بۆ ناوەڕۆک بازبدە

فارسەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
(لە فارسەوە ڕەوانە کراوە)
فارسەکان
فارسی‌زبانان/پارسی‌زبانان/مردمان فار‌س
ڕێژەی دانیشووانی فارس بەپێی پارێزگاکانی ئێران (٢٠١٠)
ژمارەی سەرجەمی دانیشتووان
نز.  ٦٠ ملیۆن[١]
ناوچەکان بە ژمارەی دانیشتووانی بەرچاو
 ئێران‌سەرجەم دانیشتووان: ٥١-٦٥٪[٢][٣][٤] (ھەروەھا تەبەرییەکان و گیلەکەکان لەخۆدەگرێت)[٢][٤]
زمانەکان
فارسی و ھەروەھا زمانە ئێرانییەکان
ئایین
زۆرینە:
ئیسلامی شیعە
کەمینە:
زەردەشتی، مەسیحییەت، بەھایی، سوننە و ئایینەکانی تر[٥][٦]
گرووپە ڕەگەزییە پێوەندیدارەکان
گەلانی دیکەی ئێرانی

فارسەکان نەتەوەیەکی ئێرانین کە زیاتر لە نیوەی دانیشتووانی ئێران پێکدێنن.[٤] ئەوان چاندێکی ھاوبەشیان ھەیە و بە زمانی فارسی[٧][٨][٩] و ھەروەھا زمانانەی پەیوەندیدارەکان بە فارسییەوە دەدوێن.[١٠]

فارسەکان سەر بە گرووپی ئارین، بەڵام لەگەڵ تێپەڕبوونی کاتدا، زۆر نەتەوەیان ھەڵگرتووە کە لە ناوچەکە نیشتەجێ دەبوو یان نیشتەجێ بوون و لە ماوەی زۆردا لەگەڵیان تێکەڵبوون، ئەم نەتەوانە بریتین لە عەرەب، یۆنانی، تورک، مەغۆل و ئەوانی تر، بۆ نموونە، ھەزارە لە ئەفغانستان کە نەژادی مەغۆلەکانن لە پاشماوەکانیانەوە، کە ھەزارە لە ڕووی شێوەی چاو و ڕوخسارەوە لە پێکھاتەوە لەگەڵ ڕەگەزی زەرد لێک دەچن، لە کاتێکدا فارسەکان لە ڕۆژئاوای ئێران پەیوەندییەکی و وابەستەییان لەگەڵ کورد و عەرەبدا ھەیە، فارسەکان بە درێژایی مێژوو چەندین دەوڵەت و ئیمپراتۆرییان دامەزراند، وەک ئەخمینییەکان و ساسانییەکان لە سەردەمی پێش ئیسلامدا و ھەروەھا ئەو بنەماڵانەی کە لە سەردەمی پاش ئیسلامی وەک سامانییەکان و ئەوانی تر فەرمانڕەواییان دەکرد. زۆربەی فارسەکان بە موسڵمان دادەنرێن لەسەر بنەمای شیعەی دوازدە ئیمام، لەکاتێکدا فارسەکان لە ناوچە ڕۆژھەڵاتییەکان سوننەن و ھێشتا ڕێژەیەکی کەم لە فارسەکان پەیڕەوی ئایینەکانی پێش ئیسلامن وەک زەردەشتی.[١١] [١٢] ژمارەی فارسەکان نزیکی ٧٨ ملیۆن کەس دەبێت.[١٣][١٤]

نموونەی ھۆنراوەی فارسی

[دەستکاری]

ھۆنراوەیەک لەلایەن حافزی شیرازی

پیش از اینت بیش از این اندیشۀ عشّاق بودمهرورزی تو با ما شھرۀ آفاق بود
یاد باد آن صحبت شبھا کە با نوشین‌لبانبحث سرّ عشق و ذکر حلقۀ عشّاق بود
پیش ازین کاین سقف سبز و طاق مینا برکشندمنظر چشم مرا ابروی جانان طاق بود
سایۀ معشوق اگر افتاد بر عاشق چە شدما بە او محتاج بودیم او بە ما مشتاق بود
حسن مهرویان مجلس گرچە دل می‌برد و دینبحث ما در لطف طبع و خوبی اخلاق بود
شعر حافظ در زمان آدم اندر باغ خلدفتر نسرین و گل را زینت اوراق بود

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ «Persian, Iranian». Ethnologue. لە ١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ ھێنراوە. Total Iranian Persian users in all countries.
  2. ^ ئ ا Minorities in Iran: Nationalism and Ethnicity after Khomeini. Springer. 18 February 2013. p. 19. ISBN 978-1-137-04780-9. The Factbook puts 'Persian and Persian dialects' at 58 percent, but 51 percent of the population as ethnic Persians, while the Library of Congress states that Persian 'is spoken as a mother tongue by at least 65 percent of the population and as a second language by a large proportion of the remaining 35 percent. The 'Persian' mentioned in the latter report must thus also include Gilaki and Mazi. However, Gilaki and Mazi are actually from a different branch of the Iranian language subfamily than Persian, and could be as such be seen not as dialects, but as distinct languages. Suffice it here to say that while some scholars see categories such as Gilakis and Mazandaranis as referring to separate ethnic groups due to their linguistic traits, others count them as 'Persians' on exactly the same basis. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  3. ^ Iran's Political, Demographic, and Economic Vulnerabilities. RAND Corporation. 6 June 2008. p. 38. ISBN 9780833045270. لە 17 January 2023 ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  4. ^ ئ ا ب «Country Profile: Iran» (PDF). Library of Congress – Federal Research Division. May 2008. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی نیسانی ٢٠١٩ ھێنراوە.
  5. ^ «Goman Poll». لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
  6. ^ «Goman Poll jpg».
  7. ^ Nomads in Postrevolutionary Iran: The Qashqa'i in an Era of Change. Routledge. 2014. p. xxii. ISBN 978-1317743866. (...) an ethnic Persian; adheres to cultural systems connected with other ethnic Persians (...)
  8. ^ Assessing Grammar: The Languages of Lars. Multilingual Matters. 2012. p. 169. ISBN 978-1-84769-637-3.
  9. ^ Fyre، R. N. (29 March 2012). «IRAN v. PEOPLES OF IRAN». Encyclopædia Iranica. The largest group of people in present-day Iran are Persians (*q.v.) who speak dialects of the language called Fārsi in Persian, since it was primarily the tongue of the people of Fārs." {{cite encyclopedia}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  10. ^ Anonby، Erik J. (20 December 2012). «LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori». Encyclopædia Iranica. Conversely, the Nehāvand sub-province of Hamadān is home to ethnic Persians who speak NLori as a mother tongue. (...) The same is true of areas to the southwest, south, and east of the Lori language area (...): while the varieties spoken there show more structural similarity to Lori than to Persian, speakers identify themselves as ethnically Persian. {{cite encyclopedia}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  11. ^ Library of Congress, Library of Congress – Federal Research Division. "Ethnic Groups and Languages of Iran". Retrieved 2009-12-02.
  12. ^ R. N. Fyre, "IRAN v. PEOPLES OF IRAN" in Encycloapedia Iranica, "The largest group of people in present-day Iran are Persians (*q.v.) who speak dialects of the language called Fārsi in Persian, since it was primarily the tongue of the people of Fārs."
  13. ^ https://www.ethnologue.com/subgroups/persian
  14. ^ ئێران لە سەردەمی ساسانییەکان، ئارسەر کریستینسن، لاپەڕە ٣٤٢
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=فارسەکان&oldid=1358626»