Neidio i'r cynnwys

Ieithoedd Sbaen

Oddi ar Wicipedia
Canran o siaradwyr ieithoedd cyd-swyddogol a chydnabyddedig yn Sbaen.

Ieithoedd Sbaen (Sbaeneg: lenguas de España), neu ieithoedd Sbaenaidd (Sbaeneg: lenguas españolas),[1] yw'r ieithoedd a siaredir neu siaradwyd yn Sbaen. Mae'r mwyafrif o ieithoedd a siaredir yn Sbaen yn perthyn i'r teulu ieithoedd Románwns, a Sbaeneg yw'r unig iaith sydd â statws swyddogol i'r wlad gyfan. Mae gan amryw o ieithoedd eraill statws cyd-swyddogol neu gydnabyddedig mewn tiriogaethau penodol,[2] a siaredir nifer o ieithoedd a thafodieithoedd answyddogol mewn rhai ardaloedd.

O ran nifer y siaradwyr, Sbaeneg (neu Castileg) yw'r amlycaf o ieithoedd Sbaen, a siaredir gan oddeutu 99% o Sbaenwyr fel iaith gyntaf neu ail iaith.[3] Mae Catalaneg (neu Falenseg) yn cael ei siarad gan 19%, Galisieg gan 5%, a Basgeg gan 2% o'r boblogaeth.[4]

Yr ieithoedd cyd-swyddogol rhanbarthol yn Sbaen:

Map yn dangos y newidiadau hanesyddol ym maint daearyddol prif ieithoedd penrhyn Iberia rhwng y flwyddyn 1000 a 2000.

Mae Sbaeneg yn swyddogol ledled y wlad; mae gan weddill yr ieithoedd hyn statws cyfreithiol a chyd-swyddogol yn eu cymunedau priodol, ac (ac eithrio Araneg) maent yn a ddigon o siaradwyr i gael papurau newydd dyddiol, i gyhoeddi llyfrau, ac i gael presenoldeb sylweddol yng nghyfryngau yn y cymunedau hynny. Yn achosion Catalaneg a Galisieg, nhw yw'r prif ieithoedd a ddefnyddir gan lywodraethau rhanbarthol Catalwnia a Galisia a'u gweinyddiaethau lleol. Mae nifer o ddinasyddion yn yr ardaloedd hyn yn ystyried eu hiaith ranbarthol fel eu prif iaith a Sbaeneg eu hail iaith.

Yn ogystal â'r rhain, mae yna nifer o ieithoedd lleiafrifol a chydnabyddedig sydd mewn peryg:

  • Mae Aragoneg yn gydnabyddedig, ond nid swyddogol, yn Aragón.
  • Mae Astwrieg yn gydnabyddedig, ond nid swyddogol, yn Asturias.
  • Mae Leoneg yn gydnabyddedig, ond nid swyddogol, yn Castilla y León. Caiff ei siarad yn nhaleithiau León a Zamora.

Mae gan Sbaeneg ei hun dafodieithoedd gwahanol ledled y wlad; er enghraifft, y tafodieithoedd Andalucía neu'r Ynysoedd Dedwydd, ac mae gan bob un o'r rhain eu his-amrywieithau eu hunain. Mae rhai o rain yn agosach at Sbaen yr Amerig, a chafodd ei dylanwadu'n drwm gan y rhain, oherwydd prosesau ymfudo o wahanol ranbarthau ar wahanol gyfnodau.

Ac eithrio Basgeg, sy'n ymddangos fel iaith arunig, mae'r holl ieithoedd sy'n bresennol ar dir mawr Sbaen yn ieithoedd Indo-Ewropeaidd, yn benodol ieithoedd Romáwns. Siaradir ieithoedd Affro-Asiatig, fel Arabeg (gan gynnwys Darija Ceuta) a Berber (Riffian yn bennaf), gan y boblogaeth Fwslimaidd Ceuta a Melilla a gan fewnfudwyr mewn mannau eraill.

Mae pobl leol yn dal i siarad Portiwgaleg mewn tair ardal ar y ffin:

  • Tref La Alamedilla, yn nhalaith Salamanca.
  • Yr ardal a elwir y corn Cedillo, sy'n cynnwys Cedillo (Cedilho yn Bortiwgaleg) a Herrera de Alcántara (Ferreira de Alcântara yn Bortiwgaleg).
  • Tref Olivenza (Olivença yn Bortiwgaleg), yn nhalaith Badajoz, a'r diriogaeth o'i chwmpas, a arferai fod yn Bortiwgeaidd tan y 19eg ganrif, ac mae Portiwgal dal i'w hawlio.

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. The term lenguas españolas appears in the Spanish Constitution, referrering to all the languages spoken within Spain (those are Basque, Spanish, Catalan/Valencian, Galician, Asturian, Leonese, etc.).
  2. M. Teresa Turell (2001). Multilingualism in Spain: Sociolinguistic and Psycholinguistic Aspects of Linguistic Minority Groups. Multilingual Matters. t. 121. ISBN 978-1-85359-491-5.
  3. "Archived copy" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 23 September 2010. Cyrchwyd 2016-01-15.CS1 maint: archived copy as title (link)
  4. "CIA – The World Factbook – Spain". Cia.gov. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 May 2009. Cyrchwyd 30 April 2011.