Afon Derwent (Swydd Derby)
 | |
| Math | afon  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Swydd Derby |
| Gwlad |  Lloegr |
| Cyfesurynnau | 52.8738°N 1.3203°W, 53.4669°N 1.8132°W |
| Tarddiad | Peak District National Park |
| Aber | Afon Trent |
| Llednentydd | Bentley Brook, Burbage Brook, Markeaton Brook, Afon Amber, Afon Ashop, Afon Ecclesbourne, Afon Noe, Afon Westend, Afon Wye |
| Hyd | 80 cilometr |
| Llynnoedd | Howden Reservoir |
 | |
- Peidiwch â chymysgu'r afon hon â'r tair afon arall o'r un enw yng ngogledd Lloegr. Am yr afonydd eraill, gweler Afon Derwent.
Afon yn Swydd Derby, Dwyrain Canolbarth Lloegr, yw Afon Derwent.
Mae'n codi yn Ardal y Copaon i'r dwyrain o Glossop ac yn llifo 106 km i'r de, gan ymuno â Afon Trent i'r de o dref Derby.[1] Chwaraeodd yr afon ran bwysig yn natblygiad diwydiant yn yr ardal, mae'n gyflenwad bwysig o ddŵr croyw i ddinasoedd cyfagos ac yn atyniad twristaidd yn ei hun, bellach.[2]
Etymoleg a diwylliant Gymraeg
[golygu | golygu cod]
Mae Derwent yn deillio o enw afon Frythoneg *Deruentiū, wedi'i Ladineiddio fel Deruentiō, sy'n golygu "(Perthyn/Yn ymwneud â'r) Goedwig Coed Derw"; goroesodd hen enw'r afon mewn barddoniaeth Gymraeg ganoloesol, megis Pais Dinogad ynghlwm wrth y gerdd fwy Y Gododdin, fel Derwennydd.[3][4][5][6]
Cwrs
[golygu | golygu cod]Mae'r Derwent yn tarddu o lwyfandir fynyddig gorsiog Bleaklow i'r gogledd o'r Snake Pass yn y Peak District.
Llifa'r Derwent trwy dair cronfa ddŵr yn fuan ar ôl ei darddiad: yn gyntaf Cronfa Howden, yna Cronfa Ddŵr Derwent ac yn olaf Cronfa Ddŵr Ladybower. Mae llednentydd Afon Westend ac Afon Ashop yn y Derwent bellach wedi ymgolli yng Nghronfa Howden a Chronfa Ddŵr Ladybower.
Ym mhentref Bamford mae Afon Noe yn llifo i'r Derwent ac ar ôl i'r afon groesi ystâd Chatsworth House, mae Afon Gwy yn llifo i mewn iddi yn Rowsley.
Ar ôl i'r Bentley Brook gyrraedd Derwent yn Matlock, mae Afon Amber yn cwrdd â'r afon yn Ambergate. Mae'r Derwent yn llifo trwy ganol Derby i lifo o'r diwedd yn Derwent Mouth i'r Trent.
Mae'r afon yn gwneud nifer o fwâu wrth ei cheg, gan ddod â chyfanswm ei hyd i 80 km, tra bod y llinell syth rhwng ei tharddiad a cheg y Derwent ychydig dros 55 km.
Defnydd o'r afon
[golygu | golygu cod]Gwnaethpwyd y Derwent yn fordwyol rhwng aber y Trent a Derby gan benderfyniad Senedd San Steffan ym 1720. Yn 1795, stopiwyd y traffig cludo ar yr afon a'i symud i sianel Derby.
Rhwng Matlock Bath a Derby, defnyddiwyd yr afon i redeg nifer fawr o felinau cotwm. Mae'r melinau nyddu hyn yn cynnwys y Comfort Mill gan Richard Arkwright, y felin nyddu gyntaf sy'n cael ei phweru gan ddŵr. Mae'r felin nyddu hon a sawl un arall wedi'i chysegru i Safle Treftadaeth y Byd Melinau Cwm Derwent fel Safle Treftadaeth y Byd UNESCO.
Cwblhawyd cronfeydd Cronfa Howden a Chronfa Ddŵr Derwent yn rhannau uchaf yr afon ym 1916 i sicrhau cyflenwad dŵr i ddinasoedd Sheffield, Nottingham, Caerlŷr a Derby. Rhoddwyd cronfa Ladybower ar waith ym 1945 i ddiwallu'r anghenion dŵr cynyddol. Mae'r dŵr wedi'i drin o'r cronfeydd yn deillio o Draphont Ddŵr Cwm Derwent 45 km. Mae Cronfa Ddŵr Carsington hefyd wedi'i llenwi â dŵr o'r Derwent. Yn y gaeaf, mae dŵr o'r afon yn cael ei sianelu i Gronfa Ddŵr Carsington, sy'n cael ei ddychwelyd i'r afon ym misoedd sychach yr haf, gan ganiatáu i fwy o ddŵr na'r afon yn y cronfeydd dŵr eraill gael ei niweidio heb ganiatáu i'r tanlif sychu. Mae pob cronfa ddŵr yn cael ei rheoli heddiw gan Severn Trent Water.
Mae dyffryn y Derwent hefyd yn bwysig i draffig heblaw'r traffig cludo. Rhwng Derby a Rowsley, mae'r briffordd o Lundain i Fanceinion (A6) yn dilyn yr afon. Roedd llinell reilffordd Rheilffordd y Midland o Derby i Sheffield a Manceinion hefyd yn dilyn y Derwent. Mae'r llwybr i Sheffield bellach yn rhan o Brif Linell y Midland. Caewyd y llwybr i Fanceinion y tu ôl i Matlock ym 1968 ac mae heddiw rhwng Ambergate a Matlock Rheilffordd Dyffryn Derwent. Arweiniodd Rheilffordd Cromford a High Peak yn union fel Camlas Cromford trwy ddyffryn yr afon.
Oriel
[golygu | golygu cod]-
Tir corsiog yn Swains Greave, ar Bleaklow -
Yr afon ar ei huchaf, ar Howden Moor yn agos i'w tharddiad -
Cronfa Ddŵr Derwent, gyda'r afon yn rhaeadru lawr Howden Dam, a Howden Moor yn y cefndir -
Yr afon yn Calver -
Cored ar yr afon yn Chatsworth House -
Yra fon yn Matlock Bath, fel y'i gwelir o cerbyd cebl Heights of Abraham -
Dyffryn Derwent uwchlaw Whatstandwell -
Yr afon i'r de o Duffield -
Yr afon tu allan i Dŷ'r Cyngor yn Derby
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1:50 000 Scale Colour Raster (Map). Ordnance Survey. 2000.
- ↑ "River Derwent". Derbyshire UK. Cyrchwyd 9 Gorffennaf 2009.
- ↑ Xavier Delamarre, Dictionnaire de la langue gauloise, 2il arg. (Paris, 2003), tud. 141
- ↑ R. G. Gruffydd, "Where was Rhaeadr Derwennydd (Canu Aneirin line 1114)?', yn Celtic Language, Celtic Culture: A Festschrift for Eric P. Hamp, gol. A. T. E. Matonis a D. F. Melia (Van Nuys, Cal., 1990), tud. 261-6.
- ↑ T. M. Charles-Edwards, Wales and the Britons, 350-1064 (Rhydychen: Oxford University Press, 2013), tud. 369-70
- ↑ Ekwall, Eilert (1960) [1936]. The Concise Oxford Dictionary of English Place Names (arg. 4ed). Rhydychen: Clarendon Press. t. 143. ISBN 0-19-869103-3.CS1 maint: extra text (link)
Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]- River Derwent ar Derbyshire UK
- A Brief Tour of the Derwent Archifwyd 2012-05-29 yn y Peiriant Wayback o Brifysgol Newcastle - Newcastle-upon-Tyne
- The Arkwright Society Archifwyd 2012-07-30 yn archive.today