Gangrena

Gangrena je komplikacija narušenog zdravstvenog stanja uzrokovanog nekom bolešću. Gangrenu karakteriše odumiranje ćelija, odnosno raspadanje tkiva u organizmu. Dijelovi tijela zahvaćeni gangrenom imaju tipično zelenkastu ili crnu boju. Najčešći uzroci su prekid dovoda hranljivih tvari u ćelije zbog začepljenja uzrokovanih trombom, embolijom, infekcijom, traumom, smrzavanjem, dijabetesom i sl. Dakle, narušavanje funkcije krvnih sudova i nerava, odnosno prekid ili nedovoljan dovod krvi u tkivo može prerasti u gangrenoznu komplikaciju. Ovako kompromitovana tkiva lahko postaju meta bakterija. Gangrena može zahvatiti bilo koji dio organizma a najčešće su to donji ekstremiteti, nos, pluća i crijeva.

Etiologija

Riječ gangrena potiče od lat. gangraena, odnosno gr. gangraina (γάγγραινα), i znači "truhljenje tkiva".

Klasifikacija

• Suha gangrena razvija se na krajnjim dijelovima udova zbog nedostatka ishrane u tkivu. Jedna od rizičnih kategorija su stariji pacijenti oboljeli od ateroskleroze. Suha gangrena napreduje sporo, pogođeno tkivo izgleda suho, poprima crnu boju i liči na mumificirano meso. Crna boja se javlja zbog oslobađanja hemoglobina iz krvi na koji djeluje vodik-sulfid (H₂S) koji proizvode bakterije a zatim se formira željezno-sulfid crne boje koji ostaje u tkivu. Ako se ovakvo tkivo ne ukloni hirurškim putem može i samo otpasti. Kod suhe gangrene se ne radi o značajnoj bakterijskoj infekciji i ne odvija se stvaran proces truljenja. I pacijenti koji imaju problema sa perifernom cirkulacijom, npr. dijabetičari, spadaju u rizičnu grupu pacijenata kojoj prijeti opasnost od suhe gangrene. Neki od početnih simptoma su tupi bol, osjećaj hladnoće i blijedilo u pogođenim dijelovima tijela. Pravovremena reakcija i terapija mogu spasiti zahvaćeno tkivo. Ipak, ako je već nastupila nekroza, gangrenozno tkivo mora biti odstranjeno.
• Vlažna gangrena je češći oblik gangrene kod kojeg mrtve ćelije bivaju razgrađene enzimima. Ćelijska struktura nestaje i njen sadržaj se pretvara u tečno-viskoznu masu. Napada vlažne dijelove tijela: usta, crijeva, pluća, cerviks uterusa i vulvu. Ranice od dugog ležanja (dekubitus) koje se pojavljuju na leđima, listovima i peti također spadaju u vlažnu vrstu gangrene iako se radi o suhim dijelovima tijela. Tkivo napadaju saprogeni mikroroganizmi (bakterije perfringens, fusiformis, putrificans, itd.) i ono otiče i ima neugodan miris. Vlažna gangrena obično brzo napreduje zbog zastoja u cirkulaciji krvi, odnosno, u pogođenim dijelovima se gomila stajaća krv što je veoma pogodno za brz razvoj bakterija. Štetne supstance koje stvaraju bakterije ulaze u tkivo koje se truje i na kraju dolazi smrt. Područja napadnuta vlažnom gangrenom su otečena, mekana, trula i tamne boje (iz istih razloga kao kod suhe gangrene).
• Gasna gangrena uzrokovana je bakterijskom infekcijom kod koje se mišići i tkiva pune gasom. Ova gangrena je veoma smrtonosna. Bakterije koje je uzrokuju su najčešće Clostridium perfringens, Bacteroides, streptokoke i neki anaerobi. Neke od ovih bakterija obitavaju u tlu a prodiru u mišićno tkivo putem povreda. Infekcija se širi veoma brzo jer gas koji stvaraju bakterije prodire i u zdravo tkivo. Gasna gangrena je hitan medicinski slučaj. Bakterije koje je uzrokuju stvaraju štetne tvari koje vrlo brzo uništavaju okolno tkivo istovremeno ispuštajući ugljik-dioksid (CO₂) i tako se dalje šire. Ako se ne liječi na vrijeme, gasna gangrena može uzrokovati nekrozu i sepsu, koje mogu dovesti do šoka i smrti.

Posebne vrste gangrene:

• Embolijska gangrena je posljedica začepljenja glavne arterije. Začepljenje može uzrokovati tromb ili mjehurić gasa (azot). Može se svrstati u posebnu vrstu suhe gangrene.
• Dijabetična gangrena je uzrokovana kombinacijom poremećaja u funckionisanju krvnih sudova i nerava. I ovo je posebna vrsta suhe gangrene.
• Gangrenozni stomatitis (Cancrum oris, Noma) pogađa lice, naročito usta i obraze.
• Bakterija koja jede meso (Fasciitis necroticans) je rijetka i veoma opasna infekcija koja napada duboke slojeve kože i potkožno tkivo. Veoma brzo se širi preko mekih dijelova vezivnog tkiva.
• Gangrena Fournier, napada muške genitalije.

Terapija

Prije otkrića antibiotika, larve muha su se koristile kod tretiranja hroničnih čireva ili za spriječavanje širenja nekroze. Neke vrste larvi se hrane isključivo mrtvim tkivom tako da ostavljaju zravo tkivo netaknuto. Naravno, ovakva praksa je prestala i zamijenjena je antibioticima, cijanometanom (C₂H₃N) i enzimima. Ipak, u novije vrijeme, terapija larvama je ponovo dobila kredibilitet, posebno u slučajevima hronične nekroze tkiva.

Obično je nephodno primijeniti hirurški zahvat i ukloniti nekrotično tkivo, ponekad i amputiranjem cijelog uda. Infekcije se blokiraju velikim dozama antibiotika ali oni nisu dovoljni jer ne mogu dospjeti u dijelove pogođene ishemijom. Ako se ne preduzmu potrebne intervencije gangrena može prerasti u sepsu, zatim septički šok i na kraj smrt. Kod liječenja pacijeta treba ponovo uspostaviti njegov metabolički i elektrolitski balans.