Καλούστ Γκιουλμπενκιάν

Ο Καλούστ Γκιουλμπενκιάν (Kalust Sarkis Gülbenkyan, 29 Μαρτίου 1869 - 20 Ιουλίου 1955) ήταν ένας από τους διασημότερους Αρμένιους επιχειρηματίες, συλλέκτες έργων τέχνης, δημιουργός μουσείων, αλλά και σπουδαίος φιλάνθρωπος. Η πολυκύμαντη αλλά και κοσμοπολίτικη ζωή του ταυτίστηκε με τα σημαντικότερα γεγονότα του 20ού αιώνα σε μια διαπλοκή επιχειρηματικής ευφυίας, γεωπολιτικών συμφερόντων αλλά και αισθητικής, ίσου βεληνεκούς με εκείνο της οικογένειας των Ροκφέλερ. Αν και έμεινε στην ιστορία ως «μίστερ φάιβ περ σεντ» (λόγω του μεριδίου του στα πετρέλαια της Μοσούλης), στο τέλος κατασυκοφαντήθηκε και περιήλθε για το ευρύτερο κοινό στην αφάνεια. Τη φήμη του όμως διέσωσε το ίδρυμα που δημιούργησε στη Λισαβόνα που φέρει το όνομά του.

Καλούστ Γκιουλμπενκιάν
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	29  Μαρτίου 1869 Ουσκουντάρ
Θάνατος	20  Ιουλίου 1955 Λισαβόνα
Τόπος ταφής	St Sarkis, Kensington
Εθνικότητα	Αρμένιοι
Ψευδώνυμο	Monsieur 5%
Παρατσούκλι	Monsieur 5%
Χώρα πολιτογράφησης	Οθωμανική Αυτοκρατορία Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και Ιρλανδίας (1902–1927) Πορτογαλία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Γαλλικά Αγγλικά οθωμανικά Τουρκικά Aρμενικά
Σπουδές	St. Joseph High School Βασιλικό Κολέγιο του Λονδίνου (έως 1887)
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	επιχειρηματίας καινοτόμος επιχειρηματίας μηχανικός διπλωμάτης μαικήνας τυχοδιώκτης smuggler συλλέκτης τέχνης
Εργοδότης	National Bank of Turkey
Περίοδος ακμής	1895
Οικογένεια
Τέκνα	Nubar Gulbenkian Rita Sirvante Gulbenkian
Οικογένεια	Ρεστουνί
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	πρόεδρος (1930–1932, Armenian General Benevolent Union)
Βραβεύσεις	Μεγαλόσταυρος του Στρατιωτικού Τάγματος του Χριστού (1950)
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα

Πρώτα χρόνια

Γεννήθηκε στο Σκούταρι της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαρτίου του 1869, απόγονος μιας από τις πλέον σημαντικές αρμενικές οικογένειες, με ρίζες από την Καππαδοκία. Ήταν Χριστιανός στο θρήσκευμα, και είχε οθωμανική υπηκοότητα. Ο πατέρας του, ο Σαρκίς Γκιουλμπενκιάν, ήταν πλούσιος έμπορος της Ανατολίας και το 1880 εγκαταστάθηκε πλέον μόνιμα στη Κωνσταντινούπολη έχοντας προηγουμένως αγοράσει μεγάλες εκτάσεις της περιοχής του Καυκάσου που πιθανολογούνταν ότι ήταν πλούσιες σε κοιτάσματα πετρελαίου.
Ο Καλούστ τελειώνοντας το σχολείο στη Κωνσταντινούπολη συνέχισε, για πληρέστερες σπουδές, στη Μασσαλία και από εκεί στο Λονδίνο, όπου και φοίτησε στο Κινγκ'ς Κόλετζ απ΄ όπου και έλαβε το πτυχίο μηχανικού πετρελαίου. Το 1891 εγκαταστάθηκε στο υπό ρωσική τότε κατοχή Μπακού όπου και εξειδικεύτηκε στη ρωσική εξόρυξη πετρελαίου εκπονώντας και ειδική μελέτη με τον τίτλο "Πετρέλαιο, πηγή ενέργειας", το οποίο και προκάλεσε, ως ήταν φυσικό, την προσοχή της Υψηλής Πύλης. Σύντομα κλήθηκε από το οθωμανικό υπουργείο πετρελαίου το οποίο και του ανέθεσε τη μελέτη και καταγραφή των κοιτασμάτων πετρελαίου στη περιοχή της Μεσοποταμίας, (σημερινού Ιράκ). Με το ξέσπασμα όμως του αντιαρμενικού κινήματος στην Κωνσταντινούπολη, το 1895, ο Κ. Γκιουλμπενκιάν αναγκάζεται να διακόψει τις εργασίες του και παίρνοντας την οικογένειά του κατέφυγε με πλοίο στην Αίγυπτο.

Από εκεί, μιλώντας ήδη έξι γλώσσες, αρμενικά, τουρκικά, γαλλικά, αγγλικά, ρωσικά και φαρσί, η επιχειρηματική του επιδεξιότητα σε συνδυασμό και της ταλαντούχου διαπραγματευτικής του στην οικοδόμηση συμφωνιών, άρχισε να αναπτύσσεται με εκπληκτική ταχύτητα.

Επιχειρηματική δράση

Στην Αίγυπτο, που τελούσε τότε υπό αγγλική κατοχή, ο Καλούστ Γκιουλμπενκιάν ήταν ο άνθρωπος που γνώριζε όσο κανείς άλλος τα πετρελαϊκά κοιτάσματα της Μέσης Ανατολής. Το γεγονός και μόνο αυτό ήταν αρκετό ώστε να βρίσκεται στο διεθνές επιχειρηματικό ενδιαφέρον της εποχής του μεταξύ Άγγλων, Γάλλων, Ρώσων και Οθωμανών αξιωματούχων και διεθνών επενδυτών. Το μεγαλύτερο ταλέντο του ήταν να πετυχαίνει συμφωνίες μεταξύ μερών που ήταν σχεδόν αδύνατον προηγουμένως μόνοι τους να συμφωνήσουν. Η εμπορική ανατολίτικη ευστροφία του καθώς και η δυτική του μόρφωση τον καθιστούσαν γέφυρα συνεννοήσεων γνωρίζοντας και τις διαφορετικές νοοτροπίες, αλλά και τους τρόπους δράσης. Το 1902 έλαβε την βρετανική υπηκοότητα και συνέβαλε στην εκμετάλλευση του υπεδάφους της περιοχής της Μοσούλης. Μάλιστα ο ρόλος του υπήρξε ιδιαίτερος κρίσιμος στην ίδρυση της "Royal Dutch Shell Group". Στη συνέχεια μετά τη γνωριμία του με τον Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β΄, μέσω του μεγάλου Βεζίρη, η ανάμειξή του στην Οθωμανική Εταιρεία Πετρελαίου του χάρισε περισσότερα πλούτη. Στην εταιρεία αυτή η Οθωμανική Εθνική Τράπεζα είχε μερίδιο 35%, η Royal Dutch Shell το 25%, κάποιοι άλλοι Γερμανοί επενδυτές ένα ακόμα 25% και το υπόλοιπο 15% ανήκε στον ίδιον.

Μετά το 1913-1914 οι συσχετισμοί αυτοί άλλαξαν μετά και την ίδρυση της Anglo-Persian Oil Company (τη σημερινή BP). Έτσι αμέσως μετά τον Α' Π.Π. ο Κ. Γκιουλμπενκιάν γενόμενος ο διαπραγματευτής με την νέα κυβέρνηση του Ιράκ, εκχώρησε μέρος των δικαιωμάτων του στο ιρακινό κονσόρτσιουμ που συμμετείχαν εκτός τους Αγγλογάλλους, η Ολλανδία και οι ΗΠΑ, διατηρώντας ο ίδιος μόλις το 5%, λαμβάνοντας τούτο ως παρωνύμιο, μετά την επιτυχή συμφωνία της Κόκκινης Γραμμής. Το γεγονός αυτό ανέτρεψε άρδην και τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίζονταν την ίδια εποχή στη Μικρά Ασία αλλάζοντας και την γεωπολιτική της περιοχής. Μετά μάλιστα τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1922, τη θέση της κατέλαβε ως διάδοχος μέρος η Iraq Petroleum Company.

Σημειώνεται ότι η μεγάλη επιτυχία των διαπραγματεύσεων και των συμφωνιών του επέφερε ουσιαστικά την κατανομή των κοιτασμάτων πετρελαίου της ευρύτερης περιοχής στις τότε Μεγάλες Δυνάμεις και μάλιστα κατά τρόπο που ν΄ απαιτούνται συνεχείς συναινέσεις των συμμετεχόντων "παικτών" με συνέπεια η δράση τους στην εκμετάλλευση ουσιαστικά να εδραιώνει ταυτόχρονα την ειρήνη στη περιοχή.
Το δε ποσοστό του 5% που συνομολογούσε τελικά με κάθε μέρος χωριστά δεν αφορούσε μόνο τα κέρδη για τον ίδιο που βέβαια τον κατέστησαν μεγιστάνα της εποχής, αλλά και την υποχρέωση της εκάστης πλευράς κατά ίδιο ποσοστό να προσλαμβάνει Αρμένιους εργάτες. Έτσι το 5% των εργατικών παροχών κάθε πλευράς δίνονταν σε Αρμένιους.

Καλλιτεχνική δράση

Ο Καλούστ Γκιουλμπενκιάν υπήρξε παράλληλα, από οικογενειακή παράδοση, σπουδαίος συλλέκτης έργων τέχνης. Πολλοί πρόγονοί του είχαν χαρακτηριστεί προστάτες των τεχνών και ευεργέτες. Η σπουδαία συλλογή του που περιλαμβάνει ζωγραφικούς πίνακες και διάφορα αντικείμενα έργων τέχνης διαφόρων εποχών, που απέκτησε στη διάρκεια της ζωής του επισκεπτόμενος διάφορα μέρη, μεταφέρθηκε στη Λισαβόνα πέντε χρόνια μετά τον εκεί θάνατό του, που συνέβη στις 20 Ιουλίου του 1955, στο ίδρυμα και μουσείο που ο ίδιος δημιούργησε και που φέρει το όνομα Ίδρυμα Γκιουλμπενκιάν.

Η συκοφαντία

Ο Καλούστ Γκιουλμπενκιάν μπορεί ν΄ αναδείχθηκε μεγιστάνας στην εποχή του πλην όμως δεν έπαψε να είναι ένας Αρμένιος πατριώτης που μάλιστα πολλές φορές εκμεταλλευόμενος τη θέση του καυτηρίαζε πολιτικές δηλώσεις που θεωρούσε ότι στρέφονταν κατά των Αρμενίων και του Αρμενικού ζητήματος, απ΄ όπου κι αν προέρχονταν αυτές και ανεξάρτητα σκοπιμοτήτων. Μετά τη διαμονή του στη Κωνσταντινούπολη και για λίγο χρόνο στο Κάιρο και Αλεξάνδρεια για 23 περίπου χρόνια (1899-1922) διέμενε μόνιμα στο Λονδίνο. Το 1922 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι διαμένοντας εκεί 20 περίπου χρόνια μέχρι το 1942, απ΄ όπου στη συνέχεια κατέφυγε΄, λόγω πολέμου, στη Λισαβόνα στην οποία και διέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του.

Κατά τον Β' Π.Π. οι σχέσεις του με την Αγγλία επιδεινώθηκαν σε άκρως οριακό σημείο όταν, ούτε λίγο ούτε πολύ, χαρακτηρίστηκε προδότης της Αγγλίας από το γεγονός ότι στη διάρκεια του πολέμου και παρότι συμμετείχε επίσημα στην περσική διπλωματική αποστολή στο Παρίσι, ακολούθησε τη γαλλική κυβέρνηση στο Βισύ. Το γεγονός αυτό τον εξόργισε ιδιαίτερα πολύ δε περισσότερο όταν το ποσοστό του από τις πετρελαϊκές εταιρείες που έλεγχαν οι Άγγλοι του το κατάσχεσαν.
Βέβαια μετά τον πόλεμο, το ποσοστό που του είχε κατασχεθεί του επιστράφηκε πλην όμως ο ίδιος ποτέ δεν συγχώρεσε το σφάλμα των Άγγλων. Έτσι μετά τον θάνατό του όταν ανοίχθηκε η διαθήκη του, έκπληκτοι όλοι έμαθαν για το ίδρυμα που δημιούργησε στο οποίο πλέον έπρεπε να επιστραφούν όλοι οι πίνακες και έργα τέχνης που είχε δώσει για ασφάλεια στα διάφορα μουσεία, ιδίως του Λονδίνου και των οποίων διατηρούσε την ιδιοκτησία. Μάλιστα με την διαθήκη του αυτή αποκλήρωσε ακόμα και τον γιο του Νουμπάρ Γκιουλμπενκιάν (1896-1972) για τον άσωτο, εκκεντρικό και έκλυτο βίο του.

Δείτε επίσης

• Μουσείο Καλούστ Γκιουλμπενκιάν

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica" τομ.18ος, σελ.60.
• Μαργαρίτα Πουρνάρα "Mr 5% - Καλούστ Γκιουλμπενκιάν" Καθημερινή - ένθετο g|K, τεύχος 41ο, (Απρίλιος 2011), σελ.104.