Idi na sadržaj

Ilindensko-Preobražanski ustanak

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Mapa ustanka u oblastima Makedonije i Trakije. Današnje granice su vidljive, zajedno s otomanskim granicama u to vrijeme.

Ilindensko-Preobražanski ustanak ili jednostavno Ilindenski ustanak u augustu - oktobru 1903. (bugarski: Илинденско-Преображенско въстание, Ilindensko-Preobražensko vǎstanie; makedonski: Илинденско востание, Ilindensko vostanie; grčki: Εξέγερση του Ίλιντεν, Eksegersi tou Ilinden), bila je organizirana pobuna protiv Osmanskog carstva, koju je pripremila i izvela Interna makedonsko-jadranska revolucionarna organizacija,[1][2] uz podršku Vrhovnog makedonsko-adrijanopoljskog odbora.[3] Ime ustanka odnosi se na Ilinden, ime za Ilijine dane, i na Preobraženje, što znači Preobraženje. Pobuna je trajala od početka augusta do kraja oktobra i zahvatila je ogromnu teritoriju od istočne obale Crnog mora do obala Ohridskog jezera.

Pobuna u regionu Makedonije zahvatila je većinu centralnih i jugozapadnih dijelova Molastirskog vilajeta, primajući podršku uglavnom lokalnih bugarskih seljaka,[4][5][6][7][8] i donekle Aromunsko stanovništvo regije.[9] Privremena vlada uspostavljena je u gradu Kruševu, gde su ustanici 12. augusta proglasili Republiku Kruševo, koja je pregažena nakon samo deset dana.[10] 19. augusta usko povezani ustanak koji su bugarski seljaci organizovali u Adrijanopolskom vilajetu[11] doveo je do oslobađanja velikog područja u planinama Strandža i stvaranja privremene vlade u Vasiliku, Republika Strandzha. To je trajalo dvadesetak dana prije nego što su ga Turci srušili.[10] Pobuna je zahvatila i vilajete Kosovo i Solun.[12]

U trenutku kad je pobuna započela, Osmanlije su već uhitili ili ubili mnoge od najperspektivnijih potencijalnih vođa, uključujući Ivana Garvanova i Goce Delčev, a napor je ukinut u roku od nekoliko mjeseci. Preživjeli su uspjeli održati gerilsku kampanju protiv Turaka sljedećih nekoliko godina, ali njegov je veći učinak bio taj što je nagovorio evropske sile da pokušaju uvjeriti osmanskog sultana da mora zauzeti pomirljiviji stav prema svojim kršćanskim podanicima u Europi.

Preludij

[uredi | uredi izvor]

Na prijelazu u 20. stoljeće, Osmansko carstvo se raspadalo, a zemlje koje su držali u istočnoj Europi više od 500 godina prelazili su u ruke novih vladara. Makedonija i Trakija bile su regije neodređenih granica, susjedne nedavno nezavisnim grčkim, bugarskim i srpskim državama, ali same su i dalje pod kontrolom Osmanskih Turaka. Svaka od susjednih država temeljila je pretenzije na Makedoniju i Trakiju na različitim istorijskim i etničkim sastavima. Ali stanovništvo je bilo vrlo miješano, a konkurentske povijesne tvrdnje temeljile su se na raznim carstvima u dalekoj prošlosti.[13] Natjecanje za kontrolu odvijalo se uglavnom propagandnim kampanjama, usmjerenim na pridobijanje lokalnog stanovništva, a odvijalo se uglavnom kroz crkve i škole. Lokalno stanovništvo i tri konkurentske vlade podržale su i različite grupe plaćenika.[13][14]

Bend vrhovnog komiteta generala Tsonchev

Najefikasnija grupa bila je Interna makedonsko-Adrianopolitska revolucionarna organizacija (IMARO), osnovana u Solunu 1893. godine. Grupa je imala brojne promjene imena prije i nakon ustanka. Bila je pretežno bugarska i podržavala je ideju o autonomiji Makedonije i Adrijanopolskih regija u okviru osmanske države s motom "Makedonija za Makedonce".[14] Ubrzo su se počeli uvlačiti članovi makedonskog Vrhovnog komiteta, grupe osnovane 1894. godine u Sofiji u Bugarskoj. Ova grupa se zvala supremisti i zalagala se za aneksiju regije od strane Bugarske.[15]

Budući da se izraz autonomija redovno koristio u odnosu na makedonsko pitanje, neophodno je napomenuti njegov smisao i razlog. Njena inspiracija svakako je pripadala balkanskoj praksi devetnaestog veka, kojom su sile održavale fikciju osmanske kontrole nad efektivno neovisnim državama pod maskom autonomnog statusa u okviru osmanske države; (Srbija, 1829–1878; Rumunija, 1829–1878; Bugarska, 1878–1908). Drugim riječima, autonomija je bila jednako dobra kao i neovisnost. Štaviše, iz makedonske perspektive cilj nezavisnosti putem autonomije imao je još jednu prednost. Još važnije, IMARO je bio svjestan da ni Srbija ni Grčka ne mogu očekivati da će dobiti cijelu Makedoniju i, za razliku od Bugarske, oboje su se radovali i tražili podjelu. Autonomija je tada bila najbolja preventiva protiv podjele, koja će sačuvati bugarski karakter kršćansko-makedonskog slovenskog stanovništva, uprkos odvajanju od same Bugarske. Ideja makedonske autonomije bila je strogo politička i nije podrazumijevala secesiju od bugarske nacionalnosti.[16]

Vojvodine u vilajetu Odrin pre ustanka.

Dvije skupine imale su različite strategije. IMARO je, kako je prvobitno zamišljen, nastojao pripremiti pažljivo planirani ustanak u budućnosti, ali supremacisti su preferirali neposredne racije i gerilske operacije nego jačanje nereda i intervencije oborina.[13][17][18] S druge strane, manja grupa konzervativaca u Solunu organizovala je bugarsko tajno revolucionarno bratstvo ( Balgarsko Tayno Revolyutsionno Bratstvo ). Potonji je inkorporiran u IMARO do 1902. godine, ali njegovi članovi kao Ivan Garvanov trebali su izvršiti značajan utjecaj na organizaciju. Oni su trebali forsirati ustanak Ilinden-Preobrazhenie, a kasnije su postali jezgro IMRO-ove desničarske frakcije.[19] Jedan od osnivača IMARO-a, Goce Delčev, snažno je zagovarao polagan postupak, ali su supremacisti tražili da se veliki ustanak održi u ljeto 1903. godine. Turca su ubili samog Delcheva u maju 1903.

U međuvremenu, krajem aprila 1903, grupa mladih anarhista iz kruga Gemidzhii - diplomci bugarske srednje škole za muškarce u Solunu pokrenuli su kampanju terorističkog bombardovanja, takozvanog solunskog bombardovanja 1903. Cilj im je bio privući pažnju velikih sila na osmansko ugnjetavanje u Makedoniji i Istočnoj Trakiji. Kao odgovor na napade, turska vojska i bašibozuci (neregularni) masakrirali su mnoge nedužne Bugare u Solunu, a kasnije u Bitolju.

U tim okolnostima plan Supremacista se nastavio. Pod vodstvom Ivan Garvanov IMARO je donio odluku o vojnoj pobuni. Sam Garvanov nije učestvovao u ustanku zbog hapšenja i progonstva na Rodosu . Za ustanak je izabran 2. august (20. jula po starom julijanskom kalendaru), blagdan svetog Ilije (Ilije). Ovaj sveti dan bio je poznat kao Ilinden . 11. jula, kongres u Petrovoj Nivi kod Malko Tarnova odredio je datum pobune 23. jula, a zatim je malo više odložio za 2. august. Tračka regija, oko Adrijanopolskog vilajeta, nije bila spremna i pregovarala je o kasnijem ustanku u toj regiji.

Stav bugarske vlade o ustanku. Tijekom rasprava, vlada Racha Petrova podržala je stav IMARO-a o potpuno unutarnjem karakteru pobune. Osim ličnog upozorenja Racha Petrova Goceu Delčevu u januaru 1903. godine o odgađanju ili čak otkazivanju pobune, vlada je poslala kružnu notu svojim diplomatskim predstavništvima u Solunu, Bitolju i Jedrenu, savjetujući stanovništvo da ne podlegne propagandi probune, jer Bugarska nije bila spremna da ga podrži.[20]

Staroruske puške Berdan i Krnka, kao i Mannlicheri, isporučeni su iz Bugarske u Skoplje, insistirajući na bržoj brzoj vatri oficir bugarske vojske Boris Sarafov.[21] U svojim memoarima Sarafov navodi da je glavni izvor sredstava za kupovinu oružja od bugarske vojske proizašao iz otmice gospođice Stone, kao i iz kontakata u Evropi.[22]

Natpis ustanika iz Ohrida s bugarskom zastavom i natpisom Svoboda ili smʺrtʹ. Pobunjenici su svuda vijorili bugarske zastave.[23][24]

Ilindenski ustanak

[uredi | uredi izvor]

Izvještaj o datumima i detaljima ustanka zabilježio je anarhistički autor Georgi Khadziev, a preveo ga je Will Firth. 28. jula poruka je poslana revolucionarnim pokretima, mada se tajna čuvala do posljednjeg trenutka. Ustanak je započeo u noći 2. augusta, a zahvatio je velike regije u i oko Bitolja, oko jugozapada današnje sjeverne Makedonije i dijela sjevera Grčke. Te noći i rano sledećeg jutra, grad Kruševo napalo je i zauzelo 800 pobunjenika. Istovremeno, nakon trodnevnih borbi praćenih opsadom koja je započela 5. augusta, grad Smilevo zauzeli su pobunjenici. Grad Kleisoura, blizu Kastorije, zauzeli su pobunjenici oko 5. augusta. 14. augusta, pod vođstvom Nikole Puškarov, neki bendovi u blizini Skoplja napali su i iskočili iz šina vojni voz. U Razlogu se stanovništvo uključilo u ustanak. Ovo je bilo dalje na istoku, u Pirinskoj Makedoniji u današnjoj Bugarskoj.[10]

Dana 4. augusta, pod vođstvom Nikola Karev, osnovana je lokalna uprava pod nazivom republika Kruševo. Istog i narednog dana turske trupe su bezuspešno pokušavale da povrate Kruševo.[10] 12. augusta, nakon bitke na Slivi, snaga od 3.500 osmanskih vojnika[25] zauzela je i spalila Kruševo. Držali su ga pobunjenici samo deset dana. Osmanlije su 27. augusta konačno zauzeli Kleisoura.[10]

Ostali uključeni regioni su Ohrid, Florina i Kičevo. U regiji Soluna operacije su bile mnogo ograničenije i bez puno lokalnog učešća, dijelom i zbog neslaganja između frakcija Interne makedonske revolucionarne organizacije (IMRO). Takođe nije bilo pobune u području Prilepa, odmah istočno od Bitolja.[10]

Razlog zašto je ustanak strateški odabran u bitoljskom vilajetu i širem jugozapadnom regionu Makedonije, bio je taj što se nalazio najudaljenije od Bugarske, pokušavajući Velikim silama pokazati da je ustanak bio isključivo makedonske karakter i pojava.[26] Prema jednom od osnivača IMARO-a - Petar Poparsov, ideja da se drži podalje od Bugarske bila je zato što bi svaka sumnja u njegovo mešanje mogla naštetiti objema stranama: Bugarskoj i organizaciji.[27] U stvari, ustanak se ubrzo proširio na susedne vilajete Kosovo, Solun i Adrijanopolj (u Trakiji).[28]

Krastovdenski ustanak

[uredi | uredi izvor]
Konvoj zarobljenih bugarskih aktivista IMRO-a.
  • Milicije aktivne u regionu Serres, predvođene Yaneom Sandanskim i pobunjenim odredom Vrhovnog komiteta, zadržale su velike turske snage. Ove akcije je počela na dan Praznik križa (Krastovden na bugarskom, 27. septembar) i da ne uključuje lokalno stanovništvo više nego u drugim regijama, i dobro su istočno od Monastir i zapadno od Trakije.

U područjima koja su obuhvaćala ustanak 1903. godine, albanski seljani bili su u situaciji da su ili pod pretnjom četa IMRO ili su ih regrutovale osmanske vlasti da okončaju ustanak.[29]

Preobraženski ustanak

[uredi | uredi izvor]

Prema Khadzievu, glavni cilj pobune u Trakiji bio je pružiti potporu ustancima zapadnije, angažirajući turske trupe i sprečavajući ih da se presele u Makedoniju. Mnoge operacije su bile diverzijske, mada je zauzeto nekoliko sela, a regija u Strandzhi držana je dvadesetak dana. Ovo se ponekad naziva republikom Strandzha ili komunom Strandzha, ali prema Khadzievu nikada nije bilo pitanja državne moći u regiji Trakije.

  • Ujutro 19. augusta izvršeni su napadi na sela širom regiona, uključujući Vasiliko (danas Carevo), Stoilovo (blizu Malko Tarnova) i sela u blizini Edirna.
  • 21. augusta dignut je u zrak lučki svjetionik u Igneadi.
  • Otprilike 3. septembra jake osmanske snage počele su ponovo uspostavljati svoju kontrolu.
  • Do 8. septembra Turci su obnovili kontrolu i brisali se.

Ustanak na planinama Rodopi

[uredi | uredi izvor]

U planinama Rodopa, Zapadna Trakija, ustanak se izrazio samo u nekim diverzantima Cheta u regionima Smolyan i Dedeagach.[30]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ J. D. B. (1911). "Macedonia (Bulgarian Insurrection of 1903)". The Encyclopaedia Britannica; A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information. XVII (LORD CHAMBERLAIN to MECKLENBURG) (11th izd.). Cambridge, England: At the University Press. str. 221. Pristupljeno 18. 7. 2018 – preko Internet Archive.
  2. ^ Uspostavljanje balkanskih nacionalnih država, 1804–1920, C. i B. Jelavich, 1977, str. 211–212
  3. ^ Victor. Roudometof, makedonsko pitanje od sukoba do saradnje? u: Constantine Panos Danopoulos, Dhirendra K. Vajpeyi, Amir Bar-Or kao ur., Civilno-vojni odnosi, izgradnja nacije i nacionalni identitet: uporedne perspektive, Greenwood Publishing Group, 2004., ISBN 0275979237, str. 216.
  4. ^ „Međutim, suprotno dojmu istraživača koji vjeruju da je Interna organizacija zagovarala„ makedonsku nacionalnu svijest “, lokalni revolucionari izjavili su uvjerenje da je„ većina “kršćanskog stanovništva Makedonije„ bugarska “. Jasno su odbacili moguće navode onoga što oni nazivaju "nacionalnim separatizmom" u odnosu na Bugare, pa čak ga i smatraju "nemoralnim". Iako su proglasili jednak odnos prema svom "makedonskom stanovništvu". Čavdar Marinov, Mi Makedonci, Staze makedonske Supre -Nacionalizam (1878–1912), u „Mi, ljudi: politika nacionalne posebnosti u jugoistočnoj Evropi“ s Miškovom Dajanom kao ur., Central European University Press, 2009, ISBN 9639776289, str. 107-137.
  5. ^ Čini se da politički i vojni lideri Slovena Makedonije na prijelazu stoljeća nisu čuli poziv za odvojenim makedonskim nacionalnim identitetom; nastavili su se u nacionalnom smislu identificirati kao Bugari, a ne kao Makedonci. [...] (Čini se da nikada nisu sumnjali u „pretežno bugarski karakter stanovništva Makedonije“). "Makedonski sukob: etnički nacionalizam u transnacionalnom svijetu", Princeton University Press, Danforth, Loring M. 1997, ISBN 0691043566, str. 64.
  6. ^ "Posljednji od značajnih vođa ustanka - Dame Gruev, umro je 23. decembra 1906. godine u borbi s turskim vojnicima. Turski tisak opisao ga je kao najvećeg vođu bugarskog revolucionarnog odbora. Francuski, austrijski, ruski, američki i britanski konzuli i ambasadori izvijestili su svoje vlade o pripremi i slamanju Ilindenskog ustanka i opisali ga kao bugarski događaj. Sami Turci ustanak su opisali kao bugarsku zavjeru. " Chris Kostov, Osporeni etnički identitet: slučaj makedonskih imigranata u Torontu, 1900-1996, svezak 7 nacionalizama širom svijeta, Peter Lang, 2010, ISBN 3034301960, str. 87-88.
  7. ^ Moderna makedonska istoriografska jednadžba IMRO-a za autonomijom odvojenog i različitog nacionalnog identiteta ne mora nužno da se podudara sa istorijskim zapisima. Prilično očit problem je sam naslov organizacije, koja je pored Makedonije uključivala i Trakiju. Trakija na čije stanovništvo nikada nije polagao pravo moderni makedonski nacionalizam ... Štaviše, postoji ne manje složeno pitanje šta je autonomija značila ljudima koji su je prihvatili u svojim spisima. Prema Hristou Tatarčevu, njihov zahtjev za autonomijom nije motiviran privrženošću makedonskom nacionalnom identitetu, već iz zabrinutosti da će eksplicitna agenda ujedinjenja s Bugarskom isprovocirati druge male balkanske države i Velike sile na akciju. Drugim riječima, makedonska autonomija može se shvatiti kao taktička diverzija ili kao "plan B" bugarskog ujedinjenja. İpek Yosmaoğlu, Krvne veze: religija, nasilje i politika nacionalnosti u osmanskoj Makedoniji, 1878–1908, Cornell University Press, 2013, ISBN 0801469791, str. 15-16.
  8. ^ "Adrianopolitanski" dio imena organizacije ukazuje da se njen dnevni red odnosio ne samo na Makedoniju već i na Trakiju - regiju na čije bugarsko stanovništvo makedonski nacionalisti nikako ne polažu pravo danas. U stvari, kako pokazuje početni naziv organizacije („Bugarski makedonsko-adrijanopoljski revolucionarni komiteti“), ona je imala bugarski nacionalni karakter: revolucionarni vođe su često bili učitelji iz bugarskih škola u Makedoniji. To je bio slučaj sa osnivačima organizacije ... Njihova organizacija je u lokalnom kontekstu popularno viđena kao „bugarski odbor (i). Čavdar Marinov, Poznata Makedonija, zemlja Aleksandra: makedonski identitet na razmeđi grčkog i bugarskog i srpski nacionalizam u isprepletenim istorijama Balkana - Prvi svezak: Nacionalne ideologije i jezičke politike sa Roumenom Daskalovom i Čavdarom Marinovim kao izdanje, BRILL, 2013, ISBN 900425076X, str. 273-330.
  9. ^ Autonomija Makedonije i vilajet Adrianople (južna Trakija) postali su ključni zahtjev generacije slovenskih aktivista. U oktobru 1893. godine, grupa od njih osnovala je bugarski makedonsko-Adrianopolitski revolucionarni odbor u Solunu ... Angažovala se u stvaranju mreže tajnih odbora i naoružane gerile u dvije regije, kao i u Bugarskoj, gdje je sve više i više politički boravila je utjecajna makedonska i tračka dijaspora. Snažno pod utjecajem ideja ranog socijalizma i anarhizma, aktivisti IMARO-a vidjeli su buduću autonomnu Makedoniju kao multinacionalnu državu i nisu slijedili samoodređenje makedonskih Slovena kao zasebne etničke pripadnosti. Stoga je makedonski (a također i Adrianopolitanski) bio krovni pojam koji je obuhvaćao Bugare, Turke, Grke, Vlahe (Aromune), Albance, Srbe, Jevreje itd. Iako su ovu poruku prihvatili mnogi Vlasi, kao i neki Sloveni Patrijarši, nije impresionirala druge grupe kojima je IMARO ostao bugarski komitet. ' Istorijski rečnik Republike Makedonije, Istorijski rečnici u Evropi, Dimitar Bechev, Strašilo, 2009, ISBN 0810862956, Uvod.
  10. ^ a b c d e f Khadziev, Georgi (1992), Dolje od sultana, Živela balkanska federacija !, preuzeto 3. septembra 2007. Izvod iz knjige "Nacionalno oslobođenje i Libertarijanski federalizam" (Natsionalnoto osvobozhdeniye i bezvlastniyat federalizum), preveo Will Firth.
  11. ^ Adrijanopoljska regija postala je jedna od najpoželjnijih bugarskih iredenta, druga nakon Makedonije. Do kraja 19. veka, ukupan broj stanovnika u Adrijanopolskoj regiji iznosio je gotovo milion ljudi, od kojih su gotovo jedna trećina bili Bugari ... Bugarski nacionalnooslobodilački pokret počeo se razvijati odmah nakon 1878. godine, u uskoj saradnji sa narodnooslobodilački pokret u Makedoniji, a organizovani karakter stekao je nakon stvaranja Unutrašnje makedonsko-adrijanopolitske revolucionarne organizacije (IMARO) 1893. Oslanjao se uglavnom na izbeglice iz regije Adrianople koje su živjele u Bugarskoj, ali postojala je i " unutrašnja "organizacija. Njegove akcije su kulminirale ustankom Preobraženja (Preobraženja), koji je izbio dve nedelje nakon ustanka u Ilindenu, 6./19. Augusta 1903. Raymond Detrez, Istorijski rečnik Bugarske, Istorijski rečnici Evrope, br. 46, Strašilo, 2006, ISBN 0810849011, str. 3
  12. ^ Nadine Lange-Akhund, Makedonsko pitanje, 1893-1908, iz zapadnih izvora, istočnoevropske monografije, 1998; ISBN 0880333839, str. 125.
  13. ^ a b c Gewehr, W.M. (1967), Uspon nacionalizma na Balkanu, 1800–1930, Archon books, ISBN 0-208-00507-2, prvi put objavljeno 1931, od H. Holt & Co.
  14. ^ a b Jelavich, B. (1983), Istorija Balkana, 2, Cambridge University Press, ISBN 0-521-25448-5
  15. ^ Jelavich, C .; Jelavich, B. (1977), Uspostavljanje balkanskih nacionalnih država, 1804–1920, University of Washington Press, ISBN 0-295-95444-2 Svezak 8 iz 11 svezaka A History of East Central Europe.
  16. ^ Makedonac: nacionalno pitanje u Jugoslaviji. Poreklo, istorija, politika, Ivo Banac, Cornell University Press, 1984, str. 314.
  17. ^ Schevill, F. (1971), Istorija Balkanskog poluostrva, Harcourt, Brace & Co, ISBN 0-405-02774-5, prvi put štampano 1922. godine.
  18. ^ Crampton, R.J. (1997), Kratka istorija Bugarske (2. izdanje), Cambridge University Press, ISBN 0-521-61637-9
  19. ^ Revolucionarno bratstvo stvoreno je nasuprot unutrašnjoj organizaciji evolucionista. Njegov statut datira iz marta 1897. godine i potpisan je pseudonimima 12 članova osnivača. Bratstvo je osnovalo svoje organizacije na nekim mjestima u Makedoniji i Jedrenu i došlo je u oštar sukob s unutrašnjom organizacijom, ali je 1899-1900 postignuto pomirenje i pridružilo se - Hristo Karamandjukov, "Rodopi za vrijeme Ilindensko-preobraženskog ustanka" (Ed. Patriotski front, Sofija, 1986).
  20. ^ "Македонски научен институт". Pristupljeno 14. 4. 2021.
  21. ^ Brown, Keith S. (2013). Odani smrti: Poverenje i teror u revolucionarnoj Makedoniji. Indiana University Press. str. 148. ISBN 9780253008350.
  22. ^ Basevski, Nikolov (1927). Spomeni na Dame Gruev, Boris Sarafov i Ivan Garvanov. Sofija: Press P. Glushkoz. str. 146, str. 153.
  23. ^ Nacionalni vojno-istorijski muzej Bugarske, fond 260
  24. ^ Ko su Makedonci Hugh Poulton - str. 57. Pristupljeno 29. novembra 2014.
  25. ^ "МИА - Македонска Информативна Агенцијa - Сто и шест години од Илинденското востание и 65 од Првото заседание на АСНОМ -". web.archive.org. 5. 4. 2012. Arhivirano s originala 5. 4. 2012. Pristupljeno 14. 4. 2021.CS1 održavanje: bot: nepoznat status originalnog URL-a (link)
  26. ^ Perry, Duncan M. (1980). "Smrt ruskog konzula: Makedonija 1903". Ruska istorija. 7 (1): 204. doi: 10.1163 / 187633180x00139. ISSN 0094-288X. "Dugo očekivana pobuna započela je u sumrak u nedjelju, 2. augusta 1903., na Dan Svetog Ilije - ili Ilinden. Pobuna je bila ograničena na Bitoljski vilajet, jer je, prema jednom izvoru, bila najudaljenija od Bugarske, čimbenika koji je trebao pokazati Velikog Moći da je pobuna bila čisto makedonski fenomen. "
  27. ^ Todor Petrov, Tsocho Bilyarski, Interna makedonsko-jedrenska revolucionarna organizacija očima svojih osnivača; Vojna izdavačka kuća; Sofija, 2002, ISBN 954-509-233-5 str. 205.
  28. ^ Raymond Detrez, A do Ž Bugarske; Izdanje 2, SCARECROW Press, 2010, ISBN 0810872021, str. 217.
  29. ^ Brown, Keith (2003). Prošlost u pitanju: Moderna Makedonija i neizvjesnosti nacije. Princeton University Press. str. 267. ISBN 9780691099958. "U ustanku su 1903. bili uključeni uglavnom hrišćani koji su govorili slovenski jezik uz pomoć vlaškog stanovništva. Albanski seljani uglavnom su se našli ili pod prijetnjom četa VMRO ili regrutovani u osmanske napore da sruše ustanak."
  30. ^ Petko T. Karapetkov, Slavejno. Plovdiv, 1948, str. 216-219.
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Ilindensko-Preobražanski_ustanak&oldid=3639297"