БаӀ

БаӀ
Ӏилманан классификаци
йуккъера рангаш Домен: Эукариоташ Дуьне: Ораматаш Дакъа: Magnoliopsida ТӀера къеп: Asteranae Къеп: Asterales Доьзал: Asteraceae Бухара доьзал: Carduoideae Триба: Cardueae Бухара триба: Carduinae Тайпа: Arctium Тайпа: БаӀ
Дуьненайукъара Ӏилманан цӀе
Arctium lappa L., 1753
Синонимаш
Хьажа йозане
Дочерние таксоны
Хьажа йозане
Сурт Викилармехь ITIS   36545 NCBI   4217 EOL   468152

БаӀ (лат. Arctium láppa) — дукха шерийн кепара бецан Астрин доьзалан БаӀ тайпанан орамат.

БаӀ рудералан (нехашан) орамат йу, кхуьу адаман хӀусаман гергахь — некъаш йисташкахула, хасбошмашкахь, бай тӀехь, аренашкахь.

Циленшек Мартинан Naše škodljive rastline жайнара ботаникин сурт, 1892

Ботаникин сурт

Йоккха дукха шерийн йа шина шеран бецан орамат, 60—120 см лекха (наггахь кхаа метре кхочу). Йерриг орамат чӀогӀа пухӀ баьлла йу, башха пухӀ баьлла хуьлу тускарш.

Орам стомма чӀун урчакхкепара, 60 см беха.

ГӀад нийса лаьтта, чӀогӀа дохаллехь хершнаш долуш, дукха хьолехь цӀен басаре йина; дукха нийса лаьтта,схьадаьхкина геннаш, тӀехула цӀузамкепара чоьш долу, машакепара схьадаьхкина Ӏийдаргашца.

ГӀаш чӀогӀа даккхий, гӀажкепара, догкепара йа шуьйрадогкепара-хӀоакепара, даьржина кӀаьгнаш-цергкепара йа йуьззинайистан, тӀехулара сийна дерзина ала мегар долуш, нилха доца чоьшца, лахахь сира-истангпухӀ баьлла, даьржина можо Ӏийдаргашца. Орамера гӀаш 50 см деха, 30 см сов йеха са болу гӀожмаш тӀехь; гӀодан гӀаш дикка сиха жимло, уггаре лакхарнаш бух тӀехь гӀийла догкепара.

БаьӀан заза доккха суьртаца

Зезагаш биргӀакепара, таьӀна-цӀен семса турскепара лаьтта даккхий горгалкепара тускаршкахкахь, наггахь 10 а, сов а см деха, геннашна йисташкахь лаьтта цхьатерра лакхахь. Заза долу июнехь—июлехь.

ТӀехьарчорган гӀаш дерзина йа гӀеххьа машакепара; лахара гӀаш ланцетан, килькепара, 1—1,5 мм шуьйра, йисташкахь гӀийла бӀаьргачокепара-цергийн, дехьадолу готта асанан-ланцетан, дӀатаьӀна ира бохь хуьлий, чекхдолу зайланца; йуккъернаш — тӀетаьӀна пухӀ баьлла; чоьхьара гӀаш ланцеткепара сийна, наггахь таьӀна-цӀен, боца чо баьлла, тӀаьхь-тӀаьхьа ираделла, боьххьехь гӀийла чӀуг, цхьабосса деха йа зезагел деха.

Заза таьӀна цӀен, цӀеххьана гатделла 5—6 мм йеха турбане, дӀасаттаран дохалла 4—5 мм, ларин декъана кхочу 1,5—2 мм. Дургалгийн тӀехулара тӀетоьхнарг 0,2 мм йеха, гатйелла а, ирайелла а, лахарниг 0,75 мм, цхьалха йа шина декъех.

Синонимаш

• Arcion majus Bubani
• Arcion tomentosum Bubani
• Arctium adhaerens Gilib.
• Arctium bardana Willd.
• Arctium chaorum Klokov
• Arctium grandiflorum Desf.
• Arctium lappa Willd.
• Arctium lappa subsp. lappa
• Arctium lappa subsp. majus (Gaertn.) Arènes
• Arctium lappa var. lappa
• Arctium majus Bernh.
• Arctium minus subsp. nemorosum (Lej.) Syme
• Arctium ruderale Salisb.
• Arctium vulgare (Hill) Evans
• Arctium vulgare Druce
• Bardana arctium Hill
• Bardana lappa Hill
• Lappa arctium Hill
• Lappa glabra Lam.
• Lappa major Gaertn.
• Lappa nemorosa Körn. ex Griewank
• Lappa officinalis All.
• Lappa vulgaris Hill
• Lappa vulgaris var. vulgaris

Литература

• Губанов И. А. и др. 1266. Arctium lappa L. — Лопух большой, или Репей // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3 т. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл., 2004. — Т. 3. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 330. — ISBN 5-87317-163-7.
• Лекарственные растения луга. — М.: Изобразительное искусство, 1993. — С. 34—35.
• Касименко М. А. Кормовые растения сенокосов и пастбищ СССР : в 3 т. / под ред. И. В. Ларина. — М. ; Л. : Сельхозгиз, 1956. — Т. 3 : Двудольные (Гераниевые — Сложноцветные). Общие выводы и заключения. — С. 596—597. — 880 с. — 3000 экз.
• Павлов Н. В. Растительное сырье Казахстана / под ред. В. Л. Комарова. — М. Л.: АН СССР, 1947. — С. 486—487. — 551 с. — 2000 экз.