Mary Anning

Mary Anning
Portread o Mary Anning a'i chi, Tray, cyn 1842.
Ganwyd	21 Mai 1799, 1800  Lyme Regis
Bu farw	9 Mawrth 1847  Lyme Regis
Dinasyddiaeth	Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon
Galwedigaeth	paleontolegydd, dealer of naturalia, fossil collector
Adnabyddus am	discovery, Gesamtverband der Deutschen Versicherungswirtschaft
Prif ddylanwad	Elizabeth Philpot

Casglydd ffosiliau a phalaeontolegydd o Loegr oedd Mary Anning (21 Mai 1799 - 9 Mawrth 1847). Daeth yn adnabyddus ledled y byd am ddarganfyddiadau pwysig a wnaed ganddi mewn gwelyau ffosil morol Jwrasig yn y clogwyni ar hyd Sianel Lloegr yn Lyme Regis yn swydd Dorset yn ne-orllewin Lloegr. Cyfrannodd ei chanfyddiadau at newidiadau pwysig mewn meddwl gwyddonol am fywyd cynhanesyddol a hanes y Ddaear.

Byddai Anning yn chwilio am ffosilau yng nghlogwyni Blue Lias, yn enwedig yn ystod misoedd y gaeaf pan oedd tirlithriadau'n amlygu ffosilau newydd y bu'n rhaid eu casglu'n gyflym cyn iddynt gael eu colli i'r môr. Bu bron iddi farw yn 1833 mewn tirlithriad a laddodd ei chi, Tray. Roedd ei darganfyddiadau yn cynnwys y sgerbwd ichthyosaur cyntaf; dau o'r sgerbydau plesiosaur (bron â bod) cyflawn cynharaf; y sgerbwd pterosaur cyntaf i'w ddarganfod y tu allan i'r Almaen; ynghyd ag amryw o ffosilau pysgod pwysig. Chwaraeodd ei harsylwadau rôl allweddol yn y darganfyddiad bod coprolitau, a elwid yn gerrig besoar ar y pryd, yn ysgarthion a oedd wedi'u ffosileiddio. Darganfu hefyd fod ffosilau belemnit yn cynnwys codennau inc wedi'u ffosileiddio fel rhai o seffalopodau modern. Pan beintiodd y daearegwr Henry De la Beche ei waith Duria Antiquior, y gynrychiolaeth ddarluniadol gyntaf o olygfa o fywyd cynhanesyddol a ddeilliodd o adluniadau ffosil, fe'i seiliwyd yn bennaf ar ffosilau y gwnaeth Anning eu darganfod, a gwerthodd brintiau ohono er ei budd.

Fel menyw ac yn Ymneilltuwraig, nid oedd Anning yn cyfranogi'n llawn yng nghymuned wyddonol gwledydd Prydain y 19eg ganrif, gan mai boneddigion Anglicanaidd yn bennaf oedd yn troi yn y cylchoedd hynny. Cafodd drafferth ariannol am lawer o'i bywyd. Roedd ei theulu'n dlawd, a bu farw ei thad, gwneuthurwr cabinet, pan oedd yn un ar ddeg oed.

Clogwyni Lias Glas, Lyme Regis

Llythyr a darlun gan Mary Anning yn rhannu'r newydd am ddarganfod ffosil sydd bellach yn cael ei adnabod fel Plesiosaurus dolichodeirus, 26 Rhagfyr 1823

Daeth Anning yn adnabyddus mewn cylchoedd daearegol yng ngwledydd Prydain, gweddill Ewrop ac yn America, ac ymgynghorwyd â hi ar faterion anatomeg yn ogystal â chasglu ffosilau. Serch hynny, fel menyw, nid oedd yn gymwys i ymuno â Chymdeithas Ddaearegol Llundain ac ni chafodd bob amser gydnabyddiaeth lawn am ei chyfraniadau gwyddonol. Yn wir, ysgrifennodd mewn llythyr: "Mae'r byd wedi fy nefnyddio mewn ffordd mor angharedig, rwy'n ofni ei fod wedi gwneud i mi amau pawb." Ymddangosodd yr unig ysgrif wyddonol a gyhoeddodd yn ystod ei hoes yn y Magazine of Natural History ym 1839, darn o lythyr oedd Anning wedi'i ysgrifennu at olygydd y cylchgrawn yn cwestiynu un o'i honiadau.

Ar ôl ei marwolaeth yn 1847, denodd hanes anarferol ei bywyd ddiddordeb cynyddol. Ysgrifennodd un awdur di-enw yn All the Year Round, a olygwyd gan Charles Dickens, y geiriau canlynol amdani ym 1865: “mae merch y saer wedi ennill enw iddi'i hun, ac mae wedi ei haeddu.” Honnir yn aml mai ei stori oedd yr ysbrydoliaeth ar gyfer cwlwm tafod Terry Sullican yn 1908: "She sells seashells on the seashore". Yn 2010, 100 mlynedd ar ôl ei marwolaeth, cafodd Anning ei chynnwys ar restr gan y Gymdeithas Frenhinol o ddeg menyw o wledydd Prydain sydd wedi dylanwadu fwyaf ar hanes gwyddoniaeth.