετιζόμενη με τον Πάπα), η οποία ίσως εξελίχθηκε στο σημερινό Παβία. Στην αρχή ήταν ένα μικρό στρατόπεδο στο οποίο ο Ρωμαίος Ύπατος Πόπλιος Κορνήλιος Σκιπίων είχε υπό τη φύλαξη του μια μικρή γέφυρα στις όχθες του ποταμού "Τικίνουμ" (218 π.Χ.), είχε στόχο να εμποδίσει την προέλαση του Αννίβα στην Ιταλία. Οι δυνάμεις της Ρώμης και της Καρχηδόνας συναντήθηκαν και οι Ρωμαίοι γνώρισαν την πρώτη μεγάλη συντριβή. Ο Πόπλιος Κορνήλιος Σκιπίων έπεσε στην μάχη, η γέφυρα καταστράφηκε αλλά το στρατόπεδο στην Κοιλάδα του Πάδου επέζησε ωστόσο σαν σημαντικός στρατηγικός οικισμός ακόμα και όταν έληξε ο Β΄ Καρχηδονιακός Πόλεμος. Η θέση έγινε περισσότερο σημαντική με την επέκταση της Αιμιλίας οδού από το Ρίμινι στην Κοιλάδα του Πάδου (187 π.Χ.), διέσχιζε την Πιατσέντσα, κατόπιν το Τικίνουμ και το Λομέλλο. Από εκεί διαχωριζόταν σε δύο κλάδους, ο ένας στο Βερτσέλλι και ο άλλος στην Ιβρέα και την Αόστα, από εκεί κατέληγε στο Τορίνο. Η πόλη οικοδομήθηκε σε επίπεδο έδαφος με οικοδομικά τετράγωνα, στο ιστορικό κέντρο υπάρχουν οι αποχετευτικοί αγωγοί που λειτουργούσαν ολόκληρο τον Μεσαίωνα, μέχρι τη δεκαετία του 1970.[4] Έγινε ισχυρή στρατηγική θέση χάρη στην εύκολη πρόσβαση με την Αδριατική Θάλασσα και τις ισχυρές αμυντικές κατασκευές.[5] Ο Μαρτίνος του Τουρ ήρθε σαν παιδί στην Παβία ακολουθώντας τον πατέρα του, έναν Ρωμαίο αξιωματούχο (325).[5] Η Παβία ήταν η έδρα ενός σημαντικού Ρωμαϊκού νομισματοκοπείου (273 - 326).[6]

Η βασιλεία του Ρωμύλου Αυγουστύλου του τελευταίου αυτοκράτορα στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σταμάτησε στην Παβία (476) με τη λήξη του αυτοκρατορικού τίτλου.[7] Ο Ρωμύλος Αυγουστύλος δεν ήταν στην πραγματικότητα ο νόμιμος αυτοκράτορας αλλά ένας σφετεριστής αφού ο πατέρας του Φλάβιος Ορέστης είχε ανατρέψει τον νόμιμο αυτοκράτορα Ιούλιο Νέπως και ανέβασε στον αυτοκρατορικό θρόνο της Ραβέννας τον γιο του (475).[7] Ο Ρωμύλος Αυγουστύλος δεν είχε ποτέ αυτοκρατορική εξουσία, ήταν πιόνι του πατέρα του Φλάβιου Ορέστη.[7] Η βασιλεία του κράτησε 10 μήνες κατόπιν ένας αξιωματούχος ο Οδόακρος οργάνωσε εξέγερση στην οποία δολοφονήθηκε ο Φλάβιος Ορέστης και κατέλαβε την πόλη της Παβίας.[8] Το πρώτο καθήκον του Οδόακρου ήταν να μειώσει τη φορολογία με στόχο να φέρει την ανάπτυξη στην πόλη.[8] Ο Ρωμύλος Αυγουστύλος δεν είχε πλέον καμιά εξουσία χωρίς τον πατέρα του, ο Οδόακρος ωστόσο του χάρισε τη ζωή και του παραχώρησε μισθό 6.000 Σόλιδος τον χρόνο ανακοινώνοντας τη λήξη του αυτοκρατορικού τίτλου.[8]

Οστρογότθοι

Επεξεργασία

Η βασιλεία του Οδόακρου δεν κράτησε πολύ ωστόσο στην Ιταλία, οι Οστρογότθοι επιτέθηκαν και ο σπουδαίος τους βασιλιάς Θεοδώριχος ο Μέγας επιτέθηκε και ξεκίνησε τον πόλεμο με τον Οδόακρο (488).[9] Μετά από πέντε χρόνια σκληρών πολέμων ο Θεοδώριχος νίκησε οριστικά τον Οδόακρο σε μάχη (15 Μαρτίου 493) και στη συνέχεια τον δολοφόνησε σε ένα γεύμα που οργάνωσε με πρόσχημα ειρηνική συνθήκη.[10] Με την εγκατάσταση των Οστρογότθων στη βόρεια Ιταλία ο Θεοδώριχος ξεκίνησε ένα μεγάλο έργο ανέγερσης δημοσίων οικοδομημάτων. Η Παβία ήταν ένα από τα κέντρα του, έκτισε ένα τεράστιο ανακτορικό συγκρότημα το οποίο χρησιμοποίησαν ως έδρα τους πολλούς αιώνες αργότερα οι Λομβαρδοί βασιλείς.[11][12] Ο Θεοδώριχος ο Μέγας έκτισε επίσης στην Παβία Αμφιθέατρο και ένα μεγάλο συγκρότημα λουτρών, στην Ευρώπη εκείνη την εποχή υπήρχαν τέτοιας μορφής συγκροτήματα μόνο στη Βυζαντινή αυτοκρατορία.[11][12] Ο χριστιανός φιλόσοφος Βοήθιος φυλακίστηκε σε μία από τις εκκλησίες της Παβίας λίγο πριν την εκτέλεση του για προδοσία (522-525).[13] Στη διάρκεια που ήταν φυλακισμένος ο Βοήθιος έγραψε το έργο του "Παρηγοριά της Φιλοσοφίας".[14] Υπήρξε το τελευταίο οχυρό των Γότθων στον αγώνα τους εναντίον του Βελισάριου. Μετά την κατάκτηση από τους Λογγοβάρδους, η Παβία έγινε πρωτεύουσα του βασιλείου τους.

Η Παβία κατείχε σημαντικό ρόλο στον πόλεμο που ξέσπασε ανάμεσα στη Βυζαντινή αυτοκρατορία και το Βασίλειο των Οστρογότθων (535).[15] Μετά τη νίκη του περίφημου ανατολικού στρατηγού Βελισάριου επί του Οστρογότθου βασιλιά Ουίτιγις και την πτώση των Οστρογότθων της Ιταλίας στους Βυζαντινούς (540) η Παβία παρέμεινε το μοναδικό κέντρο αντίστασης.[16] Μετά τη συνθηκολόγηση (540) περίπου 1000 Οστρογότθοι παρέμειναν στη φρουρά της Παβίας και εξακολουθούσαν να αντιστέκονται.[17] Την ίδια χρονιά (540) το Βασίλειο των Οστρογότθων μετέφερε στην Παβία την αυλή και το θησαυροφυλάκιο του.[5] Η αντίσταση των Οστρογότθων που απέμειναν στην Παβία είχε σαν τελικό αποτέλεσμα να καθυστερήσουν τα σχέδια των Βυζαντινών να καταλάβουν ολόκληρη την Ιταλία μέχρι την οριστική ήττα των Οστρογότθων (561).[18]

Λομβαρδοί

Επεξεργασία
 
Ο ναός του "Σαν Πιέτρο σε Χρυσό Ουρανό"

Η Παβία και η Ιταλική Χερσόνησος δεν έμειναν για πολύ στους Βυζαντινούς, σύντομα εμφανίστηκαν οι Λομβαρδοί που κατέλαβαν ταχύτατα ολόκληρη τη βόρεια Ιταλία.[19] Την επίθεση ξεκίνησε ο βασιλιάς Αλβοΐνος (568), μέχρι τη δολοφονία του είχε καταλάβει ολόκληρη τη βόρεια Ιταλία και στέφτηκε ο πρώτος βασιλιάς των Λομβαρδών της Ιταλίας. Η καλά οχυρωμένη πόλη της Παβίας που είχε αντισταθεί σκληρά στους Βυζαντινούς έκανε τα ίδια και με τους Λομβαρδούς.[20] Ο Παύλος ο Διάκονος στο έργο του που έγραψε περίπου 100 χρόνια μετά "πολιορκία του Τικίνουμ" έγραψε :[21]

"Η πόλη της Παβίας αντιστάθηκε σκληρά για περισσότερο από τρία χρόνια στους Λομβαρδούς, την ίδια εποχή ο Αλβοΐνος είχε κατακτήσει εύκολα ολόκληρη την Ιταλία εκτός από τη Ρώμη, τη Ραβέννα και μερικές παραλιακές περιοχές στην Αδριατική".

Η "πολιορκία του Τικίνουμ" έληξε με την οριστική κατάκτηση της πόλης της Παβίας (572).[22] Η στρατηγική θέση της Παβίας και οι οχυρώσεις της είχαν σαν αποτέλεσμα να επιλεγεί τη δεκαετία του 620 ως η πρωτεύουσα του βασιλείου των Λομβαρδών της Ιταλίας και η κατοικία των ίδιων των βασιλέων.[23][24] Οι Λομβαρδοί βασιλείς οικοδόμησαν πολλά μοναστήρια, ναούς και εκκλησίες, ασπάστηκαν τον Αρειανισμό αλλά ήταν πολύ ανεκτικοί και στους Καθολικούς χριστιανούς, τη δεκαετία του 690 υπήρχε στην Παβία Καθολικός Καθεδρικός ναός.[25] Οι Λομβαρδοί βασιλείς για να δείξουν την ευσέβεια και τον πλούτο τους εκτός από την οικοδόμηση ανακαίνισαν και διακόσμησαν πολλούς ναούς και μοναστήρια. Σε μια περίπτωση ο Γριμοάλδος των Λομβαρδών οικοδόμησε το Σαν Αμπρότζιο, εκεί αργότερα ετάφη (671).[26] Ο Αριπέρτος Α΄ οικοδόμησε μια νέα Βασιλική τη Σαντίσσιμο Σαντατόρε (657) που έγινε το Μαυσωλείο των βασιλέων της Βαυαρικής δυναστείας.[27] Ο Περκτάριτος και ο γιος του Κουνιπέρτος οικοδόμησαν στην Παβία ένα μοναστήρι και μια εκκλησία.[28] Ένα από τα σημαντικότερα έργα που έκανε ο κορυφαίος βασιλιάς των Λομβαρδών Λιουτπράνδος ήταν ο ναός του "Σαν Πιέτρο σε Χρυσό Ουρανό", έγινε τόπος ταφής σημαντικών μορφών του χριστιανισμού.[29][30] Η πρώτη μεγάλη μορφή που τάφηκε εκεί ήταν ο χριστιανός φιλόσοφος Βοήθιος, τάφηκε στην κρύπτη του ναού.[31] Στον τρίτο και μεγαλύτερο τάφο του ναού του "Σαν Πιέτρο σε Χρυσό Ουρανό" βρίσκονται τα οστά του Μεγάλου Αυγουστίνου.[32] Ο Αυγουστίνος Ιππώνος ήταν κορυφαίος θεολόγος συγγραφέας Βερβερικής καταγωγής που έζησε τον 5ο αιώνα, τα έργα του έφεραν επανάσταση στον χριστιανισμό.[33] Οι τεχνίτες ανακάλυψαν εκ νέου τα οστά του Μεγάλου Αυγουστίνου κάτω από το πάτωμα του Καθεδρικού (1 Οκτωβρίου 1695).[34] Ο Λιουτπράνδος είχε πάθος με τη συλλογή ιερών λειψάνων, μετέφερε τα οστά του Μεγάλου Αυγουστίνου από τη Σαρδηνία ώστε να είναι ασφαλή από την επίθεση των Σαρακηνών.[32][35]

Μεσαίωνας

Επεξεργασία
 
Σκηνή από μάχη στην Παβία τον 12ο αιώνα

Σαν πρωτεύουσα του βασιλείου η Παβία έγινε στα τέλη του 7ου αιώνα το βασικό κέντρο στις προσπάθειες των Λομβαρδών να κόψουν το νόμισμα τους.[36] Η μορφή του βασιλιά ήταν χαραγμένη στη μια όψη του νομίσματος, ο στόχος ήταν να κατανοήσουν οι ευγενείς ότι η οικονομία των Λομβαρδών και ο πλούτος βρισκόταν στα χέρια του βασιλιά.[36] Στην Παβία βρισκόταν η βασιλική αυλή και η κεντρική διοίκηση, με τον τρόπο αυτό υπερείχε σε όλες τις υπόλοιπες πόλεις των Λομβαρδών.[27] Την εποχή που επιτέθηκαν οι Φράγκοι η Παβία έγινε το επίκεντρο του πολέμου μαζί τους, ο Καρλομάγνος διέβη τις Άλπεις επιτέθηκε στους Λομβαρδούς και νίκησε τον τελευταίο βασιλιά τους Δεζιδέριο.[37] Τη διετία 773-774 ο Καρλομάνδος επιτέθηκε στην Παβία και τη Βερόνα συντρίβοντας κάθε αντίσταση στις καλά τοιχισμένες Λομβαρδικές πόλεις.[38] Η Παβία σαν πρωτεύουσα των Λομβαρδών από τη δεκαετία του 620 έγινε η μοιραία πόλη στην οποία διαλύθηκε το βασίλειο.[12] Με τη λήξη του πολέμου ο Καρλομάγνος στέφθηκε βασιλιάς σε όλα τα εδάφη που κατείχε πριν το βασίλειο των Λομβαρδών, έγινε τμήμα της Φραγκικής αυτοκρατορίας. Το Δουκάτο του Μπενεβέντο διασώθηκε μόνο στα νότια, παρέμεινε ανεξάρτητο και αυτόνομο για πολλά χρόνια ακόμα.[39] Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για την Παβία τον 8ο αιώνα, το βέβαιο είναι ότι εγκαταστάθηκαν στην πόλη πολλοί Εβραίοι. Ο Αλκουίνος της Υόρκης καταγράφει την περίοδο 750-766 μια θρησκευτική διαμάχη ανάμεσα στον Ιουδαίο Ιούλιο της Παβίας και τον χριστιανό Πέτρο της Πίζας. [40][41] Ο αυτοκράτορας Λοθάριος Α΄ που διετέλεσε βασιλιάς της Ιταλίας την περίοδο 822-850 έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στις σχολές της Παβίας, εξέδωσε το καταστατικό του Σχολείου της Παβίας που ήταν υποχρεωμένες να το τηρήσουν όλες οι Ιταλικές πόλεις που βρίσκονταν υπό την εξουσία του (825).[5] Ο έκπτωτος βασιλιάς Βερεγγάριος Α΄ της Ιταλίας οδήγησε τους Ούγγρους στην Παβία, πολιόρκησαν αλλά δεν κατέλαβαν την πόλη.

Ο Όθων Β΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μετέφερε στην Παβία την έδρα της αυλής του πρώτα με τη βασίλισσα Αδελαΐδα της Ιταλίας και κατόπιν με τη σύζυγο του Θεοφανώ Σκλήραινα. Την περίοδο των Οθωνιδών γνώρισε ξανά η πόλη περίοδο μεγάλης ευημερίας επειδή έγινε εμπορικός κόμβος και ο αυτοκράτορας χρησιμοποιούσε για τη μετακίνηση του τους πλωτούς δρόμους γύρω από αυτήν. Το Μιλάνο που είχε ανέβει την προηγούμενη περίοδο έπεσε ξανά σε παρακμή για χάρη της Παβίας στην οποία εγκαταστάθηκε το κεντρικό νομισματοκοπείο.[42] Η μεγάλη ευημερία που διατηρούσε η Παβία ολόκληρο τον 10ο αιώνα είναι ξεκάθαρη από αναλυτικές περιγραφές των Αράβων περιηγητών. Στις αρχές του 11ου αιώνα γεννήθηκε στην Παβία ο Λιουτπράνδος της Κρεμόνας, επίσκοπος, χρονικογράφος και διπλωμάτης στις αυλές του βασιλιά Βερεγγάριου Β΄ και κατόπιν των αυτοκρατόρων Όθων Α΄ και Όθων Β΄. Ο Γουλιέλμος Α΄ της Αγγλίας προσκάλεσε τον Λιουτπράνδο μετά τη Νορμανδική κατάκτηση της Αγγλίας και αναδιοργάνωσε την Αγγλική εκκλησία. Η πόλη της Παβίας έγινε η πρωτεύουσα του Ιταλικού Βασιλείου της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και το κέντρο όπου γινόταν η αυτοκρατορική στέψη τον 12ο αιώνα. Ο Ερρίκος Β΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατέπνιξε εξέγερση των κατοίκων της πόλης (1004) που αμφισβτούσαν τη στέψη του ως βασιλέως της Ιταλίας. Στη μεγάλη διαμάχη που ξέσπασε τον 12ο αιώνα υποστήριξε τους Γιβελλίνους σε αντίθεση με το γειτονικό Μιλάνο που υποστήριζε τους Γουέλφους και τον πάπα. Ανέλαβε την υπεράσπιση απέναντι στη Λομβαρδική Ένωση που είχε δημιουργήσει συνασπισμό των παπικών κρατιδίων εναντίον του αυτοκράτορα Φρειδερίκου Βαρβαρόσσα. Ο Φρειδερίκος Βαρβαρόσσα γνώρισε δύο αυτοκρατορικές στέψεις στην Παβία (1155, 1162). Τους επόμενους αιώνες η Παβία εξακολουθούσε να είναι σημαντικό κέντρο, ο Φρειδερίκος Β΄ Χοενστάουφεν αντιμετώπισε ξανά τη Λομβαρδική Ένωση και η πόλη τον βοήθησε να νικήσει στη "μάχη της Κορτενούοβας" (1237).[43]

Νεότερα χρόνια

Επεξεργασία

Ο Λουδοβίκος Δ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δώρισε την πόλη στους απογόνους του αδελφού του Δούκα Ροδόλφου. Τελικά, η πόλη παραχωρήθηκε στον οίκο των Βισκόντι το 1359 και έγινε σημαντικό πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο. Το 1361 ιδρύθηκε και το Πανεπιστήμιο της Παβία, προσελκύοντας φοιτητές από πολλές χώρες της εποχής. Η μάχη της Παβία (1525) οριοθέτησε τις τύχες της πόλης, μεταξύ των υποστηρικτών που Πάπα και της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι πρώτοι εκφράζονταν από ένα γαλλικό κόμμα (που είχε συμμαχήσει με τον Πάπα) και οι δεύτεροι υποστηρίζοντας τον Βασιλιά της Ισπανίας Κάρολο Ε'. Τελικά, η πόλη περιήλθε στην κατοχή των Ισπανών έως το 1713, οπότε και καταλήφθηκε από τους Αυστριακούς έως το 1796, οπότε και την κατέλαβαν οι Γάλλοι με τον Ναπολέοντα Α΄. Το 1815 πέρασε πάλι σε αυστριακή διοίκηση έως την ιταλική ανεξαρτησία (1859) και την ένωση της Ιταλίας ένα χρόνο αργότερα.

Φωτοθήκη

Επεξεργασία

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. (Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά) archINFORM. 991. Ανακτήθηκε στις 6  Αυγούστου 2018.
  2. 2,0 2,1 «Superficie di Comuni Province e Regioni italiane al 9 ottobre 2011». Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής της Ιταλίας. Ανακτήθηκε στις 16  Μαρτίου 2019.
  3. demo.istat.it?l=it.
  4. http://www.paviaedintorni.it/temi/arteearchitettura_file/artearchitettura_varie_file/descrizioni_fognatureromaneapavia.htm
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 https://www.monasteriimperialipavia.it/pavia-citta-regia/?lang=en
  6. https://www.aeternitas-numismatics.com/single-post/roman-imperial-mints-ticinum
  7. 7,0 7,1 7,2 Thompson. Romans and Barbarians. σσ. 61–63
  8. 8,0 8,1 8,2 Thompson. Romans and Barbarians. σ. 64
  9. Moorhead. Theoderic. σ. 19
  10. Moorhead. Theoderic. σ. 26
  11. 11,0 11,1 Moorhead. Theoderic. σ. 42
  12. 12,0 12,1 12,2 Wickham. Early Medieval Italy. σ. 38
  13. Moorhead. Theoderic. σσ. 219–222
  14. Moorhead. Theoderic. σσ. 223–225
  15. Thompson. Romans and Barbarians. σ. 95
  16. Thompson. Romans and Barbarians. σσ. 95-96
  17. Thompson. Romans and Barbarians. σ. 96
  18. Wickham. Early Medieval Italy. σ. 9
  19. Christie. The Lombards. σ. 22
  20. Christie. The Lombards. σ. 79
  21. Paul the Deacon; William Dudley Foulke (2003). Edward Peters (ed.). History of the Lombards. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. σ. 80
  22. Hodgkin, Thomas (1895). Italy and Her Invaders 553 Volume V The Lombard Invasion. Oxford: Clarendon Press. σσ. 162–163
  23. Arnaldi. Italy and Its Invaders. σ. 31
  24. Christie. The Lombards. σ. 147
  25. Christie. The Lombards. σ. 188
  26. Christie. The Lombards. σ. 100
  27. 27,0 27,1 https://www.academia.edu/958478
  28. Christie. The Lombards. σσ. 25, 101
  29. Christie. The Lombards. σ. 25
  30. Dale (2001)
  31. Dale (2001), σ. 43
  32. 32,0 32,1 Arnaldi. Italy and Its Invaders. σσ. 39–40
  33. Geary, Patrick J. (2010). Readings in Medieval History Vol. 1. Toronto: University of Toronto Press. σσ. 28–45
  34. Weinstein, Donald (October 2003). "Review of St. Augustine's Bones: A Microhistory, by Harold Samuel Stone". The American Historical Review. 108 (4): 1242–1243
  35. Arnaldi. Italy and Its Invaders. σ. 39
  36. 36,0 36,1 Christie. The Lombards. σ. 142
  37. Wickham. Early Medieval Italy. σσ. 46–47
  38. Christie. The Lombards. σ. 106
  39. Wickham. Early Medieval Italy. σσ. 48–49
  40. https://www.jewishvirtuallibrary.org/pavia
  41. https://www7.tau.ac.il/omeka/italjuda/items/show/882
  42. https://www.academia.edu/4311218
  43. https://www.nam-sism.org/Articoli/NAM 510822 Fascicolo N. 5 - FRANKE Comparing Staufen Strategy.pdf
  • (Αγγλικά) Arnaldi, Girolamo (2005). Italy and Its Invaders. Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη: Harvard University Press. 
  • (Αγγλικά) Christie, Neil (1995). The Lombards: The Ancient Longobards. Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη: Basil Blackwell Inc. 
  • (Αγγλικά) Dale, Sharon (2001). «A house divided: San Pietro in Ciel d'Oro in Pavia and the politics of Pope John XXII». Journal of Medieval History 27 (1): 55-77. 
  • (Αγγλικά) Geary, Patrick J. (2010). Readings in Medieval History. 1. Τορόντο: University of Toronto Press. 
  • (Αγγλικά) Moorhead, John (1992). Theoderic in Italy. Οξφόρδη: Clarendon Press. 
  • (Αγγλικά) Peters, Edward, επιμ. (1907). Paul the Deacon: History of the Lombards. Μτφρ. Dudley Foulke, William. University of Pennsylvania. 
  • (Αγγλικά) Scott, Leader (1899). The Cathedral Builders: The Story of a Great Masonic Guild. Λονδίνο: Sampson Low, Marston & Co. Ltd. 
  • (Αγγλικά) Thompson, E. A. (1982). Romans and Barbarians: The Decline of the Western Empire. Μάντισον, Ουισκόνσιν: The University of Wisconsin Press. 
  • (Αγγλικά) Wickham, Chris (1981). Early Medieval Italy: Central Power and Local Society 400-1000. Λονδίνο: The Macmillan Press Ltd. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία