Neidio i'r cynnwys

Deddf disgyrchedd cyffredinol Newton

Oddi ar Wicipedia
Deddf disgyrchedd cyffredinol Newton
Enghraifft o'r canlynoldeddf ffiseg Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mewn ffiseg, disgyrchiant yw tueddiad gwrthrychau i gyflymu tuag at ei gilydd. Disgyrchiant yw un o'r pedwar grym naturiol sylfaenol. Y lleill yw grym electromagneteg, y grym gwan niwclear a'r grym cryf niwclear. Disgyrchiant yw'r gwanaf o'r pedwar.

Mae disgyrchiant y ddaear yn rhoi pwysau i wrthrychau ag yn achosi iddynt ddisgyn tuag at wyneb y ddaear. Mae'r ddaear yn symud tuag at y gwrthrych hefyd ond mae'r symudiad yn rhy fach i'w sylwi. Mae'r planedau yn trogylchu'r haul oherwydd effaith disgyrchiant. Yn yr un modd y mae'r lleuad yn trogylchu'r ddaear, gellir gweld dylanwad disgyrchiant y lleuad ar y ddaear mewn bodolaeth llanw y môr.

Gwaith Isaac Newton

[golygu | golygu cod]
Y grym disgyrchiant sydd yn cadw y planedau yn trogylchu yr Haul.

Yn 1678 cyhoeddwyd gwaith Newton ar ddeddfau disgyrchiant yn Mathematical Principles of Natural Philosophy. Dywedodd Newton fod pob gronyn yn y bydysawd yn atynnu pob gronnyn arall gyda grym sydd yn gyfrannol i wrthdroad y sgwar o'r pellter rhyngddynt. Mae dau ronnyn gyda mâs m1 a m2 wedi ei gwahanu gyda pellter r (o'i ganolbwynt disgyrchol), maint y grym disgyrchol yw:

Lle

F yw maint y grym disgyrchol
G yw'r cysonyn disgyrchol

Mae'r hafaliaf yma yn dilyn i hafaliad y gwaith a wneir yn symud mâs o radiws (R) i anfeidroledd, drwy integru grym disgyrchian o R i anfeidroledd y canlyniad yw:

Disgyrchiant y ddaear

[golygu | golygu cod]

Fel trafodwyd yn gynharach mae gan y ddaear faes disgrychol ei hun sydd yn atynnu gwrthrychau tuag at o. Mae'r maes disgyrchol yn rhifyddol-hafal i'r cyflymu mae gwrthrych yn ei wneud o dan ei ddylanwad, ei werth ar wyneb y ddaear yw 9.81m/e², dynodwyd fel arfer gan y llythyren g. Golygir hyn bod gwrthyrch sy'n disgyn yn agos i wyneb y ddaear yn cynyddu ei gyflymder 9.81m/e pob eiliad mae'n disgyn (yn anwybyddu gwrthiant aer).

Ar wyneb y ddaear gellir defnyddio yr hafaliad syml

i gyfrifo y grym ar wrthrych oherwydd disgyrchiant y ddaear. Diddynwyd y perthynas yma o hafaliad disgyrchol Newton. Gellir defnyddio yr hafaliad yma, drwy integru rhwng 0 a h i gyfrifo ynni potential gwrthrych wedi ei leoli yn pwynt h uwchben wyneb y ddaear:

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]