بۆ ناوەڕۆک بازبدە

ئۆکسجینی شل

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ئۆکسجینی شل (شلەی سیان کاڵ) لەناو پەرداخێکدا.
کاتێک ئۆکسجینی شل لە پەرداخێکەوە دەڕژێتە ناو موگناتیسییەکی بەهێزەوە، ئۆکسجینەکە بۆ ماوەیەکی کاتی لە نێوان جەمسەرەکانی موگناتیسیدا هەڵدەواسرێت، ئەمەش بەهۆی پارامگنێتیزمەکەیەوە.

ئۆکسجینی شل فۆڕمی شلەی ئۆکسجینی گەردیلەییە . کورتکراوەی LOX یان کەمتر LOXygen لە پیشەسازییەکانی فڕۆکەوانی و ژێردەریایی و گازدا . وەک ئۆکسێنەر لە یەکەم موشەکی سووتەمەنی شلەدا بەکارهات کە لە ساڵی ١٩٢٦ لەلایەن ڕۆبەرت ئێچ گۆداردەوە داهێنرا، [١] بەکارهێنانێک کە تا ئێستا بەردەوامە.

تایبەتمەندی فیزیایی

[دەستکاری]

ئۆکسجینی شل ڕەنگێکی سیان سووک یان کاڵ و بەهێزی پارامۆگناتیسییە : دەتوانرێت لە نێوان جەمسەرەکانی موگناتیسی بەهێزی نەعلە ئەسپدا بەکاربێت . [٢] چڕی ئۆکسجینی شل ١٫١٤١ kilograms per litre (١٫١٤١ g/ml) یە ، کەمێک چڕترە لە ئاوی شل، و بەستووییە بە خاڵی بەستنی ٥٤٫٣٦ K (−٢١٨٫٧٩ °C; −٣٦١٫٨٢ °F) و خاڵی کوڵانی ٩٠٫١٩ K (−١٨٢٫٩٦ °C; −٢٩٧٫٣٣ °F) لە ١ bar (١٥ psi) . ئۆکسجینی شل ڕێژەی فراوانبوونی ١:٨٦١ [٣] و بەهۆی ئەمەوە لە هەندێک فڕۆکەی بازرگانی و سەربازیدا وەک سەرچاوەیەکی گواستنەوەی ئۆکسجینی هەناسەدان بەکاردەهێنرێت.

بەهۆی سروشتی بەستوویی، ئۆکسجینی شل دەتوانێت ببێتە هۆی ئەوەی ئەو مادانەی دەستیان لێدەدات زۆر شکاون. هەروەها ئۆکسجینی شل ماددەیەکی ئۆکسێنەری زۆر بەهێزە. ماددە ئۆرگانییەکان لە ئۆکسجینی شلدا بە خێرایی و بە وزە دەسوتێن. جگە لەوەش ئەگەر لە ئۆکسجینی شلدا تەڕ بکرێت ، هەندێک مادەکانی وەکو بریکیتی خەڵوز، ڕەشی کاربۆن و هتد، دەتوانن بە شێوەیەکی پێشبینینەکراو لە سەرچاوەی ئاگرکەوتنەوە وەک بڵێسە، پریشک یان کاریگەری لە لێدانی سووکەوە بتەقنەوە . پترۆکیمیاییەکان, لەوانەش قیر, زۆرجار ئەم ڕەفتارە پیشان دەدەن. [٤]

مۆلیکولی تێترا ئۆکسجین (O 4 ) بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٢٤ لەلایەن جیلبێرت ئێن لویسەوە دۆزرایەوە، کە پێشنیاری کرد بۆ ئەوەی ڕوونی بکاتەوە کە بۆچی ئۆکسجینی شل یاسای کیوری سەرپێچی دەکات. [٥] ھاوشێوەکردنی کۆمپیوتەریی مۆدێرن ئاماژە بەوە دەکات کە هەرچەندە هیچ مۆلیکولێکی O 4 جێگیر لە ئۆکسجینی شلدا نییە، بەڵام مۆلیکولەکانی O 2 مەیلیان هەیە بە جووت لەگەڵ خولگەی دژە ھاوتەریب پەیوەست بن، کە یەکەکانی O 4 ی ڕاگوزەر پێکدەهێنن. [٦]

نایترۆجینی شل خاڵی کوڵانی کەمتری هەیە لە -١٩٦ پلەی سەدی (٧٧ K) لە چاو ئۆکسجین −١٨٣ پلەی سەدی (٩٠ K)، و ئەو دەفرانەی کە نایترۆجینی شلیان تێدایە دەتوانن ئۆکسجین لە هەواوە چڕبکەنەوە کاتێک زۆربەی نایترۆجینەکە لە دەفرێکی لەو جۆرە بەهەڵم بووە، مەترسی ئەوە هەیە کە ئۆکسجینی شل کە دەمێنێتەوە بتوانێت کارلێکی توندوتیژ لەگەڵ ماددە ئۆرگانییەکان بکات، بە پێچەوانەوە، نایترۆجینی شل یان هەوای شل دەتوانرێت بە ئۆکسجین دەوڵەمەند بکرێت بە ڕێگەدان بە وەستان لە هەوای کراوەدا ئۆکسجینی بەرگەهەوا تێیدا دەتوێتەوە، لە کاتێکدا نایترۆجین بە پەسەندکردن بەهەڵم دەبێت.

گرژی ڕووی ئۆکسجینی شل لە خاڵی کوڵانی پەستانی ئاسایی خۆیدا دەگاتە ١٣.٢ یە dyn/cm. [٧]

بەکارهێنان

[دەستکاری]
تەکنیکارێکی هێزی ئاسمانی ئەمریکا ئۆکسجینی شل دەگوازێتەوە بۆ فڕۆکەیەکی کۆمپانیای لۆکهید مارتن سی-١٣٠ج سوپەر هێرکۆلیس لە فڕۆکەخانەی باگرام لە ئەفغانستان.

لە بازرگانیدا ئۆکسجینی شل وەک گازی پیشەسازی پۆلێن دەکرێت و بە شێوەیەکی بەرفراوان بۆ مەبەستی پیشەسازی و پزیشکی بەکاردەهێنرێت، ئۆکسجینی شل لە ئۆکسجینێکەوە بەدەست دێت کە بە شێوەیەکی سروشتی لە هەوادا دەدۆزرێتەوە بە تەقاندنی بەشەکی لە کارگەیەکی جیاکردنەوەی هەوای بەستوودا .

هێزە ئاسمانییەکان لەمێژە گرنگی ستراتیژیی ئۆکسجینی شلیان درک پێکردوە، چ وەک ئۆکسێنەرێک و چ وەک دابینکردنی ئۆکسجینی گازی بۆ هەناسەدان لە نەخۆشخانەکان و فڕینی فڕۆکە لە بەرزاییەکاندا، لە ساڵی ١٩٨٥دا ئەمریکا بەرنامەیەکی دەستپێکرد بۆ دروستکردنی دامەزراوەی بەرهەمهێنانی ئۆکسجینی خۆی لە هەموو بنکە سەرەکییەکانی بەکاربردندا لە تەواوی وڵاتدا. [٨] [٩]

لە ئامێری پاڵنەری موشەکدا

[دەستکاری]
تۆپی ئۆکسجینی شلەی سپەیس ئێکس لە کیپ کاناڤێرال

ئۆکسجینی شل باوترین مادەی ئۆکسجینی شلەی بەستوو بۆ بەکارهێنانی موشەکی کەشتی ئاسمانی ، بەزۆری لەگەڵ هایدرۆجینی شل ، نەوتی سپی یان میتان تێکەڵ دەکرێت. [١٠] [١١]

لە یەکەم موشەکی شلەدا ئۆکسجینی شل بەکارهات، هەروەها موشەکی V-2 ی جەنگی جیهانی دووەم ئۆکسجینی شلەی بەکارهێناوە لە ژێر ناوی ( <i id="mweQ">A-Stoff</i> و <i id="mweg">Sauerstoff</i> ). لە ساڵانی ١٩٥٠دا لە سەردەمی جەنگی سارددا هەر یەک لە موشەکەکانی ئەمریکای ڕیدستۆن و ئەتڵەس ، و فڕۆکەی R-7 سیمیۆرکای سۆڤیەت ئۆکسجینی شلیان بەکاردەهێنا. دواتر لە ساڵانی شەست و حەفتاکان قۆناغەکانی سەرکەوتنی موشەکی ئەپۆلۆ ساتورن, و بزوێنەری سەرەکی مەکۆی بۆشایی ئاسمان ئۆکسجینی شلیان بەکارهێنا.

لە ساڵی ٢٠٢٠ زۆرێک لە موشەکەکان ئۆکسجینی شلیان بەکارهێناوە:

مێژوو

[دەستکاری]
  • تا ساڵی ١٨٤٥ مایکل فارادای توانی زۆربەی ئەو گازانە شل بکات کە ئەوکات ناسراون بە بوونیان، بەڵام شەش گازی بەرەنگاری هەموو هەوڵێکی شلکردنەوە بوون [١٣] و لەو کاتەدا بە "گازی هەمیشەیی" ناسران. ئەوانیش بریتی بوون لە ئۆکسجین، هایدرۆجین ، نایترۆجین ، یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن ، میتانی و ئۆکسیدی نیتریک .
  • لە ساڵی ١٨٧٧دا لویس پاوڵ کایلێت لە فەرەنسا و ڕائول پیکتێت لە سویسرا سەرکەوتوو بوون لە بەرهەمهێنانی یەکەم دڵۆپی هەوای شل.
  • لە ساڵی ١٨٨٣دا، پرۆفیسۆری پۆڵەندی زیگمۆنت ڤرۆبلێڤسکی و کارۆل ئۆلسێڤسکی یەکەم بڕی ئۆکسجینی شلیان بەرهەمهێنا کە دەتوانرێت بپێورێت.

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ «First liquid-fueled rocket». HISTORY (بە ئینگلیزی). لە ١٦ی ئازاری ٢٠١٩ ھێنراوە.
  2. ^ Moore, John W. (21 January 2009). Principles of Chemistry: The Molecular Science. Cengage Learning. pp. 297–. ISBN 978-0-495-39079-4. لە 3 April 2011 ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  3. ^ Cryogenic Safety. chemistry.ohio-state.edu.
  4. ^ «Liquid Oxygen Receipt, Handling, Storage and Disposal». USAF Training Film.
  5. ^ Lewis، Gilbert N. (1924). «The Magnetism of Oxygen and the Molecule O2». Journal of the American Chemical Society. 46 (9): 2027–2032. doi:10.1021/ja01674a008.
  6. ^ Oda، Tatsuki (2004). «Noncollinear magnetism in liquid oxygen: A first-principles molecular dynamics study». Physical Review B. 70 (134402): 1–19. Bibcode:2004PhRvB..70m4402O. doi:10.1103/PhysRevB.70.134402. {{cite journal}}: |hdl-access= پێویستی بە |hdl= ھەیە (یارمەتی)
  7. ^ J. M. Jurns and J. W. Hartwig (2011). Liquid Oxygen Liquid Acquisition Device Bubble Point Tests With High Pressure LOX at Elevated Temperatures, p. 4.
  8. ^ Arnold, Mark. 1U.S. Army Oxygen Generation System Development. RTO-MP-HFM-182. dtic.mil
  9. ^ Timmerhaus, K. D. (8 March 2013). Advances in Cryogenic Engineering: Proceedings of the 1957 Cryogenic Engineering Conference, National Bureau of Standards Boulder, Colorado, August 19–21, 1957. Springer Science & Business Media. pp. 150–. ISBN 978-1-4684-3105-6. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
  10. ^ Belluscio، Alejandro G. (March 7, 2014). «SpaceX advances drive for Mars rocket via Raptor power». NASAspaceflight.com. لە March 13, 2014 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)
  11. ^ Todd، David (November 20, 2012). «Musk goes for methane-burning reusable rockets as step to colonise Mars». FlightGlobal Hyperbola. لە ڕەسەنەکە لە November 28, 2012 ئەرشیڤ کراوە. لە November 22, 2012 ھێنراوە. 'We are going to do methane,' Musk announced as he described his future plans for reusable launch vehicles including those designed to take astronauts to Mars within 15 years, 'The energy cost of methane is the lowest and it has a slight Isp (Specific Impulse) advantage over Kerosene' said Musk adding, 'and it does not have the pain in the ass factor that hydrogen has.' ... SpaceX's initial plan will be to build a lox/methane rocket for a future upper stage codenamed Raptor. ... The new Raptor upper stage engine is likely to be only the first engine in a series of lox/methane engines. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
  12. ^ «Oxygen - Density and Specific Weight». www.engineeringtoolbox.com. لە ١٩ی ئایاری ٢٠٢١ ھێنراوە.
  13. ^ Cryogenics. Scienceclarified.com. Retrieved on 2012-07-22.
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=ئۆکسجینی_شل&oldid=1347138»