Casét (darn beic)
 | |
| Math | rhan o feic  |
|---|---|
| Rhan o | derailleur, Gruppo, olwyn beic |
| Yn cynnwys | sprocket |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Ar feic, casét yw'r enw a roddir ar y set o sbrocedi sydd ynghlwm â'r both ar olwyn ôl y beic. Casét yw'r datblygiad diweddaraf o beth alwyd gynt yn set-cocs (Saesneg: cogset) ac olwyn-rhydd (Saesneg: freewheel). Er fod casetiau ac olwyn-rhydd yn edrych yr un peth ar y wyneb ac yn cyflawni'r un pwrpas, mae gwahaniaethau mecanyddol pwysig, a nid ydynt yn ymgyfnewidiol. Oherwydd nad yw'r rhan fwyaf o ddefnyddwyr beiciau'n deall y gwahaniaethau, defnyddir y ddau derm yn gyfnewidiol yn aml.[1]
Olwyn-rhydd
[golygu | golygu cod]Mae olwyn-rhydd (a adnabuwyd hefyd fel bloc) wedi ei gyfansoddi o set-cocs ôl a mecanwaith clicied ddannedd mewn un cysodiad. Mae'n rhaid defnyddio olwyn-rhydd gyda bothau wedi eu edafu. Mae'r olwyn-rhydd yn cael ei gysylltu â'r both trwy ddefnyddio edau llaw-dde. Roedd gan bothau ôl traddodiadol set o edau safonol (1.375 x 24 TPI), i allu sgriwio olwyn-rhydd safonol arni.[2] Roedd hyn yn galluogi cyfuno bothau ac olwyn-rhydd o wahanol frand. Defnyddiodd y rhan fwyaf o feiciau'r dull yma hyd yr 1980au,[1] ac mae beiciau sawl-gêr pen-isaf y farchnad, beiciau un-gêr, yn arbennig BMX a beiciau gwasanaethol, yn dal i gael eu cynhyrchu a'u gwerthu gyda olwyn-rhydd.
Yr anfantais o ddefnyddio olwyn-rhydd yw eu bod yn rhoi mwy o straen ar yr echel oherwydd fod bearing yr ochr gyrru wedi ei leoli ar ochr mewnol yr olwyn-rhydd, ger yr echel. Mae llai o ddadleoliad arwyddocaol ar olwyn-rhydd un-gêr gan eu bod yn gulach ac felly'n lleihau'r straen ar yr echel.
Mae grym pedalu yn tynhau'r olwyn-rhydd ar y both, felly nid oes angen teclyn i'w roi ar y beic. Mae'r mecanwaith olwyn-rhydd yn atal yr olwyn-rhydd rhag gael ei dynnu wrth ond ei ddad-sgriwio. Yn hytrach, gellir tynnu olwyn-rhydd oddiar y both gan ddefnyddio teclyn arbennig, sy'n cysylltu gyda sblein neu set o riciau tu mewn i ben allanol yr olwyn-rhydd, ac yn cael ei droi yn wrthglocwedd.
Casetiau
[golygu | golygu cod]Y gwahaniaeth rhwng casetiau ac olwyn-rhydd yw fod casét yn gyfres o sbleiniau syth sy'n ffurfio cysylltiad mecanyddol rhwng y gerau a both sy'n gydnaws â chasét, ac a elwir yn both-rhydd, sy'n cynnwys mecanwaith clicied ddannedd. Deilir yr holl gasét ar y both gan gylch-cloi sy'n cael ei sgriwio arno. Mae rhai systemau casét o'r 1980au a'r 1990au cynnar yn defnyddio cocsen fach wedi ei edafu, sy'n sgriwio ymlaen i ddal gweddill y cocs sbleiniog mwy arnodd, cyfeirir at yr holl set fel clwstwr.
Gwerthir sbrocedi fel set cyflawn fel rheol, gelwir y set yn "gasét". Deilir sbrocedi casét at ei gilydd had dri bollt neu rhybedi bychain, er mwyn hwyluso'r broses o'i roi ar y beic, ond nid yw'r rhain yn angenrheidiol i weithrediad y casét. Gellir hefyd prynu sbrocedi ar wahân. Pan mae sbroced angen cael ei amnewid am un newydd, neu os ydy'r defnyddiwr eisiau newid cymhareb gêr y beic, dim ond y sbrocedi unigol sy'n gorfod cael eu amnewid yn hytrach na gorfod amnewid yr mecanwaith clicied ddannedd yn ogystal.
Gellir dal amnewid y mecanwaith clicied ddannedd, a adnabyddir fel corff both-rhydd, ar y rhan fwyaf o fothau, ond mae yn ffurfio rhan strwythurol o'r both. Mantais mewn systemau casét yw fod bearing yr ochr gyrru yn gallu cael ei leoli ar yr ochr allanol ger y ffram, yn hytrach na fod yn agos at yr echel. Mae hyn yn lleihau'r straen ar yr echel yn sylweddol, gan achosi i blygu neu dorri echel fod yn ddigwyddiad prin iawn.
Ers eu cyflwyniad yn yr 1970au[3] mae defnydd casetiau wedi cael eu defnyddio yn gynyddol ar feiciau, gan gychwyn gyda'r beiciau drytaf, ond ar gael yn gyffredin ar y rhan fwyaf o feiciau rhatach erbyn hyn. Erbyn hyn, mae pob beic derailleur ym mhen ucha'r farchnad yn defnyddio'r system hwn.
Nifer a lled y sbrocedi
[golygu | golygu cod]Mae'r nifer o sbrocedi sydd mewn bloc neu gasét wedi cynyddu dros amser, o dri neu bedwar cyn yr Ail Ryfel Byd, i bump neu chwech rhwng yr 1950au a'r 1970au, gan gynyddu ar gyflwyniad casetiau i saith ac wyth yn yr 1980au, ac yna naw, deg, ac unarddeg yn gruppo beic rasio newydd sbon Campagnolo. Rhwng saith ac wyth sbroced, arhosodd lled y sbrocedi yr un fath, ond lleihaodd y bylchiadau rhwng y sbrocedi a lledaenodd cefn y ffram ychydig i gymryd y nifer mwy. Fe gynhyrchwyd y sbrocedi'n deneuach ar gyfer naw, ac yn deneuach fyth ar gyfer deg. Oherwydd y sbrocedi teneuach, cynhyrchwyd cadwyn teneuach hefyd. Mae defnydd darnau teneuach o fetel wedi achosi i'r gadwyn a'r sbrocedi bara llai, oherwydd yr ymestyn graddol sy'n digwydd i'r gadwyn wrth ei ddefnyddio, a dreuliad ffrithiant y sbrocedi a'r gadwyn.
Gwelliannau shifftio
[golygu | golygu cod]Mae'r gwneuthurwyr wedi datblygu gwelliannau sylweddol wrth newid gêr, gan gychwyn gyda system Hyperglide Shimano, system UltraDrive Campagnolo, a system OpenGlide SRAM. Mae'r casetiau'n cael eu peiriannu gyda phroffilio dannedd cymhleth sydd wedi ei gynllunio i godi a disgyn cadwyn, mae'r gadwyn ei hun hefyd wedi ei greu er mwyn hwyluso'r broses o newid gêr, ac i gydweithio gyda rhyngwyneb rampiau symud arbennig y gwneuthurwr. Ynghyd â liferau/symudwyr brêc a gêr cyfannol, wedi galluogi newid gêr pan mae mwy o bwysedd ar y mecanwaith nag or blaen, megis wrth reidio allan o'r cyfrwy.
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 Sheldon Brown. Freewheel or Cassette?.
- ↑ Sheldon Brown. Traditional Thread-on Freewheels.
- ↑ Frank J. Berto (26 Awst 1998). Sunset for Suntour. Proceedings of the 9th International Cycle History Conference. Van der Plas.