Neidio i'r cynnwys

Trombôn

Oddi ar Wicipedia
Trombôn
Trombonydd yn canu'r gyfres harmonig ar ei offeryn.
Enghraifft o'r canlynolmath o offeryn cerdd Edit this on Wikidata
Mathlabrosones with slides Edit this on Wikidata
Yn cynnwysslide Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Offeryn cerdd pres ac iddo lithren yw trombôn.[1] Gelwir yr un sydd yn ei ganu yn drombonydd. Cynhyrchir ei sain, yn debyg i bob offeryn pres arall, pan fydd gwefusau dirgrynol y canwr yn achosi i'r golofn o aer y tu mewn i'r offeryn ddirgrynu. Fel rheol, defnyddir mecanwaith llithrig telesgopig i newid y traw, yn hytrach na falfiau fel y defnyddir gan offerynnau pres eraill. Eithriadau ydy'r trombôn falf, a chanddo dair falf yn debyg i drwmped, a'r "uwchbôn" (superbone), a chanddo falfiau a llithren.

Mae gan y trombôn dyllfedd hanner silindrog, ac yn debycach felly i'r trwmped nac i offerynnau pres conigol megis y corned a'r corn Ffrengig. Tair prif ran sydd i'r trombôn: y darn ceg, y llithren, a'r gloch. Yn debyg i offerynnau pres eraill, rhoddir gwefusau'r canwr ar y darn ceg cwpan i gynhyrchu'r sŵn cychwynnol. Y llithren, tiwben ar ffurf U y gellir ei hymestyn a'i byrhau, ydy nodwedd unigryw y trombôn. Mae'r trombonydd yn cydio yn y llithren ac yn newid hyd y dyllfedd gyda'i fraich, gan newid felly traw'r nodyn a genir. Mae'r dyllfedd yn lledu allan i gloch gymhedrol ei maint, yn debyg i drwmped, ac oddi honno teflir sain yr offeryn.

Offeryn nad yw'n trawsnodi ydy'r trombôn. Mae ganddo raddfa eang, ac yn medru canu nodau isel yn ddwfn a chryf a nodau uchel yn siriol a threiddgar. Ansawdd tôn llyfn a glywir o'r trombôn, a fe'i cysylltir yn aml â sain fwynaidd yn llawn mynegiant. Yn unrhyw un o'r saith safle llithren cydnabyddedig, gellir cynhyrchu saith nodyn sylfaenol y gyfres harmonig hanner tôn ar wahân. Gellir cynhyrchu rhai nodau pedal hefyd, sef tonau cyntaf y gyfres harmonig mewn gwahanol safleoedd.[2]

Gellir olrhain hanes y trombôn yn ôl i'r sacbwt a thrympedau llithr tebyg yr Oesoedd Canol Diweddar. Bu gan y sacbwt fecanwaith llithrig yn debyg i'r trombôn modern, ond cloch lai o faint a thyllfedd gulach. Defnyddiwyd y sacbwt yn Lloegr o ddiwedd y 15g ymlaen, yn ystod y Dadeni Seisnig. Daeth yn boblogaidd ar draws Ewrop yn yr 16g a'r 17g, cyfnod y Dadeni Diweddar, a daw enw'r offeryn yn y bôn o'r gair Eidaleg trombone, sef "trwmped mawr".. Fe'i defnyddid mewn cerddoriaeth siambr ac eglwysig, a châi ei berfformio gan gonsortiau ac ensembles, ac ar y cyd â'r corneto a'r chwythgorn.

Yn yr oes faróc, o'r 17g i ganol y 18g, dyrchafwyd y trombôn yn aelod rheolaidd o'r gerddorfa, a daeth yn offeryn cyffredin mewn gweithiau'r cyfansoddwyr enwocaf, gan gynnwys Johann Sebastian Bach a George Frideric Handel. Nodir Bach yn enwedig am rannau'r trombôn yn ei gantodau, oratorïau, a cherddoriaeth grefyddol. Defnyddiwyd y trombôn hefyd gan gyfansoddwyr yr oes glasurol megis Wolfgang Amadeus Mozart a Ludwig van Beethoven yn eu symffonïau a chyfansoddiadau mawr eraill, a chan gyfansoddwr Rhamantaidd megis Richard Wagner yn ei gylch opera Der Ring des Nibelungen a Gustav Mahler yn ei symffonïau.

Yn yr 20g, bu'r trombôn yn offeryn poblogaidd mewn sawl math o gerddoriaeth, gan gynnwys jazz, big band, a cherddoriaeth boblogaidd. Mae hefyd yn un o offerynnau safonol y band milwrol a'r band pres.

Mathau

[golygu | golygu cod]

Y prif fathau o drombôn ydy'r trombôn tenor a'r trombôn bas (neu is-drombôn),[3] ac yna'r trombôn alto a'r trombôn bas-dwbl (neu gontrabas). Ceir hefyd y trombôn trebl a'r trombôn tenor-bas, yn ogystal â'r trombôn falf.[2]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1.  trombôn. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 27 Mai 2023.
  2. 2.0 2.1 Michael Kennedy, Geiriadur Cerddoriaeth Rhydychen (Caernarfon: Curiad, 1998), t. 851. Cyfieithwyd gan Delyth Prys.
  3. Geiriadur yr Academi, "trombone > bass trombone".