Анна Иоанновна

Анна Иоанновна
Йерригроссийн Император-аьзни  — 1740 17 (28) октябрь
Хьалха хилларг	Пётр II
Когаметтаниг	Иван VI
Курляндин а, Семигалин а герцог-аьзни  — 1711 21 январь
Хьалха хилларг	Елизавета София Бранденбурган
Дин	керста
Йина терахь	1693 шеран 28 январь (7 февраль)({{padleft:1693|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:7|2|0}})
Йина меттиг	Москох
Кхелхина терахь	1740 шеран 17 (28) октябрь({{padleft:1740|4|0}}-{{padleft:10|2|0}}-{{padleft:28|2|0}}) (47 шо)
Кхелхина меттиг	Петарбух
ДӀайоьллина	Петропавловски килс
Тайпа	РомановгӀар
Да	Иван (Иоанн) V
Нана	Прасковья Фёдоровна
Майра	Фридрих Вильгельм (Курляндин герцог)
Бераш	дац
Динлелор	керста
Автограф
Монограмма
СовгӀаташ
Викиларми чохь медиафайлаш

Дехар «Анна Ивановна» хьажийна йу кхузе; хьажа. иштта кхин маьӀнаш.

А́нна Иоа́нновна (А́нна Ива́новна; 1693 шеран 28 январь [7 февраль] — 1740 шеран 17 [28] октябрь) — 1730 - 1740 шерашкахь — РомановгӀеран некъех Йерригроссийн Император-аьзни.

Иван V-гӀачун (Пётр I-гӀачун ваша а, паччахьца цхьаьна урхалча а) а, Салтыкова Прасковья Фёдоровнин а йоьалгӀа йоӀ.  1710 шо 31 октябрь (11 ноябрь) маре йелира Курляндин герцоге Фридрих Вильгельме. Иза жеро йисира маре йахана 2,5 бутт баьлча, Петр I-чо Анна дӀахьажийра Курлянде. Пётр II-гӀа веллачул тӀаьхьа, 1730 шарахь, кхайкхина российн Ӏарш тӀе Лакхара къайлаха кхеташоно йуьззина бакъонаш йолу монарх санна, аристократашна пайденна дозатоьхна йолу, амма элин гӀоьнца Лакхара къайлаха кхеташо дӀасахецна, метахӀоттийра абсолюталла. Цуьнан урхаллин заманах тӀаьхьуо цӀе тиллира «бироновщина», Аннин везаран Бирон Эрнстан цӀарах.

Бералла

Паччахь Иван V-гӀа а, паччахь-аьзни Прасковья Фёдоровна а — Анна Иоанновнин да-нана

Анна Иоанновна йина 28 январехь (7 февралехь) 1693 шарахь паччахьан Иван (Иоанн) V Алексеевичан а, цуьнан зудчун паччахь-аьзнин Прасковья Фёдоровнин а доьзалехь. Оьрсийн паччахьийн кхин бераш санна, Анна йина Москохан Кремлехь Теремни гӀалин ЖӀарийн палатехь. Паччахь Иван веллачул тӀаьхьа жеро йисина паччахь-аьзнин Прасковья Фёдоровнин паччахьан керт кхелхира Кремлера гӀалин арахьара резиденце Измайлово. Измайлово кхелхира паччахь-аьзнин кхо йоӀ а — пхи шо долу Екатерина, кхо шо долу Анна, ши шо долу Прасковья.

Измайлово 1720-гӀа шерашкахь. Аьрру агӀора, тӀайл дехьа паччахьан кӀентан Иоасафан килс (гӀалин цӀийнан килс) а, паччахь-аьзнин Прасковьян гӀала (ши корта болу аьрзуца болу бохь кӀелахь)

.

Жеро йисина паччахь-аьзнин Прасковья Фёдоровнин муьрехь Измайлово йара ширачу Российн гӀайре, цига ца кхаьчнера паччахьан Петр I-чун хийцамаш. Жеро йисинчу паччахь-аьзнин керт йара ши бӀе ахбӀе стольник, паччахь-аьзнин а, паччахьан йоьӀрийн а чоьнийн штатехь бара иттаннаш ялхой, наной, бабанаш, самукъа доккхуш бехаш берш. Паччахьан Алексей Михайловичан заманахь дуьйна Измайловохь болийнера зиеран гӀалин бахам. Ӏежийн, хьорматийн, баьллийн бошмашна гуонаха ткъеха Ӏоман (Просянин, Лебедевн, Серебряни, Пиявочни, кхин а) бердаш дара. Ӏаьмнашна чохь дара жӀараш тӀехь дешин чӀагарш йолу стерлядь тайпана чӀерий, уьш, историко М. И. Семевскийс билгаладаккхарехь, доьхкинера Иван IV Васильевичан заманахь. Кертан оранжерейшкахь кхуьура тропикин ораматаш а, хӀордал дехьара алцӀензӀамаш. Паччахьо Алексей Михайловича йуьйгӀира кертахь комрийн беш а, кемсаш лета кемсийн беш а. Кертахь йара пьесаш хӀитто театр. XVII бӀешо чекхдолуш кертахь хилла немцойн новкъахочо И. Г. Корба дитира цунах лаьцна шена гинарг: «…музыканташ бара, шайн гӀирсийн гармоникин мелоди цхьаьнатухуш меллаша диттийн баххьаш тӀера охьаоьху механ лестамца. Паччахь-аьзни а, марехь боцу паччахьан йоьӀрий а, оцу буозбунчаллин къайленахь дӀахьо шайн паргӀата дахар мела а дендан лууш, сих-сиха арабовлу боьлаке, хазахета геннаш Ӏиттало коканаша долчу тачанаш тӀехула буьйлалуш. Нислора, лакхара зударий лелара шайна гуонаха зурманийн тамен аьзнаш долуш».

Кегийра болуш дуьйна паччахьан йоьӀаршна хьоьхура абат, арифметика, географи, хелхарш, французийн а, немцойн а меттанаш. Немцойн меттан хьехархо вара Иоганн Христиан Дитрих Остерман, хин волчу вице-канцлеран А. И. Остерманан воккхаха волу ваша. Хелхарш а, французийн мотт а хьоьхура французо Стефан Рамбурга.

1708 шарахь паччахьо Пётра сацам бира паччахьан доьзал Петарбуха кхалхо. 20 апрелехь (1 майхь) 1708 шарахь Шлиссельбурган уллехь паччахьо даздарца тӀеийцира шен кӀант, 18 шо долу Алексей; йижрий — паччахьан йоьӀрий Феодосия, Мария, Наталья; шиъ жеро йисина паччахь-аьзни — Марфа Матвеевна (паччахьах Фёдор Алексеевичах йисина) Прасковья Фёдоровна. Паччахь-аьзни Прасковьяца цхьаьна баьхкира Петран йишин бераш Екатерина, Анна, Прасковья. Пётрас, кхуьйсучу йаккхийн тоьпашца, шен доьзал кеман тӀе а ховшийна, хӀорд чухула хихкира, хьалха Петарбуха кхаччалц, ткъа тӀаьхьа Кронштадте. Паччахьан доьзал керлачу коьрта шахьрахь Ӏар деха ца хилира. Дукха хан йалале хаамаш беира шведаш тӀелатарх, паччахьан доьзал йухабирзира Москоха. Чаккхенца доьзал Петарбухе кхелхира «Полтавин тӀом» чекхбаьлча. Петарбухехь паччахь-аьзнин Прасковья Фёдоровнин цӀа охьахиира леррина цунна Москохан агӀора йинчу гӀалин чохь, хӀинцалера Смольнин гергахь.

Курляндин герцог-аьзни

Девешин лаамца

Паччахь-аьзни Аннин доладен майра Курляндин а, и Семигалин а герцог Фридрих Вильгельм

Оцу хенахь Къилбаседин тӀом боьдуш бара. Оьрсийн эскарша цакоьрруш дӀатоьттура шведаш Балтикайистера, паччахь Пётр ойла йан волавелира регионера Российн Ӏаткъам дипломатин хьесапашца чагӀбан. Рига йаьккхинчул тӀаьхьа оьрсийн мохк тӀекхечира Курляндин герцогаллин, иза бозуш бара Речь Посполитех. Герцогаллин хьал чолхе дара. Шведаш мохк дӀалаьцначул тӀаьхьа, 1701 шарахь дуьйна герцог эккхийна вара Данциге. Речь Посполитехь наг-наггахь ойла кхоллалора герцогалла дӀайаккха, иза баьччаллашка йекъа. Герцог Фридрих-Вильгельман деваша пруссин паччахь Фридрих Вильгельм I-рниг а вара хан ларйеш, герцогалла шен махках схьатоха. Шведаш эшначул тӀаьхьа, Курлянди дӀалаьцна хилира оьрсийн эскарша, Россегахь йисира архаш оцу ловзарехь. 1709 шеран октябрехь Пётр I цхьаьнакхийтира паччахь Фридрих Вильгельм I-чуьнца Мариенвердерехь, полтавехь толаран тулгӀенан тӀехь, паччахьера пурба даьккхира оьрсийн паччахьан доьзалан векалех цхьаъ къона герцоге йахийта. Харжам бира Петран вешин Иван V-гӀачун тӀаьхьенах. Билггала маре йохуьйтург харжа тӀедиллира паччахь-аьзни Прасковьян шена, цуо хаьржира шен йуккъера йоӀ — Анна. Официалан йехаран доьхьала Аннас йаздира шен хинволчу майрачуьнга: «Хьан сийлаллера 11-гӀа июлехь даийтинчу безамечу кехатера, суна башха самукъадолуш хиира, Делан пурбанца а, церан сийлалла сан дукха безачу гергарчеран пурбанца а, вайшиннан мах барех лаьцна. Цуьнца цхьана ца тешийтича ца йолу Хьан сийлалла, цхьан хӀума хир дац суна иштта таме, ахьа хьайн безам балхор санна. Сайн агӀора тешам ло аса, хьан сийлалла, иштта безам сайн а хиларх: вайшиъ ирахь Ӏаш меттиг ма-елли аса багахула изза хьоьга дӀаэр ду, бухайуьсу, серлонан герцог, Хьан сийлаллин къера хьадалча». Амма бийца бух бу дерриг иштта хаза цахиларх, официалан кехатехь санна, кхин тӀе иза хиира гӀалахошна а. Оцу хенахь петарбухехь лекхна эшаран дешнаш а дисина:

Эла Меншиковн гӀала, цигахь мах бина Аннин а, герцог Фридрих-Вильгельман а

Ма лохьа со, деваша, паччахь Пётр Алексеевич, хира махка керста боцучу, мостагӀийн болчу,
Лохьа со, паччахь, хьайн инарле, эла-боярине.

Историко Анисимов Евгенийс тидам бо, паччахьан доьзалера драмин, халкъан реакци дика хиларан. 17 шо долу, нуьцкъала, безам а боцуш мостагӀчуьнга маре ло, ирс доцучу йоьӀах эшар, цуо цхьаьна могӀаршка хӀоттайо паччахьан тайпанан кхечу зударийн хала кхолламех эшаршца — паччахь-аьзнин Евдокия Фёдоровнин (эшар «Корта ларга, сан хьомен йоцург, корта ларга, даго тӀе ца оьцург…») а, паччахь-аьзнин Марфа Матвеевнин а, иза майрачух йелира къона йолуш маре йахана ши бутт болуш, 34 шарахь ша йаллалц жеро Ӏийра («Хьанна ца хезна паччахь-аьзнин Марфа Матвеевнин бӀаьрахишшах»).

Паччахьан йоьӀан Аннин муха лаам белахь а, буьрса девешин а, морса ненан а лаамна дуьхьала йала йиш йацара. Къоначеран мах бира 31 октябрехь (11 ноябрехь) 1710 шарахь Петарбухехь, эла Меншиковн гӀалин чохь, ткъа шолгӀачу дийнахь циггахь паччахьан той хилира. Ши бутт баьлча 8 (19) январехь 1711 шарахь къонанаш дӀабахара Курлянде. Петарбухера шен бахамашка чукхочушехь, герцог Фридрих-Вильгельм велира Дудергофан эвлахь 10 (21) январехь 1711 шарахь. Герцоган валаран шеко йара маларх возуш хилар, хӀунда аьлча хьалхарчу дийнахь иза къийсавелира паччахь Петрца маларан говзаллехь.

Къона жеро

ВуьрхӀитта шо долу герцог-аьзни йухайирзира Петарбуха, нана йолчу. 1712 шарахь бен паччахьо Пётра сацам ца бира шен вешин йоьӀан кхин дӀа болчу кхолламах: иза йухайоьрзура Курлянде. 1712 шеран 30 июнехь (11 июлехь) Пётра курляндин элашка цӀеран грамота яхьийтира, ловзарал хьалха бинчу барт тӀетевжина, омар делира герцогах йисинчу жеронна, Фридрих Вильгельман хилла шен паччахьан керт кхаба, ахча вовшахтоха аьлла. Анница цхьаьна Митаве вахара Бестужев-Рюмин Пётр, цунна Пётра, меттигера олаллех тешна ца Ӏаш, омар делира герцог-аьзнин керт кхаба ца кхоъош хьал латтаде аьлла, нагахь эшахь, ригин коменданте тӀемца гӀодехар а. Митаве кхаьчча, Аннин карийра герцоган домен хӀаллак йина, ткъа герцоган гӀап-гӀалин талораш динера, йуьхьанца герцог-аьзнин керт йерриг дӀакхоьссинчу цӀа чохь йара. Аннин дийзира ша оьцуш хӀусамаш оьшучух йуза.

Ненаца йолу йукъаметтиг

Ненаца, паччахь-аьзница Прасковьяца, Аннин цкъан а йацара шера. Берриг шен ненан безам паччахь-аьзнис дӀалора йоккхаха йолчу йоьӀан Екатеринина, ткъа Аннин кхочура буьрса таӀзар. Анна кхера а коьрура ненах.

Йукъаметтигаш цӀеххьана телхира, паччахь-аьзнин Прасковьян Аннин Бестужевца йолу «иэхье» уьйранех дерг хиича. Паччахь-аьзни Прасковья чугӀоьртира паччахьан Петран Бестужев Митавера схьакхайкхар тӀедилларца йа шена йоӀ йолчу йаха бакъо йелла, цигахь шега низам хӀоттадайтитарца. Митаве вахара паччахь-аьзнин ваша Салтыков Василий, иза сихха девне велира Бестужевца, цуо шен йишега йаздира уггаре гӀониг, Бестужевх лаьцна а, йишин йоьӀах лаьцна а.

Оцу муьрехь Аннин тасаделира Петр I-чун зудчуьнца, паччахь-аьзни Екатериница, дика гергарло, цуо ларйора Анна, нанна хьалха гӀо а доккхура цуьнгахьа. Екатерина йара Анница къинхетаме а, дика а. Цара вовшашка «хабарш» кхоьхьийтара, кегийра совгӀаташ а дора, масала Аннас совгӀат дина чӀижан пхьегӀаш санна. 1719 шарахь Аннас иштта йаздора Екатеринега: «Сан паччахь-аьзни деца, нана-паччахь Екатерина Алексеевна, де дика хуьлда, сан паччахь, дуккха а шерашна сан деца паччахьца цхьаьна, вайн девежаршца а, йижаршца а! Баркалла олу, сан нана, хьан къинхетам бахьнехь, со дага а йеина. Ца хаьа, сан нана, хьан боккха къинхетаман баркалла муха ала деза, мел хазахийтира суна, Дала Хьан, сан серло, иштта самукъадаккхийла… Хьо йоцург, сан серло, цхьан а догдохийла йац. Аса со дӀало Хьан ненан къинхетаме…». Аннин ненаца йолу йукъаметтиг Ӏоттайелла йара паччахь-аьзни Прасковья йаллалц. Йалале хьалха, 1723 шеран гурахь, паччахь-аьзнис йаздира Аннега цхьа дика доцу кехат, цунна дуьхьала Аннас дийхира император-аьзнега Екатеринега паччахь-аьзни Прасковья шена къинтӀера йаккхар. Нанас къинхетам бина йалале хьалха къинтӀера йелира йоьӀна. Прасковья Фёдоровнас йаздира йоьӀе: «Хезна сунна сайн безаме несегара, император-аьзнегара Екатерина Алексеевнегера, хьо йоккхачу шеконехь йу аьлла, — сан наьӀалт кӀелахь йу аьлла, цунах шек ма йала: Цуьнан сийлалло хьахийначунна сан безаме паччахь-несо аьллачунна со къинтӀера йолу хьуна, ахьа сунна хьалха летийначу къиношна».

Графа Морицан таллуз

Коьрта йаззам: Курляндин къоьлла

герцог-аьзни Аннин хилаза висина майра граф Мориц Саксонийн

1726 шарахь полякийн паччахьан а, саксонийн курфюрстан а Август Нуьцкъалчун къуотӀагӀала вина кӀант граф Мориц Саксонийнчо сацам бира, французийн эскарера гӀуллакх шена тоьуш дац, иза Курляндин герцоган дарж даккха гӀертара. Таллузаш лело Ӏемина волу граф Морица, некъийн а, доьзалан а гӀуллакхаш дерриш цхьаьна чекхдаха гӀертара. Иза ша веира Аннега шега йола аьлла. Нисвелла граф хазахийтира къоначу жеронна, иза реза хилира маре йаха. Иштта аьтту болуш хилира граф курляндин элашца къамел деш а. 18 (29) июнехь 1726 шарахь курляндин элаша граф хаьржира керла герцог, ткъа Данцигехь волу гучуволуш воцу герцог Фердинандан Ӏарш дӀайаьккхира.

Арахьара политика

...это вообще старая привычка венского министерства: как скоро что-либо идёт согласно их желанийу, то они думают, что весь свет должен почитать их за оракула, но пусть он будет уверенным, что они ошибаются, если думают так обходиться с Россиею; прежде всего известно, что могущество и сила России так велики, как Римский император воображает (конечно, ошибочно) о себе, но в этой войне мы также не будем их просить. Если они желают заявить свету, что в них есть чувство признательности, которую они нам должны высказать, то могут воспользоваться настоящим случаем. Мы и одни всегда справимся.

Куц а, амал а

Жухаргаш Анна Иоанновнин йуьжчу чохь (Якоби В. И., 1872 шо)

Дисинчу кехаташца чот йича, Анна Иоанновна классикин тайпана барыня, лаьттан долахо хеталора. Цунна хазахетара куьйгакӀелара нехан дерриг эладиташна йукъахь йолуш, шена гуонахьа гулбора шортта жухаргаш а, эладитанчаш а, цара самукъадоккхура цуьнан. Цхьаьнга йаздинчу кехатехь цуо йаздо: «Хьуна хаьа вайн амал, вайна дукхабеза шовзткъех шо а долуш, и Новокщенова санна дукха луьйш берш». Император-аьзни хӀуманех тешаш йара, олхазаршна кхийсарш йеш хазахетара (цу тӀе, нийсархоша а, кхечу мехкийн дипломаташа а дийцарехь, топ чӀогӀа нийса тохара, оцу хенара оьрсийн зудчуьнца догӀуш дацара), хазахетара къегина духарш. Пачхьалкхан политика билгалйоккхура кӀеззиг болчу тешаме наха, ткъа царна йукъахь къиза къовсам бара паччахь-аьзнин къинхетаман кӀела баха гӀерташ.

Анна Иоанновнин урхаллехь дукха харж йора синкъерамна, балаш бохура, паччахьан керт кхобура, иза йолуш дуьххьара йо шенан гӀала кевнашкахь пийлаш а долуш, церан цӀом чуьра арадетта догу мехкдаьтта, тӀаьхьуо шен паччахьан кертара жухарган эла М. А. Голицынан А. И. Бужениноваца хилла жухаргийн ловзаргахь, кегийрачара шайн хьалхара буьйса йаьккхира шенан цӀа чохь.

Леди Джейн Рондос (Jane Rondeau), российн кертара ингалсан векалан зудчо, иштта йийцира Анна Иоанновна 1733 шарахь:

Иза сан дегӀахь йу, амма кӀеззиг стомма йу, готта гӀадйукъ, Ӏаьржочу басахь, самукъане а, таме а йуьхь, Ӏаьржа месаш, сийна бӀаьргаш. ДегӀ леладо цхьа дозаллица, дуьххьара хьаьжча цец а воккхуш, иза луьйчу хенахь, йелакъежа, иза чӀогӀа тамехь ду. Иза дукха луьй массаьрца а, хаза къамел до хӀоранца а шеца нийса волуш санна. Цуо цхьаьна минотана а шен паччахьан сийлалла ца йойу; иза чӀогӀа къинхетаме хета, ала мегар ду таме а, ира хра хьекъал долуш а зуда йу. Император-аьзнин йиша, Мекленбурган герцог-аьзнин, йу ховха йуьхь сибат долуш, хаза дегӀ долуш, месаш а, бӀаьргаш а Ӏаьржа долуш, амма лоха а, стомма а йу, хаза йу ала мегар дац; самукъане амал йу, дала забаре хьажар делла цунна. Шинне йишас оьрсийн мотт бен ца буьйцу, амма кхета немцочух.

ЧӀогӀа оьзда вац император-аьзних йаздеш испанин дипломат герцог де Лириа:

Император-аьзни Анна… йестина йу, Ӏаьржа чӀаматехь йу, цуьнан йуьхь алсама боьршачух тера йу, зудрех йолчул. Къамелехь таме йу, мерза йу, чӀогӀа тидаме а йу. Комаьрша йу дерриг дӀалур долуш, тӀех хазахета кечдаларш, иза бахьнехь цуьнан гуо кхин европерачарал къегина бу. Ша аьлларг луьра кхочуш дойту, хаа лууш йу пачхьалкхехь мел дийриг; шена динарг дицлуш йац; амма цуьнца цхьаьна дика дагахь лаьтта шена бина цатам а. Цхьаьна дашца аса эр ду, иза хила ма-йеззара паччахь йу, дуккха шерашкахь паччахьалла лело хьакъ долуш.

Паччахьалла чекхдалар

Анна Иоанновна. Соколов Иванан гравюра, 1740

1732 шарахь Анна Иоанновнас кхайкхийра, Ӏаршан божарийн агӀора когаметта ву цуьнан йишин Екатерина Иоанновнин, мекленбурган герцог-аьзнин йоьӀан Елизавета-Екатерина-Христинин тӀаьхье. Екатерина, Анны Иоанновнин йиша, Пётр I-чо маре еллера мекленбурган герцоге Карл-Леопольде, амма 1719 шарахь шо кхаьчна йоьӀца майрачух къаьстина Россе схьаеира. ЖӀар тоьхна православин Анна Леопольдовна цӀе еллачу йишин йоьӀан, Анна Иоанновнас терго йора шен йоьӀан санна, 1733 шарахь Екатерина Иоанновна еллачул тӀаьхьа муххале а.

1739 шеран июлехь Анна Леопольдовна маре йелира брауншвейган герцоге Антон-Ульрихе, ткъа 1740 шеран августехь церан кӀант хилира Иоанн Антонович.

1740 шеран 5 (16) октябрехь Анна Иоанновна хиира делкъе йан Биронца. Цунна гӀо хилира, иза охьайуьйжира. Цамгар кхераме лерира. Лакхара чинхошна йукъахь дийцарш долийра. Ӏаршан тӀаьхьенах дерг дукха хенахь дуьйна чекхдаьккхина дара, шен когаметтаниг император-аьзнис хӀоттийнера ши бутт кхаьчна Иоанна Антонович. Иза гӀеметта хӀотталц регент мила хир ву дара къасто дезарг, иза Бирона шегахьа кхаьжнаш тасийтина, шега дерзийра.

16 (27) октябрехь цомгаша император гӀуо хилира, цуо гойтура керста лийр хилар. Анна Иоанновнас омар делира Остерман а, Бирон а схьакхайкха аьлла. Уьш болуш цуо куьг йаздира шина кехатан тӀе — шен когаметта Иоанн Антонович витарх а, Биронан регенталлех а.

1740 шеран 17 (28) октябрехь сарахь 9 сахьт даьлча Анна Иоанновна йелира 48-гӀа шо долуш. Лоьраша йаларан бахьна кхайкхийра подагра олу энийн цамгар а, хьаттӀулгийн цамгар а: Остермана дийцира Шетардега, император-аьзнин аьтту жим чохь карийра маржан-кепара нана-пӀелггал боккха а, шортта кегийра а тӀулгаш. ДӀайоьллира иза Петропавловскан килсехь Петарбухехь.

Детин сом Анна Иоанновнин суьртаца. 1732 шо. ХӀокху заманан копи

Детин сом Анна Иоанновнин суьртаца. 1739 шо

Говзаллехь

Фильмографи

Арахьара видеофайлаш
	Анна Иоанновна - "Утешная вдова". Документальный фильм из цикла "Русские цари"

• 1970 — Берингех а, цуьнан накъостех а лаьцна баллада — Мордюкова Нонна
• 1983 — ДемидовгӀар. 2 сери. — Федосеева-Шукшина Лидия
• 1986 — Михайло Ломоносов. Дуккхасерийн фильм. — Полицеймако Мария
• 2001 — ГӀалийн харцамийн къайленаш. Росси, XVIII бӀешо. Фильм 2. Император-аьзнин весет. — Нина Русланова
• 2001 — ГӀалийн харцамийн къайленаш. Росси, XVIII бӀешо. Фильм 5. Императоран шолгӀа нускал. — Нина Русланова
• 2003 — ГӀалийн харцамийн къайленаш. Росси, XVIII бӀешо. Фильм 6. Къона императоран валар. — Нина Русланова
• 2003 — Российн Импери. Сери 3. Анна Иоанновна, Елизавета Петровна.
• 2008 — ГӀалийн харцамийн къайленаш. Росси, XVIII бӀешо. Фильм 7. Виват, Анна! — Инна Чурикова
• 2011 — ГӀалийн харцамийн къайленаш. Росси, XVIII бӀешо. Фильм 8. Принцессина тӀаьхьа таллар — Наталья Егорова
• 2013 — РомановгӀар. 1 шо 4 сери. Анна Иоановна а, Петр II-гӀа а. — Юлия Полынская

Литературехь

• Пикуль В. С. «Слово и дело»
• Волконский М. Н. «Князь Никита Фёдорович»
• Лажечников И. И. «Ледяной дом»
• Раковский Л. И. «Изумлённый капитан»
• Коронационный альбом Анны Иоановны
• Томсинов В. А. Междуцарствие 1730 года в России и восшествие Анны Иоанновны на императорский престол // Законодательство императрицы Анны Иоанновны / Составитель и автор вступительных статей В. А. Томсинов. М.: Зерцало, 2009. С. XV-XL.
• Томсинов В. А. Законодательство императрицы Анны Иоанновны: комментарии // Там же. С. XLI-L.

Факташ

• Император-аьзнин иэс йисина шина чӀагӀонан гӀишлон цӀерашкахь — Анна Иоанновнин вал Волгоградан уллехь а, Аннин чӀагӀо Выборгехь а.
• Император-аьзнин гуонехь цхьана хенахь йара Речь Посполитин исторера хьалхара зуда-лор Русецкая Саломея Регина.
• Ойланаш йекъалахь а, Анна Иоанновнас къайлаха кхеташонан кондицеш ца йайира, цуо уьш хедийра. ХӀинца документ Ӏалашдеш ду РГАДА (Ф. 3. Оп. 1. Д. 6. Л. 12а-12б).

Литература

Ӏилманан

• Альгаротти Фр. Русские путешествия: Письма о России / Пер., сост., комм. М. Г. Талалая. — СПб: Крига, 2006. — 176 с.
• Альгаротти Фр. Путешествие в Россию / Изд. подг. И. П. Володина и А. Ю. Миролюбова. — СПб.: Наука, 2014. — 400 с. — Серия «Литературные памятники».
• Анисимов Е. В. Россия без Петра. 1725—1740 гг. — Л.: Лениздат, 1994. — 496 с. — Серия «Историческая библиотека „Петербург-Петроград-Ленинград“: Хроника трёх столетий». — ISBN 5-289-01008-4.
• Анисимов Е. В. Анна Иоанновна. — М.: Молодая гвардия, 2002. — 362 с. — Серия «Жизнь замечательных людей».
• Безвременье и временщики. Воспоминания об эпохе дворцовых переворотов (1720—1760 гг.) / Под ред. Е. В. Анисимова. — Л.: Худож. лит-ра, 1991. — 368 с. — ISBN 5-280-01357-9. (Мемуары Б. Х. Миниха, И. Э. Миниха, Н. Б. Долгорукой и др.).
• Берк К. Р. Путевые заметки о России / Пер. Ю. Н. Беспятых // Беспятых Ю. Н. Петербург Анны Иоанновны в иностранных описаниях. Введение. Тексты. Комментарии. — СПб.: БЛИЦ, 1997. — С. 111—302.
• Герцог Лирийский. Записки о пребывании при Императорском российском дворе в звании посла короля Испанского // Россия XVIII в. глазами иностранцев / Под. ред. Ю. А. Лимонова. — Л.: Лениздат, 1989. — С. 189—260. — Серия «Библиотека „Страницы истории Отечества“». — ISBN 5-289-00420-3.
• Дэшвуд Ф. Дневник пребывания в С.-Петербурге в 1733 году / Пер. Ю. Н. Беспятых // Беспятых Ю. Н. Петербург Анны Иоанновны в иностранных описаниях. Введение. Тексты. Комментарии. — СПб.: БЛИЦ, 1997. — С. 55-86.
• Герман Э. Царствование Анны Иоанновны. 1730—1740. Архивйина 2019-09-16 — Wayback Machine // Русский архив, 1866. — Вып. 1. — Стб. 1-38; Вып. 2. — Стб. 137—171; Вып. 5. — Стб. 661—674; Вып. 8. — Стб. 1349—1374; Вып. 9. — Стб. 1508—1538.
• Джастис Э. Три года в Петербурге / Пер. Ю. Н. Беспятых // Беспятых Ю. Н. Петербург Анны Иоанновны в иностранных описаниях. Введение. Тексты. Комментарии. — СПб.: БЛИЦ, 1997. — С. 87-110.
• Екатерина II. Собственноручная заметка Екатерины II о попытке Долгоруких в 1730 г. ограничить власть самодержавия Архивйина 2016-08-20 — Wayback Machine // Русская старина, 1875. — Т. 12. — № 12. — С. 388.
• Костомаров Н. И. Русская история в жизнеописаниях её главнейших деятелей. Императрица Анна Ивановна и её царствование Архивйина 2011-06-04 — Wayback Machine
• Курукин И. В. Анна Иоанновна. — М.: Молодая гвардия, 2014. — 430 с. — Серия «Жизнь замечательных людей».
• Миних Б. К. Диспозиция и церемониал торжественного въезда императрицы Анны Ивановны в С.-Петербург 16 генваря 1732 года / Сообщ. М. Д. Хмыров Архивйина 2013-11-03 — Wayback Machine // Русский архив, 1867. — Вып. 3. — Стб. 332—341.
• Павленко Н. И. Герцогиня Курляндская на пути к российскому трону
• Павленко Н. И. «Страсти у трона». История дворцовых переворотов. — М.: Журнал «Родина», 1996. — 320 с. — ISBN 5-7330-0255-7.
• Сиповский В. В. Итальянский театр в С.-Петербурге при Анне Иоанновне (1733—1735 гг.) Архивйина 2018-12-11 — Wayback Machine // Русская старина, 1900. — Т. 102. — № 6. — С. 593—611.
• Соловьёв С. М. История России с древнейших времён. Т. 19. Гл. 3
• Строев В. Н. Бироновщина и Кабинет министров. Очерк внутренней политики императрицы Анны. Историческое исследование. — Ч. 1. 1730—1735 гг. — М.: Типография Императорского Московского университета, 1909. — 207 c.
• Феофан Прокопович. История о избрании и восшествии на престол блаженной и вечнодостойной памяти государыни императрицы Анны Иоанновны, самодержцы всероссийской. / Примеч. А. Терещенко Архивйина 2020-02-16 — Wayback Machine // Сын отечества, 1837. — Ч. 184. — Отд. 2. — С. 23-73; то же, в текстовом формате Архивйина 2013-11-03 — Wayback Machine.
• Шестакова А. Ф. Черты домашней жизни императрицы Анны Иоанновны / Примеч. П. И. Бартенева Архивйина 2019-09-16 — Wayback Machine // Русский архив, 1904. — Кн. 1. — Вып. 3. — С. 523—526.
• Шубинский С. Н. Императрица Анна Иоанновна, придворный быт и забавы. 1730—1740 // Русская старина, 1873. — Т. 7. — № 3. — С. 336—353. Архивйина 2011-09-29 — Wayback Machine

Исбаьхьаллин

• Авенариус В. П. Два регентства. Бироновщина. Истор. романы. — М.: Дет. лит-ра, 1992. — 381 с.
• Лажечников И. И. Ледяной дом. — М.: Московский рабочий, 1980. — 320 с.
• Нагибин Ю. М. Квасник и Буженинова // «Вслед подвигам Петровым». Век XVIII. — М.: Молодая гвардия, 1988. — С. 253—337. — Серия «История Отечества в романах, повестях, документах».
• Петров М. Т. Румянцев-Задунайский. — Саранск: Мордовское книжное изд-во, 1984. — 416 с.
• Томилин-Бразоль А. Н. Жизнь и смерть Фёдора Соймонова, доблестнаго флота служителя, до наук охотника, сочинённые через труд и рачение Автором во Граде Святаго Петра в 1984—1989 годах. Роман-эссе. — Л.: Советский писатель, 1991. — 544 с.

Хьажоргаш

• Д. Корсаков. Анна Иоанновна // Русский биографический словарь : в 25 томах. — СПб., 1900. — Т. 2: Алексинский — Бестужев-Рюмин. — С. 158—178.
• Анна Иоанновна // Еврейская энциклопедия Брокгауза и Ефрона. — СПб., 1908—1913.
• Анна Иоанновна // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• А. Кр. Анна Иоанновна // Энциклопедин лексикон: 17 тт. — СПб., 1835. — Т. II: АЛМ—АРА.
• Поговорки, клички и любимые выражения императрицы Анны Иоанновны / Сообщ. И. А. Архивйина 2019-01-11 — Wayback Machine // Русская старина, 1879. — Т. 26. — № 10. — С. 335.