Jerzy Grotowski

Jerzy Grotowski
Grotowski gan Zbigniew Kresowaty, c.1972
Ganwyd	(1933-08-11)11 Awst 1933 Rzeszów, Gwlad Pwyl
Bu farw	14 Ionawr 1999(1999-01-14) (65 oed) Pontedera, Tuscany, Yr Eidal
Alma mater	Ludwik Solski Academy for the Dramatic Arts

Cyfarwyddwr theatr dylanwadol a damcaniaethwr o wlad Pwyl yw Jerzy Marian Grotowski (11 Awst 1933 – 14 Ionawr 1999) Daeth i enwogrwydd oherwydd ei ddulliau arloesol o actio, hyfforddi, a chynhyrchu theatr. Ystyrir ef yn un o ymarferwyr theatr mwyaf dylanwadol yr 20fed ganrif yn ogystal ag un o sylfaenwyr theatr arbrofol.

Bywgraffiad

Ganwyd yn Rzeszów yn ne-ddwyrain Gwlad Pwyl, ac ym 1933, astudiodd actio a chyfarwyddo yn Academi Gelfyddydau Dramatig Ludwik Solski yn Kraków ac Academi Gelfyddydol Theatr Rwsia ym Moscow.

Roedd Jerzy Grotowski yn 6 oed pan ddrafftiwyd ef i'r Ail Ryfel Byd ym 1939. Yn ystod y rhyfel, symudodd Grotowski gyda'i fam a'i frawd o Rzeszów i bentref Nienadówka.

Daeth yn gyfarwyddwr am y tro cyntaf ym 1957 yn Kraków gyda drama Eugène Ionesco Chairs, ac yn fuan wedi hynny, sefydlodd theatr labordy fechan ym 1959 yn nhref Opole yng Ngwlad Pwyl. Yn ystod y 1960au, dechreuodd y cwmni deithio'n rhyngwladol a denodd ei waith ddiddordeb cynyddol. Daeth Grotowski yn fwyfwy anghyfforddus gydag eraill yn addasu ei syniadau a'i arferion, yn enwedig yn yr Unol Daleithiau. Felly, yn anterth ei broffil cyhoeddus, gadawodd America a symudodd i'r Eidal lle sefydlodd y Grotowski Workcentre ym 1985 yn Pontedera, ger Pisa. Yn y ganolfan hon, parhaodd ei arbrofion theatr ac ymarfer, ac yma y parhaodd i hyfforddi digwyddiadau theatrig preifat bron yn gyfrinachol am ugain mlynedd olaf ei fywyd. Oherwydd lewcemia a chyflwr ar y galon, bu farw ym 1999 yn ei gartref ym Mhontedera.

Gyrfa

Cynyrchiadau nodedig

Cynhyrchiad cyntaf Grotowski fel cyfarwyddwr oedd Gods of Rain ym 1958, a gyflwynodd ei agwedd feiddgar at destun, gan barhau i'w ddatblygu drwy gydol ei yrfa. Ym 1958, symudodd Grotowski i Opole, lle gwahoddwyd ef gan y beirniad theatr a'r dramodydd Ludwik Flaszen i wasanaethu yn gyfarwyddwr y Theatre of 13 Rows. Dechreuodd ymgynnull cwmni o actorion a chydweithwyr artistig a fyddai'n ei helpu i wireddu ei weledigaeth unigryw. Yno hefyd y dechreuodd arbrofi gyda dulliau perfformio. Er bod ei ddulliau yn aml yn cael eu cyferbynnu â rhai Konstantin Stanislavski, roedd yn edmygu Stanislavski fel "creawdwr mawr cyntaf y dull o actio yn y theatr" a chanmolodd ef am ofyn "yr holl gwestiynau perthnasol y gellid eu gofyn am dechneg theatrig."

Ymhlith y cynyrchiadau niferus y daeth ei gwmni theatr yn enwog amdanynt roedd Orpheus gan Jean Cocteau, Shakuntala yn seiliedig ar destun gan Kalidasa, Dziady ( Forefathers' Eve ) gan Adam Mickiewicz, ac Akropolis gan Stanisław Wyspiański . Y cynhyrchiad olaf hwn oedd y sylweddoliad cyflawn cyntaf o syniad Grotowski o "theatr dlawd." Gwnaethpwyd ffilm o'r cynhyrchiad gyda chyflwyniad gan Peter Brook, sy'n ffurfio un o'r cofnodion mwyaf hygyrch a diriaethol o waith Grotowski.

Ym 1965, symudodd Grotowski ei gwmni i Wrocław, gan ail enwi'r cwmni yn "Teatr Laboratorium", yn rhannol er mwyn osgoi'r sensoriaeth drom yr oedd "theatrau" proffesiynol yn destun iddo yng Ngwlad Pwyl bryd hynny. Roedd y cwmni eisoes wedi dechrau ar un o’u cynyrchiadau enwocaf, The Constant Prince (yn seiliedig ar gyfieithiad Juliusz Słowacki o ddrama Calderón ). Gan ddechrau ym 1967, mae llawer yn meddwl bod y cynhyrchiad hwn yn un o weithiau theatrig mwyaf yr 20fed ganrif.

Gwelwyd ei gynhyrchiad olaf fel cyfarwyddwr ym 1969 sef Apocalypsis Cum Figuris. Datblygiwyd Apocalypsis am fwy na thair blynedd. Drwy gydol y broses hon, gellir gweld Grotowski yn cefnu ar gonfensiynau theatr draddodiadol, gan roi pwysau ar ffiniau'r hyn a alwodd yn ddiweddarach yn "gelfyddyd fel cyflwyniad".

Bu Grotowski yn chwyldroadol yn hanes y theatr ynghyd â’i brentis cyntaf, Eugenio Barba, arweinydd a sylfaenydd Odin Teatret, sy'n cael ei ystyried yn dad i theatr arbrofol gyfoes . Roedd Barba yn allweddol wrth ledaenu dylanwad Grotowski tu hwnt i'r Llen Haearn. Ef oedd golygydd y llyfr arloesol Towards a Poor Theatre (1968), a ysgrifennodd Grotowski ar y cyd â Ludwik Flaszen, sy'n datgan na ddylai theatr gystadlu yn erbyn gorfoledd ffilm ac y dylai ganolbwyntio yn lle hynny ar wraidd y weithred o theatr: actorion yn cyd-greu digwyddiad y theatr gyda'i gwylwyr.

Dylanwad ar y gorllewin

Roedd y flwyddyn 1968 yn nodi ymddangosiad cyntaf Grotowski yn y Gorllewin. Llwyfannodd ei gwmni ddrama Stanisław Wyspiański Akropolis/Acropolis (1964) yng Ngŵyl Caeredin. Dyma'r tro cyntaf i lawer ym Mhrydain ddod i gysylltiad â "theatr wael". Ym 1965, ymddangosodd ei lyfr o'r enw Towards a Poor Theatre gyda Rhagymadrodd gan Peter Brook, oedd ar y pryd yn gyfarwyddwr cyswllt yn y Royal Shakespeare Company.

Llyfryddiaeth

Plac coffa i Grotowski yn Wrocla

• Towards a Poor Theatre (Introduction by Peter Brook) (1968)
• The Theatre of Grotowski by Jennifer Kumiega, London: Methuen, 1987.
• At Work with Grotowski on Physical Actions by Thomas Richards, London: Routledge, 1995.
• The Grotowski Sourcebook ed. by Lisa Wolford and Richard Schechner, London: Routledge, 1997.
• A Dictionary of Theatre Anthropology: The Secret Art of the Performer by Eugenio Barba, 2001.
• Biography of Grotowski by Holly Slayford, 2010.
• Grotowski's Bridge Made of Memory: Embodied Memory, Witnessing and Transmission in the Grotowski Work by Dominika Laster, Calcutta: Seagull Books, 2016.

Gweler hefyd

• Theatr yng Ngwlad Pwyl
• Rhestr y Pwyliaid
• System Stanislavski