Moel y Gaer, Bodfari
,_Cymru_(Wales)_July_2023_-_AONB_11.png) | |
| Math | safle archaeolegol, bryngaer sy'n rhannol ddilyn tirffurf y graig  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Sir Ddinbych |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 200 ±1 metr |
| Cyfesurynnau | 53.2265°N 3.3568°W |
| Cod OS | SJ09527080 |
| Gwleidyddiaeth | |
| Cadwyn fynydd | Bryniau Clwyd |
 | |
| Statws treftadaeth | heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | FL073 |
Bryngaer gynhanesyddol yn Sir Ddinbych yw Moel y Gaer (205 metr), sy'n gorwedd ym mhen gogleddol Bryniau Clwyd ar gopa isel uwchben pentref Bodfari, tua 4 milltir i'r gogledd-ddwyrain o dref Dinbych. Mae Llwybr Clawdd Offa yn mynd heibio i droed y bryn.
Disgrifiad
[golygu | golygu cod]Un o'r lleiaf o'r amddiffynfeydd a geir ar hyd copaon Bryniau Clwyd yw Moel y Gaer. Yn ôl pob tebyg mae'n dyddio o Oes yr Haearn, er na cheir tystiolaeth archaeolegol penodol i brofi hynny. Ceir mynedfa ar yr ochr ogleddol trwy glawdd amddiffynnol ac mae'r ochr ddwyreiniol yn cael ei amddiffyn gan greigiau syrth.[1]
Saif y bryn ychydig o'r neilltu o brif grib Bryniau Clwyd. Gellir cyrraedd y gopa a'r fryngaer o gyfeiriad Bodfari neu o Sodom, i'r gogledd.
Cefndir
[golygu | golygu cod]Cofrestrwyd y fryngaer hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: FL073.[2] Ceir tua 300 o fryngaerau ar restr CADW o henebion, er bod archaeolegwyr yn nodi bod oddeutu 570 ohonyn nhw i gyd yng Nghymru.
Fel arfer, fel mae'r gair yn ei awgrymu, ar fryn y codwyd y caerau hyn, er mwyn i'r amddiffynwyr gael mantais milwrol. Un o'r bryngaerau mwyaf trawiadol yng Nghymru ydy Tre'r Ceiri, a hon yw'r fryngaer Oes Haearn fwyaf yng ngogledd-orllewin Ewrop.[3] Mae ei harwynebedd oddeutu 2.5ha.[4] Y mwyaf o ran maint (arwynebedd), fodd bynnag ydy Bryngaer Llanymynech sydd ag arwynebedd o 57 hectar.[5]
Lloches i gartrefi a gwersyllfeydd milwrol oedd eu pwrpas felly, cyn y goresgyniad Rhufeinig; a chafodd cryn lawer ohonynh nhw eu hatgyfnerthu a'u defnyddio, yng nghyfnod y Rhufeiniaid; er enghraifft Dinorben yng ngogledd Cymru. Oes aur bryngaerau gwledydd Prydain oedd rhwng 200 CC ac OC 43.
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ CPAT
- ↑ Cofrestr Cadw.
- ↑ References Wales gan John May; Gwasg Prifysgol Cymru.
- ↑ "Gwefan y BBC". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-04-11. Cyrchwyd 2012-03-04.
- ↑ "Gwefan CPAT". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-07. Cyrchwyd 2012-03-04.
Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]- Moel y Gaer Archifwyd 2012-02-19 yn y Peiriant Wayback ar wefan y Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales