Wikipedia:Tubaan/Arkibo 1

Pahalipay sa tanan!

Mga higala, Nakab-ot gyod nato ang atong damgo nga 1,000 ka mga artikulo sa dili pa ang Disyembre 31, 2005. Pahalipay kanatong tanan! --Bentong Isles 05:13, 30 Disyembre 2005 (UTC)[reply]

Unang Panid

Mga migo, Unsa kahag atong ilisdan ang Unang Panid og Ganghaan? --Bentong Isles 04:37, 27 Disyembre 2005 (UTC)[reply]

Infobox lalawigan sa Pilipinas

Harvzs ug mga kauban,

Karon lamang gayod ako nakatutok og maayo niining atong gigamit nga infobox alang sa mga lalawigan sa Pilipinas. Aduna kitay tulo ka posibilidad:

Ipabilin ang kasamtangang infobox. Ang bentaha niini mao nga menos hasol kini labi na nga nagagukod kita sa deadline nga 1,000 ka artikulo karong Dis. 31, 2005.
Sundon na lamang ang Iningles nga mga ngalan sa parametro. Ang disbentaha niini mao nga naninguha kita sa pagsulat og usa ka ensayklopedya sa atong pinulongan, apan maggamit kitag mga Iningles nga pulong internally.
Usbon kining pipila ka termino:

- infoboxtitle: ulohan
- sealfile: selyo
- capital: kapital
- pop2000rank: pop2000ranggo
- popden2000rank: popden2000ranggo
- areakm2: gidak-on
- mga dakbayang kina-urbanisado: mga dakbayang urbanisado (tungod kay wala kitay konsepto sa highly urbanized nga dakbayan sa atong pinulongan)

Kining mosunod angay usab nga ihubad, apan wala pa ako makahunahuna karon unsay tukmang hubad:

arearank
founded

Hinuon, dili kini taas og prayoridad (ug gani nakapangutana ako sa akong kaugalingon nganong naglangan-langan pa kog komento niini). Bisan pag mahuman na ang tanang lalawigan sa Pilipinas paghimog ila mga infobox, madala ra man tingalig hinayhinay nga pag-usab kay wala man mosobra sa usa ka gatos (?) ang gidaghanon nila.

Tagai ko sa inyong hunahuna niini kay ako kining i-implement nga ideya sa sunod tuig.

--Bentong Isles 04:56, 21 Disyembre 2005 (UTC)[reply]

Human nako masulat ang naa sa taas, nakaamgo ko nga duha man diay ni ka infobox, ang kalainan lang mao ang notes sa ubos sa infobox2. Maayo tingali nga i-merge ta lang ning duha mga amigo. --Bentong Isles 05:06, 21 Disyembre 2005 (UTC)[reply]

Dili pa kaayong hasol ang pag-usab sa Infobox sa mga lalawigan,kay ang kadaghanan sa mga artikulo mahitungod sa mga lalawigan sa Kabisay-an ug Mindanao ra, dili pa ang Luzon. Ug daghan sa mga artikulo sa mga lalawigan sa Mindanao wa'y pa detalye, Infobox ra. Puyde pa nato tingale usbon kini. Basta naay consensus ra kon unsa'y pulong ang gamiton, OK ra man kanako. Duha ang Infobox sa lalawigan kay sa Iningles na Wikipedya, duha ang ilang Infobox--Harvzs 05:03, 23 Disyembre 2005 (UTC)[reply]

Sa tuyo nga makamugna kitag mga saha alang sa mga lalawigan sa Pilipinas sa labing daling paagi, gihimo nako ang Template:Infobox Lalawigan sa Pilipinas 3. Temporaryo ra kini ug dili ako andam molantugi nganong gipabilin ko ang Iningles nga representasyon sa mga internal nga baryable karong puntoha. --202.89.14.5 00:48, 27 Disyembre 2005 (UTC) (--Bentong Isles 00:49, 27 Disyembre 2005 (UTC))[reply]

Hangyo sa paghimog wikibooks ug wiktionary sa atong pinulongan

Mga bay,

Gihangyo ko sa Wikimedia Foundation ang paghimo sa wikibooks ug wiktionary sa atong pinulongan. Ang hangyo atua sa Requests for new languages.

--Bentong Isles 12:59, 5 Disyembre 2005 (UTC)[reply]

Polisiya sa mga panid nga gikan sa ubang pinulongan

Mga bay,

Gikinahanglan nato ang usa ka polisiya kabahin sa mga panid gikan sa ubang pinulongan. Pagatugotan ba kini, o papason diretso?

--Bentong Isles 05:58, 26 Nobiyembre 2005 (UTC)[reply]

Ang akong gipasabot mga panid nga wala pa mahubad ngadto sa Sinugboanon. --Bentong Isles 02:46, 28 Nobiyembre 2005 (UTC)[reply]

Paghubad sa interface

Mga higala, Tabang kamo sa paghubad sa interface ning atong Wikipedya. Adto sa talaan sa mga mensahe ug isugyot inyong buot buhaton sa atong interface. --Bentong Isles 12:47, 25 October 2005 (UTC)

Yehey! Binisaya na gyod ang interface! Salamat Bentong!

Motabang unta ko og gamay… Mga sugyot lang sa pagtransleyt:

talk as in converse - paghisgot
talk as in conversation (the act of) - (mga) paghinisgotay
talk as in conversation (the product of) - mga hinisgotan
talk page as in “that which is for talking” – hisgotanan

Dili man god kaayo precise ang mga anglo-saxon nga pinulongang Iningles… so, daghan kaayong pwedeng mga translation… Para nako, hisgotanan ang kinaokeyhan nga translation…

preference - kapilian. If lapas (go beyond) is to kalagpasan (transcendence), pili (select) is to kapilian (selection or preference)
binantayan - watchlist (that which is being watched)
adtoa, pangitaa batok adto, pangita. The former if go and search are imperative verbs. If go and seach are nouns, the latter. I think that in English however, going is the form usually used when go is used as a noun. When the going gets tough…
minglink batok misumpay - link is a technical term
file batok payl - file is a technical term as well
link nga permanente
"Pagrehistro o paghimo og account" batok "Paghimo og akawnt kon sulod" – Create an account or log-in

Ang sulod pwede matransleyt nga “come in” nga pwede mopasabot nga mo sulod lang ka sa panid pinaagi sa link…

Paghubad sa: http://ceb.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:Userlogin

Log in: Pagrehistro
You must have cookies enabled to log in Wikipedia: Kinahanglan nga na-enable ang cookies para makarehistro ka sa Wikipedia
Username: Pangalan
Password: Pasword
Remember me: Hinumdomi ko
new users only: mga bag-ong membro ra
Fields marked with superscripts are optional. Storing an email address enables people to contact you through the website without you having to reveal your email address to them, and it can be used to send you a new password if you forget it: Dili kinahanglan tubagon ang mga field nga gimarkahan og superscripts. Kon irehistro nimo imong emeyl, pwede ka maemeylan sa ubang Wikipedianon bisag dili ipahibalo kanila imong email address. Pwede pod ka magpadala pinaagi sa email og bag-ong password kon nakalimtan 'ni nimo.
Your real name, if you choose to provide it, will be used for giving you attribution for your work: Kon irehistro nimo imong tinuod nga pangalan, gamiton kini aron sa paghinungod kanimo sa imong mga nabuhat sa Wikipedia.
Mail me a new password: Palihog kog padala og bag-ong pasword sa akong emeyl

--Nino Gonzales 02:14, 28 October 2005 (UTC)

Bay Nino, salamat niining imong mga hubad. Ako ning ibutang, apan ugma na kay may tigom mi karon sa Save Our Languages Through Federalism. --Bentong Isles 11:25, 28 October 2005 (UTC)

DFI Luzon

Mga Igsoon:

Dako among kahinangop niining kahigayonang gibuksan sa WikiMedia Foundation alang kanatong mga Sugboanon. Apan nabalaka kami nga tingali pa man unyag kanunay na lang kitang magsugod sa uno niini. Dili kalikayan nga may mobisitang mga siaw ug magpasagad na lamang pag-edit unya sa mga artikulo. Ang mga entri unya nga gihagoan intawon sa nagpadala posibleng tigawon lamang sa mga dili responsableng user.

Hinuon, kami wala gayoy kasinatian niini. Ang amo mga pangagpas lamang usab.

May basehan kaha kining among gikabalak-an?

Apan bisan pa man, kami nagpasalamat sa WikiMedia ug andam nga mosuporta ug motabang sa pagpalambo niini nga proyekto.

Inyong mga igsoong Bisaya sa Luzon:

Dagang Foundation Inc, Luzon-Chapter

Ayaw papasa kay batok sa gituohan sa Wikipedya

Naay duha ka importante nga prinsipyo nga kinahanglan hinumdoman sa mga editor sa Wikipedya:

1) Assume good faith http://en.wikipedia.org/wiki/Assume_good_faith
2) Articles should be written in NPOV http://en.wikipedia.org/wiki/Npov

Kon sundon ni nato bay, di ta makahukom nga ang usa ka entri gihimo tungod sa kasiaw. Kon dili mouyon sa usa ka edit, i-revert lang 'nya i-discuss. Kon di ta magkasinabot, puyde ta magbinotaray. Ayaw intawn papaa. --Nino Gonzales 08:05, 12 August 2005 (UTC)

- Way problema na Bay kay wala pa man usay administrador dinhi ning balayan. Gani, human sa pipila ka buwan gikan sa pagkatibuok niini (niadtong Hunyo 22, 2005), wala pa may gi-delete nga entri dinhi. BTW, walay kung sa Binisaya; ang kung usa ka Tagalog nga pulong. Ang tukma alang natong mga Sugboanon mao ang kon (gikan sa Kinatsilang kon). Pasayloang akong giedit ang imong sinuwat. --Bentong Isles 12:43, 18 August 2005 (UTC)
  - Salamat sa pagsakto. Pasaylo kay wa juy nagtudlo nako og binisaya sa eskwelahan... sa tagay ug sa simbahan ra intawn... --Nino Gonzales 14:34, 18 August 2005 (UTC)
    - Mao lagi unta... Na kay pugson man ta nila pagkat-on nianang tinagawog kay gusto nilang papason ang atong kaliwatan... --210.213.146.146 12:59, 31 August 2005 (UTC)

Virtudazo’s Protest on "OG"

(Kining maong sulat-protesta sa gisagop ug gipatuman na namong "og" among gipatik sa ngalan sa kaangayan sa mga pagtuon kalabot sa atong pinulongan. Gituyo namo nga wala pangusba sumala sa iyang han-ay ug espeling aron pagpalutaw sa orihinal gayod nga pagkasulat niini, gawas sa pipila ka linya nga personal na ang gihisgotan.)

Agosto 20, 2004

Sir:

Supak ako nga inyong usbon kining mga mosunod:

1. Article ‘UG’ 2. ‘INSAKTO’

Palihug isipa usab kini nga usa ka pakiluoy sa ngan sa tanang kaliwat nga Bisaya. Ang mosunod nga mga parapo akong gi-Iningles kay gidahum kong maniid ang ubang mga tribo ug mga skolar.

1. Article ‘UG’: In my opinion, since you consider this as the Visayan for English article ‘a’, you cannot change it to ‘OG’. Kindly take note that it is exactly the English alphabet ‘a’; hence, the coordinate conjunction ‘and’, and the subordinate conjunction ‘that’ which both contain the letter ‘a’ are just expansions of ‘a’. It is not the other way around, where your controlling word is ‘and’ by which you would like to change ‘a’. Likewise, in Visayan, it must be article ‘UG’ which must control conjunctions ‘UG’ (and, that). In other words, article ‘UG’ is a root. If you pull it out in favor of ‘OG’, you will dismantle the whole Visayan vocabulary. Why?

Let us examine the Indo-European system by which our Visayan language is partly based (the balance is Malayo-Polynesian). Kindly count the Visayan words starting with ‘u’ and ‘o’, where the English equivalent starts with alphabet ‘a’. Examples:

‘U’: usab - amend

uyon - agree

utang - account

usara - alone

ug - and

udyong - arrow

‘O’: Since you are in favor of ‘og’ are you ready to change these words to osab, oyon, etc?

Kindly observe that in Visayan, the letter ‘u’ is dominant; it is soft and easy. Hence, it is extremely hard to find a Visayan word starting with ‘o’ perhaps, because it sounds, forgive me, ‘uncivilized’. However, Atty. Kilaton Jr. says "kon sagopon ang ‘og’", he is only suggesting. Therefore, in my manuscripts, kindly let my ‘UG’ for ‘a’ stay as it is. BECAUSE THAT IS THE TRUTH. Because, I, too, am a Visayan who is studying the roots of Visayan. All the past Visayan stalwarts did not complain. Why now? So, may I know the basis of argument of the proponents of ‘OG’. (Kindly consider this as a literary court, where the trial has just began, and I (and the rest like me), are the complainants, against its use for all manuscripts, i.e., where the contributor does not want it applied, you should not.

2. INSAKTO: ‘Insakto’ is Malayo-Polynesian for centuries, pronounced as such for easy speaking or without conscious effort. As such, it is hereditary; a newly born baby upon reaching the speaking age would utter ‘insakto’, not ‘eksakto’ (which disturbs your system when speaking. Kindly note the ancient or Indo-European Greek word ‘eleemosyne’ which we adopt as ‘limos’ for easy speaking. That is the essence of Malayo-Polynesian Visayan.

Should the proponents of ‘OG’ are all that serious to ‘kill’ article ‘UG’, the following samples will prove they are over-acting:

1. Maorag nagtuon pag Visayan: Papalita ko ug sigarilyo.

Hanas na sa Visayan: Papalita kog sigarilyo.

(Their desired ‘og’ appears in contracted ‘kog’ is correct (where the article ‘a’ is hidden): The buyer will ask ‘pila ka buok, kaha/dosena, etc.)

Ang babaye nagkugos ug bata. (Sa hanas nga Visayan, mao gihapon). (The woman is carrying a child). Gumikan ba lang ning usa ka buok ‘ug’ (please take note, is the very root as explained), inyong patyon kay ilisag ‘og’? How about the other expansions of ‘ug?:

The ‘that... for’ tandem:

Ingon siya kalaog ug ham-burger.

(He is that greedy for ham-burger).

The typical Malayo-Polynesian Visayan way of saying: ‘that’ and ‘is’ depending on sentence construction.

Ang langgam pula ug (pulag) dughan.

The birds breast is red./ ...is that red.

‘by’: Ang tawo gitabangan ug (gitabanga’g) bunal.

(The man was mauled by many).

‘with a’: Ang tawo gipatabanan ug bunal.

(The man was left with a maul).

In rapid writing, can we single out the single ‘og’? Hardly. It will be written the usual Malayo-Polynesian way, as it had been centuries. Because ‘ug’ for article ‘a’ is correct.

SOLUTION: Please just add ‘og’, but, do not pull out the centuries-old ‘ug’. Just make it conventional. Why not? We’ve done it many times:

sulti - tabi

lungag - buho

kusog - duro

kasingkasing - puso (sa saging)

Because the TRUTH IS: ARTICLE ‘UG’ FOR ‘A’ IS VERY CORRECT AND IN ORDER.

Matinahuron uyamot,

JUSTO S. VIRTUDAZO (RAUL ACAS)

Sept. 6, 2004

Binati nga Editor:

Gumikan kay sa pagka karon, nadumpol ang akong dagang, gumikan niining "OG" nga ingon ug ‘iceberg’ kon takulahaw mabang-gaan — makapusgay sa ‘concen-tration’, ug samtang naningkamot ako nga mahuman ang ‘HANDAG’ pinaagi sa paghunahuna lamang sa ‘UG’, gipadangat ko kaninyo kining pangaliyupo, iyawat nga makahunahuna kamo nga may katarungan ako (sa pagkatinuod, kami — kay ang mga bantugang haligi sa Bisayan — Ranudo, Padriga, Bas, Garcia, Candia, Navarra, Baguio, Caparoso, Bacalso, Abellana, ug uban pang mga dagkong Bisayista, adia uban kanako).

Wala sukad ako maulaw sa Bisaya kong kagikan. I have never been ashamed of my Visayan heritage. Kon nganong pulos ‘UG’ ang gigamit sa atong mga katigulangan, gilantaw ko usab. Ug, kini ang malagmit nga hinungdan:

Ang mga Greeks nagtawag sa ilang titik kun alphabet ‘A’ nga ‘ALpha’. Ang Bisaya niini nga hubad ‘sinUGdan’; ang English ‘bEGin-ning’. Posibli nga ang ‘UG’ sa tunga sa ‘sinugdan’ maoy gihimong article ‘a’ sa atong katigulangan. Kon ngano nga ang English ‘and’ = UG gihapon, kana tungod kay ang English ‘and’ mao kanang ‘dan’ nga nagsunod sa UG; gikaraw lang. Proof: tatawng makita mo ang English ‘walk’ sa Visayan nga ‘lakaw’.

Ang matuod gud, ang Bisaya ug English, kadugo pa, dunay panagsuod kun relasyon! Busa, sayop ang pagtoo sa kadaghanan nga English and Visayan are two different languages. No, they are not. (Hinungdan nga kon mosulat akog binisaya, mobasa una ako sa English dictionary, ug, kon magsulat ako sa English, mobasa una ako sa Bisaya). Resulta: kaluoy sa Diyos, maayo ang ‘feedback’ sa ‘HANDAG’; gani, nahibalik sa atubangan ang maong nobela. (Daghan kaayong salamat nga mao na say ‘prime’ nga ‘pamugas’ ninyo ang maong sinulat. Ugaling lang lagi kay may nakasulod nga ‘og’ nga, in my honest opinion, inyong gisugdan pagpatik nga walay ‘og’, busa, hangtud nga matapos sa anib 40, dili una pasudlon ang ‘og’, kay dunay napamag-ang nga ‘precedent’ UG.

Gibatbat ko sa text ang ‘birthright’ sa panganay nga ‘UG’, nga mao ang titik ‘A’. I would suggest that you give him first a personality; palihug isipa siyang tawo; please do not condemn ‘UG’ — Art. A without a trial. He has been there for centuries. Kon ang uban ngani — ‘some’, ‘if’, ‘that’, and many, many more makaangkon ug ‘UG’ sa Bisayan, ang article ‘A’ pa ba kaha hinooy dili nga siya man ang panganay kun ‘first born’?

Aniay pipila ka pagpasabot:

1. Siya miinom ug beer. (He drank some beer).

2. Siya miinom ug San Miguel. (He drank a San Miguel).

3. Siya miinom ug Anejo Rhum. (He drank an Anejo Rhum).

Ang Bisayan ‘UG’ gud maorag alas (ace); magbalhinbalhin. Apan, ang iyang HOME BASE mao ang Article A, nga karon mao pa gyuy inyong gi ‘condemn without trial’. I am begging for mercy. Please spare him, being our first born!

Daghan kaayong salamat.

Matinahuron uyamot,

RAUL ACAS (J.S. VIRTUDAZO)

Tubag-patin-aw Kalabot Sa "OG"

Mr. Justo S. Virtudazo (PSK, 2004 Dec.)

046 Prk. Bayanihan, Visayan Village

8100 Tagum City, North Davao

Dear Mr. Acas, Komosta kanimo ug banay! Nia ang akong tubag:

Ania ang among tubag-pamahayag sa pakighusay nga gisang-at ni Magsusulat J.S. Virtudazo (Raul Acas) mahitungod sa "OG" nga napatik sa miaging gula (Okt. 27, 2004 nga isyu).

Una sa tanan, gitamdan namo kanunay ang pagtuo nga kita anaa lamang sa usa ka tumong--maong gikinahanglan kaayo ang pagpaminaway— bisan pa diha sa panagtigi sa katarongan aron pagkab-ot sa gitinguha tang katuyoan, kon mao man.

Wala kamiy pagsupak sa nakaplag ni G. Virtudazo nga kuno Indo-European/Malayo-Polynesian ang lintunganayng kagikan sa atong pinulongan kay malagmit mao may mao sumala sa atong masubay sa kasaysayan. Apan ang kuwestiyon kay nia malambigit ang panagsumpaki sa panitik (spelling); kay makita kaayo base sa gisandigan niyang katarongan, nga lahi ang iya sa gisagop sa kapangulohan.

Gani, ang iyang argumento nagsukad man gayod sa mao niyang panlantaw o nalantaw— ang pagtungod-tungod o pagpatumong sa English ug Visayan (Binisaya) sumala sa iyang gihulagway: usab-amend, uyon-agree, utang-account ubp. hinungdang miprotesta siya sa ‘OG’, kay matod pa niya, mokibag na sa naandan ug moresulta nuog daghang kausaban (…dismantle the whole Visayan vocabulary…) diin gipananglit niya, isip taming, ang pagkausab unya sa naasoyng mga pulong ngadto sa ‘osab’, ‘oyon’, ‘otang’ ubp.;

Hinungdan usab nga ang Binisayang ‘uwan’ sabton niyang ‘shower’; ang ‘ulan’ maoy tugbang sa ‘rain’; ang ‘bawod’ sa ‘wave’; ang ‘balod’ maoy ‘ripple’ ubp. Kon mao, wa diay ‘ulan’ sa Bohol kay ang mga Bol-anong hugot di man gyod molitok og ‘ulan’, hinunoa ‘uwan’ ang ila— busa, pulos da ‘shower’? Dili kaha kini hinuoy magpakay-ag sa establisado nang bokabularyong Bisaya?

Giingon niya nga "letter ‘u’ is dominant…" ug nga "it is extremely hard to find a Visayan word starting with ‘o’…." Ngano gong di ma-dominant? Natural na lang! kay ang lagda kun sumbanan sa paggamit sa ‘u’ ug ‘o’ nga gihan-ay ni Ginong Hermosisima pinalanginan sa Akademiyang Bisaya (Carlos P. Garcia ug mga kauban) nag-ingon man:

"Ang ‘U’ anha gamiton sa una ug sulod nga mga silaba sa mga pulong lintunganay (root word) ug ang ‘O’ anha gamita sa kataposang silaba sa mga pulong lintunganay gawas sa mga pulong hinulaman gikan sa iningles, kinatsila ubp."

Ug kining lagdaa ang gitamdam sa Bisaya hangtod karon hinungdan nga ang iyang ‘gatus’, ‘takus’, ‘tigum’, ‘(nag)too’, ‘hinoon’, ‘patalinghug’, ‘alaut’, ‘hangtud’, ‘sayud’, ‘matud’, ‘(mi)kanaug’, ‘sangput(anan)’, ‘hatud’, ‘aslum’, ‘(gi)hasul’, ‘palihug’, ‘gud’, diyut(ay)’, ‘(mi)barug’ ubp. among gipangusab kay dakong sayop sumala sa lagda (Handag… anib 24, Oct. 13).

Agig dugang;

Kiniy angay timan-an pag-ayo (T.P.):

Walay prefix nga "ni" sa Binisaya (hinunoa may infix nga IN)

linibo—dili nilibo (libo inf. IN)

linung-ag—dili nilung-ag (lung-ag inf. IN)

linugaw—dili nilugaw (lugaw inf. IN)

linat-ang baka—di nilat-ang baka (lata inf. IN suff. AN contraction NGA)

linubo—di nilubo (lubo inf. IN)

linubok—di nilubok (lubok inf. IN)

linanggikitan—dili nilanggikitan (langgikit inf. IN suff. AN)

Hinungdang sayop (wa dawata sa binisayang panitik o batadila) ang pag-ingon:

nidagan—ningdagan nikaon—ningkaon nilakaw—ninglakaw

--Prefix nga ‘mi’ (singular) ug ‘ming’ (plural) ang husto

Bisan sa tinuoray, daghang nanaglitok niini sa binaba (verbal) apan kitang mga nanagtuon maoy angayng magmatikod sa pagtul-id sanglit daghang sango nga mugna sa sayop nga pagdungog—mga dinungog-dungog sa atong mga kagikan nga sagad wa intawoy kabangkaagan—maingon pananglit sa ‘insakto’ nga gituohan namong gikan sa Kinatsilang ‘exacto’ nga mao ra usab sa Iningles nga ‘exact’.

Ang Leyenda Sa Pipila ka Sayop

Matikdi:

Sa Leyte (dili hinuon sa kinatibuk-an), hisaypan ang ayroplano nga ‘idro’. Bisan ang ilang mga propesyonal nag-ila niini nga termino hangtod karon kay lagi, mao nay ilang namat-an. Kataw-anang hunahunaon. Unsa ray sinugdan? Posible nga kadtong gubat (World War II), nga sa paglinutosay na sa mga ayroplanong iggugubat sa Amerikano batok Hapon, dihay Amerikanhong sundalo sa patag nga nakalitok og ‘air draw’ nga hidunggan sa atong kaliwat maong nagtuo intawon nga ‘air draw’ (kay way kabangkaagan ‘idro’ ang narehistro sa pandungog) kadtong naglupad nga nanagginukdanay sa itaas. Maingon usab ang ‘paksol’ nga gikan da sa ‘foxhole’, ug daghan pang uban.

Niining puntoha, may katarongan (hinuon) si G. Virtudazo nga ang ‘insakto’ dawaton na lang sanglit naandan na. Apan bantayanan kini, kay tingalig daghan pa unyang sayop nga ingnon natong sakto.

Ang Mga Impluwensiya sa Binisaya

Sa akong pagmatikod, hilabihan kadako sa nahimong impluwensiya sa mga Katsila, Kano, Insek ubp. kanato, di lang sa kultura kondili labi pa sa pinulongan. Maoy hinungdan nga may pulong na kitang nagsugod sa "O" sama sa ‘oras’, ‘oro’, ‘obra’, ‘onse’, ‘otso’, ‘otro’ ubp. kay giingon man sa lagda nga ang mga pulong hinulaman dili mahilakip hinunoa ipabilin ang vowel niini ug ang mga consonants lamang ang ilisan sumala sa gisagop nga Alpabetong Bisaya.

Ang Lihok sa Sinugboanong Panulat

Ang kaniadto ug ang karong Bisayang katawhan kinsa wa magtagad niining ginagmayng mga pagtuon sa panulat (ilabi na sa ortograpiya) nga Binisaya, parehong magkasamangsamang kon unsaon pagsulat ang pinulongan nga iyang gilitok (pananglit sa kalainan sa ‘atua’ ug ‘atoa’, sa ‘kun’ ug ‘kon’, sa ‘ka’ nga pulingan {pronoun}—‘ka’ nga panumbok {article} ‘ka’ nga iglalanggikit {prefix} ug daghan pa). Ma-bisan kinsa, propesyonal man kun ultimo, basta dili himasa og Binisaya, mao ra—wa gyod na silay kalibotan unsaon pagsulat sa ilang gipanglitok—espeling ug grammar. Ug kiniy dakong tamparos natong mga Bisaya. Pagkaayo natong mosulat sa Iningles apan sa atong kaugalingong pinulongan wa kitay kabangkaagan! Maayo na lang gani kay nanungha ang mga mantalaang Binisaya, nakatabang intawon, bisan aginod sa pag-edukar. Ang nakaparat lang kay, sa pipila ka punto, wa usab magkahiusa—lainlain, iya-iya; sama niini karong ‘og’ ug ‘ug’.

Kahinumdoman nga sa dihang si Nyor Inting Sotto mipagula sa iyang "Ang Suga" (1901), ang labing unang Binisayang mantalaan, hilabihang gubotang pagkasulat ilabi na sa espeling—tatawng way sumbanan nga gisunod. Ug makita kaayo ang dakong impluwensiya sa mga Katsila— matikdi: guinicanan, camo, canako, quini (kini), cana, guiadto, guihimo (usahay guijimo) ug ang ‘u’ ug ‘o’ agad lang sa tagsulat.

Gumikan sa kalisod sulaton sa Binisaya, si Sotto nangulo pagtuon niini, hinungdan gani nga siyay nakaangkon sa dungog "Amahan sa Dilang Bisaya".

Unya nanungha ang misunod pang mga basahong Binisaya (Babaye, Alimyon, Silaw, Bag-ong Kusog, ubp.) nga sama sa gihapon, managlahi ug wa magkauyon ilabi na sa paggamit sa ‘u’ ug ‘o’. Sagad nagabase sa undak kuno sa paglitok. Apan namatud-an nga kining pagbase sa undak o tono sa paglitok dili gayod makakab-ot og kahiusahan (Twa. Artikulo ni Hermosisima, Bisaya Aug. 5, 1964; gi-reprint: Budaya Dec. 2003) nga matod pa niya, "bisan si Pari Cabonce nag-awhag nga kinahanglan pangitaan og usa ka paagi nga magpamasamahon sa pagsulat sa ‘u’ ug ‘o’…."

Ug salamat (grasya sa Diyos) nga ang dudagkong publikasyon nga nagpatik sa Binisayang mga mantalaan, lakip na ang Bisaya (sa Soler pa kanhi), nagkasilingan ra, maong sayon ra sa mga staffers ang pagtigom o pagtagbo-tagbo aron hisgotan ang kahiusahan sa panitik Binisaya. Ug dinhi mahimugso ang Akademiyang Bisaya nga gitukod sa mga editor kanhi (Hermosisima et al), di ba? Ug human magambalay ang lagda sa ‘o’ ug ‘u’, natuhay-tuhay ang espeling bisan tuod ingnon ta, dili pa gayod hingpit.

Ug kay dili pa hingpit, may nagkugi pagpadayon sa nasugdan. Natukod usab ang "Bag-ong Akademiya" nga nagbase na sa Sugbo sa pagpangulo ni Atty. Adelino Sitoy ug Atty. Cesar Kilaton. Nahimugso ang "Binisaya-Sinugbuanon Nga Batadila" ug "Diksiyonaryong Bisaya", mga proyekto nga maisip nga laing kalamposan sa pagtuon sa atong pinulongan (hinuon, may pipila ka punto usab nila nga wala pa namo madawat; nanginahanglan pag dugang pagtukib).

Ug nia niining mga basahona ang giprotestahang ‘OG’—nga diin malagmit nga miagi nag pagtuki sa mga sakop sa komiti. Ug kay giisip nilang kalamposan, pipila ka kopya mikatap sa mga tunghaan, gisagop sa Banat News sa Freeman, sa Superbalita sa Sun*Star Group of Publication, sa Bag-ong Lungsoranon ubp. Hinuon, wa sab ko makaseguro kon ang maong pundok ba gayoy nagpasiugdag una niining "OG" kay kining maong artikulo gigamit na man usab sa Binisayang hubad sa Bibliya (Bibliya sa Kristohanong Katilingban, 1992 edisyong Katoliko Pastoral).

Gani, kausa niana (dugay-dugay na), miteks kanako ang dako sa Cebuano Studies Center, nanukit nga ngano kunong ang Bisaya wala man mosagop sa ‘OG’ nga ila ra bang gipanudlo sa mga estudyante uban ang pagpagar a ang magasing Bisaya maoy modelo unya diay to, wa pa mosagop ang Bisaya. Ug dili kay sila ray taga academe nga midawat niini, may daghan pa, sama nila ni Don Pagusara, Mac Tiu, ug tingali ang UB-Bohol sa mga Tirol ubp.

Ang Pagsagop sa "OG"

Sa pagkatinuod, kaniadto pang nahisgotan sa kapangulohan sa Bisaya ang pagsagop niini (panahon pa ni Editor Pepito), lamang wala mahinayon kay maingong kulang pa sa pangandam—ug busa, gilugwayan ang pagpaniid.

Ug kini nakita namong way bikil, hinungdang gihukman namong sagopon sugod niadtong Agosto 18 (ning tuiga) nga gula, ang unang ihap sa ika-75 ka tuig sa Bisaya. Tinuod, kon tan-awon ta sa Iningles, di lang kay article ‘a’ o ‘an’ ang gidala sa ‘OG’ kondili girepresentahan niini ang daghang artikulong Iningles, ug lagi, daw duna gani dili artikulo. Apan kon nanawon ta sa iyang Binisayang gamit, ang ‘og’ usa da. Kini tungod kay ang Iningles daghag pulong tandi sa Binisaya o wala kitay ikatugbang sa tanang pulong Iningles. Dugang pa gayod, ang oryentasyon sa Binisaya dakog kalainan sa Iningles; ang Binisaya mahimong balihon nga mao da gihapon ang buot ipasabot hinungdan gani nga mas sayon hubaron ang Iningles ngadto sa Binisaya kaysa Binisaya nga Iningleson.

Mahitungod sa giingon ni Ginong Virtudazo nga ang ‘u’ maoy tugbang (equivalent) sa ‘a’ sa Iningles, kiniy lisod kamatud-an—dili kombinsido kay unsaon god nga ang duha pareho mang anaa sa atong alpabeto ug may iya-iyang gidalang papel; may iya-iyang litok. Tinuod nga sagad tuod motungod-tungod sanglit managsoon man lagi ang maong pinulongan ubos sa Indo-Uropean-Malayo-Polynesian nga banay diin nakasakay (okasyon) pa gayod sa gimbut-an sa lagda sa pagpahimutang sa ‘u’; puyra pa sa hingpit nga gihulaman natong langyawng mga pulong.

Sa laing bahin, kining pagtungod-tungod, kon maoy atong pasumban, problema usab tungod sa daghan natong impluwensiya diin naglabi ang Kinatsila. Nagpasabot ba ni nga isalikway ta ang nabansay na natong paggamit sa daghang pulong Kinatsila hinungdang isipon na natong husto ang ‘insakto’ inay sa ‘eksakto’?

Labot pa, kapugngan ba nato ang dugang pang mangabot nga bag-ong impluwensiya sama sa gigamit na gani karong mga ‘salitang kanto’:--parak, lispo, kantiyaw, pakals, ‘dyerdyer’, ubp. ug ang impluwensiya sa kompyuterisasyon nga nagdalag bag-ong mga termino-- aron lang kapanalipdan ang "tungod-tungod system o theory"?

Gawas pa usab, unsaon god nato pagprobar niini nga bisan gani ang English wala man usay klarong espeling kaniadto sa linghod pa ang maong literatura. Sila usab, sama (kang Sotto) kanato, nagsulat segun sa unsay litok: "Whan that Aprille with his shoures soote / The droghte of Marche hath perced to the roote, / And bathed every veyne in swich licour, / Of which vertu engendred is the flour;…" (Chaucer, Prologue of The Canterbury Tales).

Pangutana: Maisip ba nato nga komo kay si Sotto ug Chauser maoy nahauna, sila nay orihinal?

Malisod uyamot. Sa akong napasantop, kini nga teyori sa lintunganay maoy pagbalik sa kanhiay diin ang tawo wala pa masayod unsaon pagsulat sa iyang gilitok. (Kay kon may nag-una pa untang nagtuon, nan, may komprehensibo na unta kitang sumbanan: diksiyonaryo ug batadila. Apan, dakong wala, mas ang mga langyaw i hinuoy interesado; ug may lawom-lawom nang pagtuon sa atong pinulongan.)

Maalamon tinuod ang paglingi sa kagikan, apan dili usab tingali maayo nga hingpit kitang mobalik, sa kapi, mopadayon kita ug dawaton ang unsa may makaayo sa atong tumong. Mosugot god tag dili, ang paglihok (evolve) sa mga pulong dili gayod kapugngan; gani, hilabihan niining kusoga nga halos di magangkap paghusay sa mga batidila. Apan baya, ang lagda (root word basing) nga gitamdan sa Bisaya nahitukma usab sanglit nagatamod man kini sa kagikang pulong—lahi sa Tinagalog nga mausab na ang pagtitik sa root word kay (sagad) i-"U" man nila kon linanggikitan na (mahimutang sa tunga). Ang Binisayang panitik kanunayng nagpalungtad sa kon unsay espeling sa root word agad sa gisitar sa lagda sa paggamit sa "o" ug "u" bisan pa kon linanggikitan (affixed) na kini. Lahi sa Tinagalog nga ang ‘o’ sa root word alid-ag ‘u’ kon kini mahimutang na sa tunga gumikan sa paglanggikit (affixation).

Matikdi:

Tagalog

hapon—(kina)hapun(an)

gulo—(ka)guluh(an)

inom—(nag)-inum(an) o inuman

lagot—(na)lagut(an) {ng hininga}

buo—(ka)buu(an), (bu)buu(in)

Bisaya

hapon—(ka)hapon(on)

gubot—(gi)kagub{o}t(an)

inom—inom(on) / imnon

lagot—(gika)lagot(an)

tarong—katarongan, pangatarongan,

gitarong, pagtarong, taronga, pagtinarong, nagtinarong, gipatarong, gipangatarongan, katarong, tarongon, tarongonon, matarong, natarong

Ug ang nakaalegre ra ba kay bisan sa maong sumbanan sa mga Tagalog, wala gihapon sila magkahiusa; ug usab, dili sila consistent sa maong sumbanan.

Tan-awa kining mosunod nga mga pulong:

noo, doon, poot, noon, totoo, katotohanan, manood, nanonood, kinapootan ubp.

Kon nganong ingon niini ang ilang pag-spell (nga nahisukwahi na sa sagad), butang nga wala kaayo nila ikapatin-aw.

Ug ang nakaalegre pa gayod kay karon lang sila makamatikod nga nagkaguliyang diay ang ilang panitik (Twa. Lamberto Antonio, "Ang Pantig at ang Pintig ng Kahulugan" Liwayway Agosto 9, 2004 ug ang "Bubuuin Pa Ang Filipino" sa lindog ni Genoveva Edroza Matute—pulos mga magtutudlo sa unibersidad (academe).

Karon, ang pangutana, naapektohan ba ang establisado nang lagda sa mitumaw o gipatumawng ‘OG’? Ang tubag mao nga wala. Ang ‘og’ usa da ka silaba (litok) {sama sa kon ug kun nga may variation} ug busa, wala makasupak kay ang giingon sa lagda nga gamitan sa ‘u’, ang una man lang ug sulod nga silaba sa usa ka pulong.

Ug labot pa, ang Bisaya wala usab mag-ila sa "patungod-tungod system" ug labi pang wa mag-agad sa undak sa paglitok; busa layo ra sa tinuod nga ang "uyon" mahimong "oyon", ang "usab" ngadto sa "osab" gumikan sa pagsagop sa "OG". Ug ngano gong ato mang usbon kining establisado nang lagda? Us yod nato aron mahisama ta sa mga Tagalog? Unta, kay establisado na o nakasukad na, atong tabangan pag-amuma.

Kabahin usab sa paghugtong (contract)—diin mahimo nang ‘kog’—labi nang walay kahasol sanglit sama man lag way nausab.

Sa pangutana kalabot sa ‘birthright’—kon nganong ang article ‘ug’ pa gayoy gihilabtan, nga unta kaniadto pa man, kiniy dili namo matubag sanglit sa gikaingon ko na sa unahan, dili ang Bisaya maoy nag-una niini. Gani, ang Bisaya maoy labing ulahing misagop—timailhan sa iyang kamainampingon.

Sa kinatibuk-an, ang katuyoan sa pagsagop sa ‘OG’—nga mao ang pagtataw sa kailhanan ug pagbuhin sa tuman kadaghang kaakohan sa ‘ug’—makataronganon ug makiangayon. Ug niini, ang Bisaya wala na makaako pagyam-id sa pangagda—sa ngalan sa kalamboan ug kahiusahan.-- (E.S.Godin)

Paggamit sa mga template nga SAHA, Saha, ug Stub

Akong isugyot nga ang template nga Saha maoy atong gamiton imbes nga ang laing duha. Atong i-depreciate ang SAHA batok sa Saha tungod kay mora kinig minubo kun acronym. Samtang ang stub usa ka Iningles nga pulong.

--Bentong Isles 03:21, 28 Nobiyembre 2005 (UTC)[reply]

Bisitaha Usab

[Sugboanong Wikipedia] -- Yahoo Group alang sa diskusyon sa Wikipedya