Tsimpansî

Tsimpansïaid
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Chordata
Dosbarth:	Mammalia
Urdd:	Primates
Teulu:	Hominidae
Is-deulu:	Homininae
Llwyth:	Hominini
Genws:	Pan; Oken, 1816
Rhywogaethau
	Pan troglodytes; Pan paniscus
	Tiriogaeth Pan troglodytes (tsimpansî cyffredin) a Pan paniscus (bonobo, mewn coch)
Cyfystyron
	Troglodytes E. Geoffroy, 1812 (preoccupied); Mimetes Leach, 1820 (preoccupied); Theranthropus Brookes, 1828; Chimpansee Voight, 1831; Anthropopithecus Blainville, 1838; Hylanthropus Gloger, 1841; Pseudanthropus Reichenbach, 1862; Engeco Haeckel, 1866; Fsihego DePauw, 1905

Anifail sy'n byw yng ngorllewin a chanolbarth Affrica yw Tsimpansî. Mae dwy rywogaeth hominid ohonynt ac maent yn aelodau o deulu'r epaod yn y genws Pan. Mae'r Afon Congo'n gwahanu'r ddwy rywogaeth:^[1]

Tsimpansî cyffredin, Pan troglodytes (Gorllewin Affrica a Chanol Affrica)
Bonobo, Pan paniscus (fforestydd Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo)

Mae'r Tsimpansî'n aelod o deulu'r Hominidae, ynghyd â bodau dynol, gorilas ac orangwtangiaid. Cawsant eu hollti o linell y bod dynol oddeutu chwe miliwn o flynyddoedd cyn y presennol (CP). Yr is-lwyth Panina yw perthynas agosaf bodau dynol ac mae'r ddau'n aelodau o'r llwyth Hominini. Dim ond y tsimpansî sydd yn yr is-lwyth Pamina, hyd y gwyddom.

Holltwyd y ddwy rywogaeth: y bonobo a'r tsimpansî oddi wrth ei gilydd tua miliwn o flynyddoedd CP.

Yr enw

Cofnodwyd yr enw "Chimpanze" am y tro cyntaf yn y cylchgrawn The London Magazine a hynny yn 1738,^[2] a chredir iddo olygu "Mockman" yn iaith pobl o Angola (Ieithoedd Bantu o bosib), ac mae'n air o fewn yr iaith H Bantu: ci-mpenzi^[3]). Ugain mlynedd wedyn fe'i sillafwyd fel Chimpanzee yn Cyclopædia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences.^[4] Defnyddiwyd y bachigyn "chimp" am y tro cyntaf tua'r 1870au.^[5]

Cyfeiriadau

↑ Shefferly, N. (2005). "Pan troglodytes". Animal Diversity Web (University of Michigan Museum of Zoology). Cyrchwyd 2007-08-11.
↑ The London Magazine 465, Medi 1738. "A most surprising creature is brought over in the Speaker, just arrived from Carolina, that was taken in a wood at Guinea. She is the Female of the Creature which the Angolans call Chimpanze, or the Mockman." (cited after OED)
↑ "chimpanzee" yn American Heritage Dictionary of the English Language, 5ed Rhifyn, Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company, 2011.
↑ "Chimpanzee, the name of an Angolan animal..In the year 1738, we had one of these creatures brought over into England." (cited after OED)
↑ "Online Etymology Dictionary". Cyrchwyd 2015-03-12. "chimp definition | Dictionary.com". Dictionary.reference.com. Cyrchwyd 2009-06-06.

[1] Shefferly, N. (2005). "Pan troglodytes". Animal Diversity Web (University of Michigan Museum of Zoology). Cyrchwyd 2007-08-11.

[2] The London Magazine 465, Medi 1738. "A most surprising creature is brought over in the Speaker, just arrived from Carolina, that was taken in a wood at Guinea. She is the Female of the Creature which the Angolans call Chimpanze, or the Mockman." (cited after OED)

[3] "chimpanzee" yn American Heritage Dictionary of the English Language, 5ed Rhifyn, Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company, 2011.

[4] "Chimpanzee, the name of an Angolan animal..In the year 1738, we had one of these creatures brought over into England." (cited after OED)

[5] "Online Etymology Dictionary". Cyrchwyd 2015-03-12. "chimp definition | Dictionary.com". Dictionary.reference.com. Cyrchwyd 2009-06-06.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]