Οδηγία για τα πουλιά (79/409/ΕΟΚ)

Η Οδηγία 79/409 του Συμβουλίου της 2.4.1979 για την διατήρηση των άγριων πτηνών γνωστή και ως οδηγία προστασίας των πουλιών είχε την νομική της βάση στο πρώην άρθρο 235 ΣΕΚ. Η Οδηγία του 1979 έχει επικαιροποιηθεί από την Οδηγία 2009/147/ΕΚ που θεσμοθετήθηκε από το Ευρωκοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρώπης στις 30 Νοεμβρίου 2009.

Η νέα Οδηγία οδήγησε στην κήρυξη των Ειδικών Ζωνών Προστασίας (Special Protection Areas - SPA) που ενσωματώθηκαν στο δίκτυο των προστατευόμενων περιοχών NATURA2000.

Σκοπός ρύθμισης (άρθρο 1 παρ. 1 της οδηγίας)

Είναι η διατήρηση όλων των ειδών πουλιών (συμπεριλαμβανομένων των αυγών, των φωλιών και των οικοτόπων) που απαντούν στα ευρωπαϊκά εδάφη των κρατών μελών. Τα προστατευόμενα είδη πουλιών δεν παρατίθενται σε έναν τελικό κατάλογο. Καθοριστικός είναι ο εντοπισμός στο έδαφος της Κοινότητας. Η οδηγία εξυπηρετεί την προστασία, τη διατήρηση και τη ρύθμιση των ειδών αυτών και ρυθμίζει την ορθολογική χρήση.

Αντικείμενο ρύθμισης (άρθρο 2)

Η οδηγία υποχρεώνει τα κράτη μέλη, να λάβουν τα αναγκαία μέτρα «με σκοπό να διατηρηθεί ή να προσαρμοσθεί ο πληθυσμός όλων των ειδών των πτηνών που αναφέρονται στο άρθρο 1 σε ένα επίπεδο που να ανταποκρίνεται ιδιαίτερα στις οικολογικές, επιστημονικές και μορφωτικές απαιτήσεις, λαμβάνοντας, ωστόσο, υπόψη τις οικονομικές και ψυχαγωγικές απαιτήσεις».

Γενικές υποχρεώσεις των κρατών μελών (άρθρο 3)

Εκτός από τις ειδικές διατάξεις του άρθρου 4 για τον χαρακτηρισμό ζωνών ειδικής προστασίας, στο άρθρο 3 καθορίζεται η προστασία των οικοτόπων για το σύνολο των υποκείμενων ειδών πουλιών. Επομένως τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να λάβουν υπόψη τους τις αναφερόμενες στο άρθρο 2 απαιτήσεις, να εξασφαλίσουν μια επαρκή ποικιλία των ενδημικών στην Ε.Ε. ειδών και μια επαρκή επιφάνεια για μακροπρόθεσμη προστασία ή αποκατάσταση.

Οι υποχρεώσεις από το άρθρο 3 και 4 της οδηγίας υπάρχουν ήδη, «και πριν διαπιστωθεί μείωση του αριθμού των πτηνών ή καταστεί υπαρκτός ο κίνδυνος εξαφάνισης προστατευομένου είδους» . Αυτό μπορεί να νοηθεί ως έκφραση της αρχής της προληπτικής δράσης του άρθρου 174 παράγραφος 1 ΣΕΚ στον τομέα της προστασίας της φύσης.

Υποχρέωση για χαρακτηρισμό περιοχών προστασίας

Πάνω σε αυτό η οδηγία προβλέπει (άρθρο 4) μια ειδική υποχρέωση των κρατών μελών για ίδρυση περιοχών ειδικής προστασίας (Special Protection Areas – SPAs).

• Για τα αναφερόμενα στο παράρτημα Ι είδη μένει να ληφθούν μέτρα ειδικής διατήρησης σε σχέση με τους οικοτόπους τους. Το παράρτημα Ι περιλαμβάνει 182 είδη ή υποείδη πουλιών. Τα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση να κοινοποιήσουν τις κατάλληλες περιοχές για την διατήρηση των ειδών αυτών ως περιοχές προστασίας.
• Για τα αποδημητικά πουλιά που δεν αναφέρονται στο παράρτημα Ι, τα κράτη μέλη οφείλουν να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα σχετικά με τους τόπους αναπαραγωγής, πτερορρύησης, διαχείμασης, ωοτοκίας κτλ. Οφείλουν επίσης να δώσουν ειδική σημασία στους υγροτόπους.

Υγρότοποι διεθνούς σημασίας είναι εκείνες οι περιοχές προστασίας οι οποίες περιλαμβάνονται στον κατάλογο της Σύμβασης Ramsar.

Τα κράτη μέλη έχουν τη νομική υποχρέωση να κατατάξουν τις σχετικές περιοχές. Για την ταξινόμηση τα κράτη έχουν ένα χρονικό περιθώριο αξιολόγησης. Σε κάθε περίπτωση η κατάταξη αυτών των περιοχών πρέπει να πληροί συγκεκριμένα ορνιθολογικά κριτήρια, όπως αφενός η παρουσία ειδών πουλιών περιλαμβανόμενων στο παράρτημα Ι και αφετέρου η κατάταξη ενός οικότοπου ως υγροβιότοπου. Οι αναφερόμενες στο άρθρο 2 της οδηγίας «οικονομικές και ψυχαγωγικές απαιτήσεις» δεν επιτρέπεται να παίζουν κανένα ρόλο στην ταξινόμηση σύμφωνα με το άρθρο 4, καθώς αυτά λαμβάνονται υπόψη στο άρθρο 3, όχι όμως στο άρθρο 4. Καμία στάθμιση με τέτοια συμφέροντα προστασίας δεν λαμβάνει χώρα.

Αυτό εξήγησε το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στην υπόθεση Santona . Επ’ αυτής το ΔΕΚ προσδιόρισε μια παράβαση της Συνθήκης από την Ισπανία, που ενώ ήταν υποχρέωσή της να κατατάξει τις Marismas de Santona—ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα για πολυάριθμα είδη πουλιών σύμφωνα με το παράρτημα Ι και παράλληλα υγροβιότοπο διεθνούς σημασίας—ως προστατευόμενη περιοχή, δεν συμμορφώθηκε. Εξάλλου με βάση την απόφαση το χρονικό περιθώριο κατάταξης για εξαιρετικά σημαντικές περιοχές είναι δυνατό να μειωθεί στο ελάχιστο.

Την ίδια έννοια έχει και η απόφαση «Lappel Bank» . Η Lappel Bank δεν περιλήφθηκε από τον Βρετανό υπουργό περιβάλλοντος στην περιοχή ειδικής προστασίας Medway Estuary and Marshes , καθώς θεώρησε ως προτεραιότητα την μη διατάραξη της δυνατότητας ύπαρξης και επέκτασης του γειτονικού λιμανιού. Η Royal Society for the Protection of Birds προσέφυγε στα εθνικά δικαστήρια για κήρυξη ακυρότητας. Επί του προδικαστικού ερωτήματος των βρετανικών δικαστηρίων το ΔΕΚ αποφάνθηκε πως οι οικολογικές απαιτήσεις δεν επιτρέπεται να αντισταθμίζονται με οικονομικές.

Μια επιτυχής κατάταξη περιοχής έχει δεσμευτικό χαρακτήρα. Η οδηγία δεν ρυθμίζει την σμίκρυνση μιας προστατευόμενης περιοχής. Το ΔΕΚ αποφάνθηκε σχετικά με αυτό στην υπόθεση «Leybucht» ότι: τα κράτη μέλη δεν επιτρέπεται να παρακάμψουν μονομερώς την υποχρέωση που τους αποδίδει η οδηγία για την προστασία των πουλιών. Ειδικότερα το ΔΕΚ αναγνωρίζει δύο εξαιρέσεις:

Αφενός όταν συντρέχουν εξαιρετικοί λόγοι κοινωνικού συμφέροντος οι οποίοι προέχουν των προωθούμενων με την οδηγία περιβαλλοντικών υποχρεώσεων. Οι οικονομικές απαιτήσεις δεν λαμβάνονται υπόψη σε αυτή την περίπτωση. Ως εξαιρετικοί λόγοι κοινωνικού συμφέροντος μπορούν να νοηθούν η προστασία της ζωής και της υγείας. Αυτά τα μέτρα πρέπει να είναι απολύτως απαραίτητα και μπορούν να επιφέρουν μόνο την ελάχιστη δυνατή μείωση της προστατευόμενης περιοχής. Για αυτό, το ανάχωμα του Leybucht επιτρεπόταν για την πρόληψη των πλημμυρών.

Ως δεύτερη εξαίρεση το ΔΕΚ αναφέρει τη βελτίωση της οικολογικής ισορροπίας όταν πρόκειται για βελτίωση των βιοτόπων των πουλιών.

Οικοδομώντας πάνω σε αυτές τις αρχές, το ΔΕΚ σε μεταγενέστερες αποφάσεις του ανακοίνωσε πως κρίνει μια μη κατάταξη σχετικών περιοχών μόνο όταν υπάρχουν οι προαναφερόμενοι λόγοι (Βλ. «Santona»).

Τα κράτη μέλη πρέπει να διαβιβάσουν τα στοιχεία για τις περιοχές στην Επιτροπή (Άρθρο 4 παράγραφος 3 της οδηγίας). Η παραβίαση της υποχρέωσης ενημέρωσης αποτελεί παραβίαση των ιδρυτικών συνθηκών.

Μέτρα για την προστασία χαρακτηρισμένων περιοχών

Το άρθρο 4 παράγραφος 4 προβλέπει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να λάβουν κατάλληλα μέτρα για την πρόληψη της ρύπανσης και άλλων επιδράσεων στους βιότοπους των πουλιών στις χαρακτηρισμένες περιοχές προστασίας. Το ΔΕΚ θεώρησε ότι προσβάλλονταν οι συνεπαγόμενες από την οδηγία υποχρεώσεις προστασίας των πουλιών στην περίπτωση της κατασκευής δρόμου μεταξύ Argonos και Santona (Ισπανία), της δημιουργίας βιομηχανικής ζώνης αλλά και στην περίπτωση της καλλιέργειας αχιβάδων σε κεντρικό τμήμα των ελών.

Μέτρα για άμεση προστασία

Τα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση για την προστασία όλων των ειδών που εμπίπτουν στο άρθρο 1 της οδηγίας να απαγορεύσουν

• τη σκόπιμη θανάτωση ή σύλληψη (απαγόρευση θήρας)
• τη σκόπιμη καταστροφή ή ζημιά σε φωλιές και αυγά την αφαίρεση φωλιών.
• τη συλλογή των αυγών στη φύση και την αφαίρεση τέτοιων αυγών (ακόμα και σε άδεια κατάσταση)
• τη σκόπιμη ενόχληση, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του κλωσσήματος και της εξαρτήσεως.
• την κατοχή πουλιών που δεν επιτρέπεται να θηρευτούν ή να αιχμαλωτιστούν.

Το άρθρο 7 ανακαλεί την απαγόρευση θήρας καθόσον, τα αναφερόμενα στο παράρτημα II είδη μπορούν να θηρευτούν σύμφωνα με τους νομικούς κανόνες του κάθε κράτους. Σύμφωνα με το άρθρο 7 παρ. 4 της οδηγίας τα κράτη μέλη πρέπει να φροντίζουν ώστε τα πουλιά να μην θηρεύονται κατά τη διάρκεια του φωλιάσματος, του ανάπτυξης και της εξάρτησής τους. Σε σχέση με τη θήρα, την αιχμαλωσία ή τη θανάτωση τα κράτη μέλη πρέπει να απαγορεύσουν μεθόδους κατά τις οποίες τα πουλιά θανατώνονται σε ποσότητες ή χωρίς διάκριση.

Το άρθρο 6 προβλέπει μια απαγόρευση εμπορίου: τα κράτη μέλη υποχρεούνται να απαγορεύσουν την πώληση ζωντανών ή νεκρών πουλιών και τμημάτων αυτών ή παραγόμενων από αυτά προϊόντων καθώς και την προώθηση και διατήρηση για πώληση και την προσφορά προς πώληση.

Αυτή η απαγόρευση εμπορίου υπάρχει βέβαια για συγκεκριμένα πουλιά αναφερόμενα στο παράρτημα III τμήμα 2 και δεν μπορεί να υποτεθεί άδεια λόγω του εμπορίου με άλλα είδη που αναφέρονται στο παράρτημα ΙΙΙ τμήμα 2. Και στις δύο περιπτώσεις τα πουλιά πρέπει να θανατώνονται, να θηρεύονται ή να πωλούνται με νόμιμο τρόπο.

Τα αναφερθέντα προηγουμένως άμεσα μέτρα σχετικά με τη θανάτωση, τη θήρα, την αιχμαλωσία κλπ και το εμπόριο μπορούν να τεθούν εκτός ισχύος για τους αναφερόμενους στο άρθρο 9 της οδηγίας λόγους. Αυτό βέβαια μόνο, όταν δεν υπάρχει καμία άλλη ικανοποιητική λύση. Τέτοιοι λόγοι είναι οι εξής:

• Συμφέροντα δημόσιας υγείας και της δημόσιας ασφάλειας, της ασφάλειας της αεροπλοΐας, η αποτροπή σημαντικών ζημιών σε καλλιέργειες, κτηνοτροφικά κεφάλαια, δάση, αλιευτικές περιοχές, και ύδατα, την προστασία της χλωρίδας και της πανίδας.
• Σκοποί έρευνας και εκπαίδευσης
• κάτω από συνθήκες αυστηρής επιτήρησης, καθίσταται δυνατή επιλεκτική σύλληψη, κράτηση και ορθολογική εκμετάλλευση άλλων ειδών πουλιών

Το άρθρο 9 παράγραφος 2 ρυθμίζει τις επίσημες απαιτήσεις στις αναφερόμενες στο παράρτημα 1 διατάξεις. Η Επιτροπή δίνει ετήσια αναφορά για την εφαρμογή του άρθρου 9.

Βιβλιογραφία

Πηγές

• Leidenmühler Franz, «Umweltvölkerrecht»5., überarbeitete Auflage Linz 2004
• Leidenmühler, Franz και Evelyn Pelissetti «Europäisches Umweltrecht, Allgemeiner Teil» 5., überarbeitete Auflage Linz 2004
• Wagner, Erika «Europäisches Umweltrecht, Besonderer Teil». 5. Auflage Linz 1.12.2004
• Δημητρακόπουλος, Ιωάννης, «Η νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και βασική κοινοτική νομοθεσία για το περιβάλλον, Εκδόσεις Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 2003.
• Τσάλτας, Γ. – Γρηγορίου Π., «Κοινοτικές στρατηγικές για το Περιβάλλον, Κείμενα» Εκδόσεις Παπαζήση 1994
• Τσάλτας, Γ. «Γιοχάνεσμπουργκ: το περιβάλλον μετά την Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, Σιδέρης 2003.
• WWF Ελλάς. «Προστατευόμενες Περιοχές: ένας χρόνος φαγούρα…» Το Πάντα, Διμηνιαία Έκδοση του WWF Ελλάς Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2004.Τεύχος 52
• Κατσουφρος, Θεόδωρος «Δικονομικές πτυχές του «νομολογιακού» κοινοτικού κεκτημένου σε θέματα προστασίας των υγροτόπων» όπως δημοσιεύεται στην ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού «Νόμος και Φύση» Ιούνιος 1999
• Κουταλάκης Χαράλαμπος, «Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία συμμόρφωσης των κρατών μελών προς το περιβαλλοντικό δίκαιο της Ε.Ε.» Οκτώβριος 2003 ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού «Νόμος και Φύση»
• Λύκος Βασίλης « Η σύνδεση της βιώσιμης ανάπτυξης με την τοπική κοινωνία: το πρόγραμμα Natura 2000» ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού «Νόμος και Φύση» Ιανουάριος 2005.
• Νικολόπουλος Τάκης, «Οι προστατευόμενες περιοχές και οι φορείς Διαχείρισής τους ανάμεσα στην προστασία και στην διαχείριση» ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού «Νόμος και Φύση» Οκτώβριος 2004
• ΥΠΕΧΩΔΕ. Οδηγία 92/43/ΕΟΚ Βασικά σημεία της Ελληνικής Εθνικής Έκθεσης για την Εφαρμογή της Οδηγίας Περίοδος 1994-2000.
• ΥΠΕΧΩΔΕ. Η Οδηγία των οικοτόπων 92/43/ΕΟΚ & το δίκτυο Natura 2000
• Commission Européenne DG ENV, «Natura 2000» Lettre d’information «Nature» Numéro 17, Janvier 2004
• European Commission, «Life – III, The financial instrument for the Environment»

Δείτε επίσης

• Σύμβαση Ραμσάρ
• Οδηγία των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Χάρτης με υπόβαθρα τις δορυφορικές εικόνες του Google για τις περιοχές για τα πουλιά