Cyflafan Tranent
 Y gofgolofn | |
| Enghraifft o'r canlynol | cyflafan  |
|---|---|
| Lleoliad | Tranent |
 | |
Digwyddodd Cyflafan Tranent ar 29 Awst 1797 yn nhref Tranent, Dwyrain Lothian, yr Alban.[1]
Ar 28 Awst lluniwyd cyhoeddiad gan bobl leol i wrthwynebu gorfodi'r Albanwyr i mewn i Filisia Prydain, i'w ddefnyddio naill ai ar gyfer rheoli eu pobl eu hunain neu i'w defnyddio mewn mannau eraill. Roedd y cyhoeddiad yn cynnwys pedwar cymal: -
- Rydym yn datgan ein bod yn unfrydol yn anghymeradwyo Deddf ddiweddar y Senedd i godi 6000 o filisiad yn yr Alban.
- Rydym yn datgan y byddwn yn cynorthwyo ein gilydd i geisio diddymu'r Ddeddf.
- Rydym yn datgan ein bod â thueddiadau heddychlon; ac os ydych chi, wrth geisio gweithredu'r Ddeddf dan sylw, yn ein hannog i fabwysiadu mesurau gorfodol, mae'n rhaid i ni edrych arnoch chi i fel ymosodwyr, ac fel rhai sy'n gyfrifol i'r genedl am yr holl ganlyniadau a all ddilyn.
- Er y gallem gael ein gorchfygu wrth weithredu'r penderfyniad dywededig, a'n llusgo oddi wrth ein rhieni, ffrindiau, a chyflogaeth, i gael ein gwneud yn filwyr, gallwch gasglu o hyn pa ymddiriedaeth y gellir disgwyl ganom os gelwir arnom i wasgaru ein cydwladwyr, neu i wrthwynebu gelyn tramor.
Efallai bod y digwyddiad hwn wedi cael ei annog a'i hysgogi gan yr Albanwyr Unedig, cymdeithas gyfrinachol a oedd yn weithgar ledled yr Alban a oedd yn benderfynol o wrthryfel a sefydlu llywodraeth yn yr Alban o dan Thomas Muir o Huntershill. Credir eu bod wedi bod yn rhan o brotestiadau tebyg mewn mannau eraill yn erbyn Deddf Milisia 1797 .
Y diwrnod canlynol, 29 Awst, trosglwyddwyd y cyhoeddiad i'r Cadfridog Wight, y swyddog a oedd yn arwain y garfan recriwtio; cafodd ei anwybyddu i ddechrau. Yn ddiweddarach, pan wynebodd mintai o'r cymunedau glofaol lleol, dan arweiniad 'Jackie' (Joan) Crookston y milwyr,[2] roedd eu hymateb yn chwim ac yn waedlyd. Cafodd nifer o’r protestwyr, gan gynnwys Crookston, eu saethu’n farw yn ddiymdroi.
Ffodd y protestwyr o ganol y dref fach i gefn gwlad, a chawsant eu herlid gan Ddragwniaid ysgafn y Cinque Port. Roedd y dragwniaid yn lladd pobl yn ddiwahân, heb ofalu fawr a oeddent yn rhan o'r brotest ai peidio. Mae amcangyfrifon o'r nifer a laddwyd yn amrywio o oddeutu dwsin i ugain neu fwy o ddynion, menywod a phlant, gyda llawer mwy wedi'u hanafu.
Ar ôl y gyflafan bu'r milwyr yn cyflawni trais rhywiol ar fenywod yr ardal ac wedi anrheithio'r dref fach.
Yna swyddog arweiniol cyffredinol y Dragwniaid Ysgafn oedd Cyrnol yr Is-iarll Hawkesbury, (2il Iarll Lerpwl, Prif Weinidog Prydain yn ddiweddarach) nad oedd yn bresennol. Adroddwyd bod "Ei arglwyddiaeth wedi cael y bai am aros yn Haddington, oherwydd gallai ei bresenoldeb fod wedi atal cynyrfiadau'r milwyr." [3]
Dadorchuddiwyd cerflun gan y cerflunydd David Annand, o Jackie Crookston ac un o'r plant, yng nghanolfan Tranent ym 1995. [4]
Llyfryddiaith
[golygu | golygu cod]- "The Lion in the North" John Prebble
- "Scotland's Story" Tom Steel
- "Prestonpans and Vicinity" Peter McNeill
- "The Tranent Massacre" Sandy Mullay (East Lothian District Library, 1997)
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Scotland Back in the Day: The 'battle' of Tranent was really a massacre". The National (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-08-20.
- ↑ "Story of Tranent hero Jackie Crookston told in MP Kenny MacAskill's new book". East Lothian Courier (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-08-20.
- ↑ Tranent Massacre ar wefan Scottish Mining.
- ↑ "Tranent Feature Page on Undiscovered Scotland". www.undiscoveredscotland.co.uk. Cyrchwyd 2021-08-20.