Serch llys
| Enghraifft o'r canlynol | thema, stoff  |
|---|---|
| Math | cariad |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Genre lenyddol arbennig a gysylltir â'r cysyniad o sifalri yn yr Oesoedd Canol yw serch llys (Ffrangeg: amour courtois; Ocsitaneg fin amor). Er iddo gael ei gysylltu'n bennaf â llenyddiaeth, dylanwadodd serch llys ar sawl agwedd arall o fywyd yr Oesoedd Canol hefyd. Er bod rhai haneswyr yn amau dilysrwydd y term - a fathwyd yn y 19g - erbyn heddiw, mae'n aros yn derm cyfleus a ddefnyddir yn gyffredin.
Math o serch rhamantaidd a gawsai ei foli, ei feithrin a'i ddyrchafu yn y llysoedd brenhinol a phlasdai uchelwyr yw serch llys. Daw i'r golwg fel confensiwn am y tro cyntaf yn ardal Profens (de Ffrainc) yn gynnar yn y 12g, ond mae ei wreiddiau'n hŷn a cheir cysyniad cyffelyb yng ngwaith rhai beirdd Arabaidd cynharach, yn enwedig y Mwriaid yn Andalucía. Credir fod barddoniaeth y bardd Rhufeinig Ofydd yn ddylanwad pwysig arall. Roedd yn cael ei fynegi mewn rhyddiaith a barddoniaeth.
Ymledodd o Brofens ar draws gorllewin Ewrop, i wledydd Prydain, gogledd Ffrainc (gwaith y Trouvères a Chrétien de Troyes er enghraifft), yr Almaen (y Minnesänger) a'r Eidal (y Stilnovisti a gwaith Dante) a thu hwnt. Yng Nghymru gwelir ei ddylanwad amlycaf ar rai agweddau o waith Dafydd ap Gwilym ac eraill o'r cywyddwyr ac yn y Tair Rhamant. Yn yr olaf, ac yn y rhamantau Arthuraidd yn gyffredinol, gwelir cydblethu serch llys a nodweddion Celtaidd.
Ceir enghreifftiau da o gonfensiynau serch llys yng nghanu y Trwbadwriaid a chafodd ddylanwad ar Gymru hefyd, o gyfnod Beirdd y Tywysogion ymlaen. Traddodiad arall a geir yn rhai o'r cerddi poblogaidd gan y clerici vagantes ("clerigwyr crwydrol" neu Goliardaid), er bod olion dylanwad serch llys, wedi ei wrthdroi gan amlaf, i'w gweld yno hefyd.
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Llyfryddiaeth
[golygu | golygu cod]- Peter Dronke, Medieval Latin and the Rise of European Love-Lyric (Rhydychen: Clarendon Press, 1965). Yr astudiaeth glasurol.
- Bernard O'Donoghue (gol.), The Courtly Love Tradition (Manceinion: Gwasg Prifysgol Manceinion, 1982)