Lalawigan (Pilipinas)

Ang lalawigan usa ka yunit sa lokal nga pangagamhanan sa Pilipinas. May 79 ka lalawigan sa nasod. Ang matag lalawigan gitibuok sa mga dakbayan ug mga lungsod. Ang Nasodnong Ulohan nga Bungto, nga naglakip sa kaulohan nga dakbayan (Dakbayan sa Manila), wala giorganisa ngadto sa mga lalawigan.

Ang mga lalawigan gipundok ngadto sa 17 ka mga bungto base sa heyograpikal, kultural, ug etnolohikal nga mga karakteristik. Ang napulog upat ning maong mga rehiyon gihatag numero sumala sa ilang pagkasunod-sunod gikan sa amihanang bahin sa nasod ngadto sa habagatan. Ang tulo nga walay kaiphan mao ang Nasodnong Ulohan nga Bungto, Administratibong Bungto sa Kordilyera, ug ang Awtonomong Bungto sa Muslim Mindanao.

Alang sa katuyoan sa representasyon sa Kongreso, ang lalawigan nabahin ngadto sa mga distrito kongresiyonal. Ang matag dakbayan ug lungsod nahisakop sa usa ning maong mga distrito. Ang usa ka kongresman morepresentar sa iyang distrito didto sa Ubos nga Balay-Balaoranan.

Kagamhanan sa lalawigan

Ang kagamhanan sa lalawigan may mga sangang ehekutibo ug lehislatibo. Ang mga korte sa usa ka lalawigan adto manubag sa Kahitas-ang Hukomanan ug dili sa lalawigan mismo.

Ehekutibo

Ang kagamhanan sa lalawigan gipamunoan sa gobernador. Ubos sa gobernador anaa ang lain-laing alintaga sa lalawigan.

Ang gobernador pilion alang sa termino nga mokabat og tulo ka tuig. Ang usa ka tawo mahimong mapili nga gobernador sulod lamang sa tulo ka sunod-sunod nga higayon.

Ang ehekutibong sanga sa kagamhanan sa lalawigan may koordinasyon sa Pamuno Nasod sa Republika pinaagi sa nasodnong Alintaga sa Interyor ug Lokal nga Pangagamhanan.

Lehislatibo

Ang matag distrito kongresiyonal sa lalawigan may duha ka tinugyanan sa hunta probinsiyal. Ang hunta probinsiyal may ex-officio usab nga mga miyembro: ang pamuno sa Asosasyon sa mga Kapitan sa Baranggay, ang pamuno sa lalawigan sa Liga sa mga Konsehal sa Pilipinas, ug ang pamuno sa Pederasyon sa mga Konseho sa Kabatan-onan.

Ang mga tinugyanan gikan sa matag distrito botaran sa mga pumipili sa lalawigan, samtang ang mga miyembrong ex-officio pinaagi sa ilang kaugaling mga organisasyon.

Mga ngalan sa lalawigan

Daghan sa mga lalawigan ginganlan base sa mga heyograpikong karakteristik sama sa mga sapa ug mga pulo, samtang may pipila usab nga gingalan alang sa mga tawo o indibiduwal.

Etnikong mga grupo: Apayao, Ifugao, Kalinga, Maguindanao, Negros, Zambales
Pamuno Nasod sa Pilipinas: Quirino, Quezon
Mga bayani sa Pilipinas: Rizal, Sultan Kudarat
Mga iladong tawo: Aurora, Isabela
Mga sapa: Agusan, Aklan, Iloilo, Pampanga, Tarlac
Mga lanaw: Laguna, Lanao
Uban pang porma sa tubig: Albay, Ilocos
Mga pulo: Basilan, Batanes, Biliran, Bohol, Catanduanes, Cebu, Guimaras Leyte, Masbate, Negros, Romblon, Samar, Siquijor
Mga peninsula: Bataan, Cavite, Zamboanga
Uban pang porma sa yuta: Mountain Province
Prominenteng mga dakbayan ug mga lungsod sa lalawigan: Batangas, Cavite, Cotabato, Zamboanga
Mga rehiyon sa Espanya: Nueva Ecija, Nueva Vizcaya
Mga ngalan sa tanom ug mananap: Antique (gikan sa mga pulang hulmigas nga ang lokal nga ngalan lantik-lantik), Batangas, Bulacan, Pangasinan

May mga lalawigan usab nga may Kinatsila o Iningles nga direksiyon sa ilang ngalan: Negros Occidental ug Negros Oriental, Northern Leyte ug Southern Leyte.

Talaan sa mga lalawigan sa Pilipinas

Lalawigan		Kapital	Rehiyon	Molupyo	Langyab (km²)	Densidad (matag km²)
	Abra	Bangued	CAR	209,491	3,975.6	52.7
	Amihanang Agusan	Cabadbaran	Rehiyon XIII	552,849	2,590.0	213.5
	Habagatang Agusan	Prosperidad	Rehiyon XIII	559,294	8,966.0	62.4
Payl:Ph seal aklan.png	Aklan	Kalibo	Rehiyon VI	451,314	1,817.9	248.3
Payl:Ph seal albay.png	Albay	Dakbayan sa Legazpi	Rehiyon V	1,090,907	2,552.6	427.4
Payl:Ph seal antique.png	Antique	San Jose	Rehiyon VI	471,088	2,522.0	186.8
Payl:Ph seal apayao.png	Apayao	Kabugao	CAR	97,129	3,927.9	24.7
	Aurora	Baler	Rehiyon III	173,797	3,239.5	53.6
	Basilan	Dakbayan sa Isabela	ARMM	259,796	1,234.2	210.5
	Bataan	Dakbayan sa Balanga	Rehiyon III	557,659	1,373.0	406.2
	Batanes	Basco	Rehiyon II	16,467	209.3	78.7
Payl:Ph seal batangas.png	Batangas	Dakbayan sa Batangas	Rehiyon IV-A	1,905,348	3,165.8	601.9
Payl:Ph seal benguet.png	Benguet	La Trinidad	CAR	582,515	2,655.4	219.4
	Biliran	Naval	Rehiyon VIII	140,274	555.5	252.5
	Bohol	Dakbayan sa Tagbilaran	Rehiyon VII	1,137,268	4,117.3	276.2
	Bukidnon	Dakbayan sa Malaybalay	Rehiyon X	1,060,265	8,293.8	127.8
Payl:Ph seal bulacan.png	Bulacan	Malolos	Rehiyon III	2,234,088	2,625.0	851.1
	Cagayan	Dakbayan sa Tuguegarao	Rehiyon II	993,580	9,002.7	110.4
	Amihanang Camarines	Daet	Rehiyon V	458,840	2,112.5	217.2
Payl:Ph seal camarines sur.png	Habagatang Camarines	Pili	Rehiyon V	1,551,549	5,266.8	294.6
	Camiguin	Mambajao	Rehiyon X	74,232	229.8	323.0
	Capiz	Dakbayan sa Roxas	Rehiyon VI	654,156	2,633.2	248.4
Payl:Ph seal catanduanes.png	Catanduanes	Virac	Rehiyon V	215,356	1,511.5	142.5
	Cavite	Dakbayan sa Trece Martires	Rehiyon IV-A	2,063,161	1,287.6	1,602.3
Payl:Ph seal Sugbo.png	Sugbo	Dakbayan sa Sugbo	Rehiyon VII	3,356,137	5,088.4	659.6
	Walog Kompostela	Nabunturan	Rehiyon XI	580,244	4,667.0	124.3
Payl:Ph seal cotabato.png	Cotabato	Dakbayan sa Kidapawan	Rehiyon XII	958,643	6,569.9	145.9
	Amihanang Dabaw	Dakbayan sa Tagum	Rehiyon XI	743,811	3,463.0	214.8
Payl:Ph seal davao del sur.png	Habagatang Dabaw	Dakbayan sa Digos	Rehiyon XI	1,905,917	6,377.6	298.8
Payl:Ph seal davao oriental.png	Sidlakang Dabaw	Mati	Rehiyon XI	446,191	5,164.5	86.4
	Kasadpang Dabaw	Malita	Rehiyon XI	293,780	2,163.45	140.0
	Mga Isla sa Dinagat	San Jose	Rehiyon XIII	126,803	1,036.34	120.0
	Sidlakang Samar	Borongan	Rehiyon VIII	375,822	4,339.6	86.6
	Guimaras	Jordan	Rehiyon VI	141,450	604.7	233.9
	Ifugao	Lagawe	CAR	161,623	2,517.8	64.2
	Amihanang Ilokos	Dakbayan sa Laoag	Rehiyon I	514,241	3,399.3	151.3
	Habagatang Ilokos	Dakbayan sa Vigan	Rehiyon I	863,206	2,579.6	230.3
	Iloilo	Dakbayan sa Iloilo	Rehiyon VI	1,925,002	4,719.4	407.9
	Isabela	Ilagan	Rehiyon II	1,287,575	10,664.6	120.7
	Kalinga	Tabuk	CAR	174,023	3,119.7	55.8
	La Union	San Fernando	Rehiyon I	657,945	1,493.1	440.7
	Laguna	Santa Cruz	Rehiyon IV-A	1,965,872	1,759.7	1,117.2
	Habagatang Lanaw	Tubod	Rehiyon X	758,123	3,092.0	245.2
	Amihanang Lanaw	Dakbayan sa Marawi	ARMM	800,162	3,872.9	206.6
	Leyte	Dakbayan sa Tacloban	Rehiyon VIII	1,592,336	5,712.8	278.7
	Maguindanao	Shariff Aguak	ARMM	801,102	4,900.1	163.5
	Marinduque	Boac	Rehiyon IV-B	217,392	959.3	226.6
	Masbate	Dakbayan sa Masbate	Rehiyon V	707,668	4,047.7	174.8
	Kasadpang Misamis	Dakbayan sa Oroquieta	Rehiyon X	486,723	1,939.3	251.0
	Sidlakang Misamis	Dakbayan sa Cagayan de Oro	Rehiyon X	1,126,215	3,570.0	315.5
	Probinsyang Bukiron	Bontoc	CAR	140,439	2,097.3	67.0
	Kasadpang Negros	Dakbayan sa Bacolod	Rehiyon VI	2,565,723	7,926.1	323.7
	Sidlakang Negros	Dakbayan sa Dumaguete	Rehiyon VII	1,126,061	5,402.3	208.4
	Amihanang Samar	Catarman	Rehiyon VIII	500,639	3,498.0	143.1
	Nueva Ecija	Dakbayan sa Palayan	Rehiyon III	1,659,883	5,284.3	314.1
	Nueva Vizcaya	Bayombong	Rehiyon II	366,962	3,903.9	94.0
	Kasadpang Mindoro	Mamburao	Rehiyon IV-B	380,250	5,879.9	64.7
	Sidlakang Mindoro	Dakbayan sa Calapan	Rehiyon IV-B	681,818	4,364.7	156.2
	Palawan	Dakbayan sa Puerto Princesa	Rehiyon VI	755,412	14,896.3	50.7
	Pampanga	Dakbayan sa San Fernando	Rehiyon III	1,882,730	2,180.7	863.4
	Pangasinan	Lingayen	Rehiyon I	2,434,086	5,368.2	453.4
	Quezon	Dakbayan sa Lucena	Rehiyon IV-A	1,679,030	8,706.6	192.8
Payl:Ph seal quirino.svg	Quirino	Cabarroguis	Rehiyon II	148,575	3,057.2	48.6
	Rizal	Dakbayan sa Antipolo	Rehiyon IV-A	1,707,218	1,308.9	1,304.3
	Romblon	Romblon	Rehiyon IV-B	264,357	1,355.9	195.0
	Samar	Catbalogan	Rehiyon VIII	641,124	5,591.0	114.7
	Sarangani	Alabel	Rehiyon XII	410,622	2,980.0	137.8
	Siquijor	Siquijor	Rehiyon VII	81,598	343.5	237.5
Payl:Ph seal sorsogon.png	Sorsogon	Dakbayan sa Sorsogon	Rehiyon V	650,535	2,141.4	303.8
	Habagatang Cotabato	Dakbayan sa Koronadal	Rehiyon XII	1,102,550	4,489.0	245.6
	Habagatang Leyte	Dakbayan sa Maasin	Rehiyon VIII	360,160	1,734.8	207.6
	Sultan Kudarat	Isulan	Rehiyon XII	586,505	4,714.8	124.4
	Sulu	Jolo	ARMM	619,668	1,600.4	387.2
	Amihanang Surigao	Dakbayan sa Surigao	Rehiyon XIII	481,416	2,739.0	175.8
	Habagatang Surigao	Tandag	Rehiyon XIII	501,808	4,552.2	110.2
	Tarlac	Dakbayan sa Tarlac	Rehiyon III	1,068,783	3,053.4	350.0
	Tawi-Tawi	Panglima Sugala	ARMM	322,317	1,087.4	296.4
	Zambales	Iba	Rehiyon III	627,802	3,714.4	169.0
	Amihanang Zamboanga	Dakbayan sa Dipolog	Rehiyon IX	823,130	6,618.0	124.4
	Habagatang Zamboanga	Dakbayan sa Pagadian	Rehiyon IX	1,437,941	4,964.1	289.7
	Zamboanga Sibugay	Ipil	Rehiyon IX	497,239	3,087.9	161.0

Pahibalo 1: Niadtong Pebrero 20, 1995, milusot ang usa ka balaodon nga nagbuak sa Isabela ngadto sa Isabela del Norte ug Isabela del Sur, apan ang maong pagbahin wala gayod mahitabo. Pahibalo 2: Niadtong Enero 3, 1986, natibuok ang Negros del Norte gikan sa Negros Occidental. Ang pagkahimo niini gideklarang dili pinasubay sa konstitusyon niadtong Hulyo 11, 1986, ug kini giwagtang pagka Agosto 18, 1986.

Tan-awa usab

Mga reperensiya

(Ininglis) Philippine Standard Geographic Code Interactive Archived 2012-04-13 at the Wayback Machine, Nasodnong Hunta sa Koordinasyon sa Estadistika
(Ininglis) Total Population, Number of Households, Average Household Size, Population Growth Rate and Population Density by Region, Province and Highly Urbanized City: as of May 1, 2000 Archived 2010-01-30 at the Wayback Machine, Census 2000 Final Counts, Nasodnong Opisina sa Estadistika, Republika sa Pilipinas
(Ininglis) The Local Government Code of the Philippines Archived 2008-05-08 at the Wayback Machine, Departamento sa Interyor ug Lokal nga Pangagamhanan, Republika sa Pilipinas
(Ininglis) Government system based on US and Spanish models under review, Andrew Stevens, Local government in The Philippines (Lokal nga Pangagamhanan sa Pilipinas), City Mayors

Mga sumpay sa gawas

(Ininglis) League of Provinces of the Philippines Archived 2007-10-17 at the Wayback Machine
(Ininglis) Flags of the World - Philippines Provincial Flags