Bečej

Bečej
Općina
Gradska vijećnica
Grb
Država	Srbija
Okrug	Južnobački okrug
Vlada
• Načelnik	Dušan Jovanović
Površina
• Općina	487 km2
Stanovništvo (2002)
• Metro	40.987
• Općina	25.774
• Općina (gustoća)	52,92 /km2
Vremenska zona	CET (UTC 1)
• Ljeti (DST)	CEST (UTC 2)
Poštanski broj	21 220
Pozivni broj	381 21
Veb-sajt	www.becej.co.yu

Bečej (sr. Бечеј, mađarski Óbecse, rusinski Бечей, njemački Altbetsche) je grad i sjedište istoimene općine u Južnobačkom okrugu Vojvodine u Srbiji. Grad ima 25.703 stanovnika, a općina Bečej 40.877 stanovnika.

Geografija

Na desnoj obali Tise je od davnina postojalo veliko naselje. Grad je panonskog tipa, jedan od najvećih u Potisju, privredno, društveno i kulturno središte ovog dijela Vojvodine - Bečej. U općini Bečej su: Bačko Petrovo Selo, Bačko Gradište, Radičević i naselje Mileševo. Bečej je na pogodnom geografskom položaju, na raskršću željezničkih i drumskih puteva, na veštačkim kanalima i rijeci Tisi.

Historija

Bečej, na bačkoj strani, nekada Stari Bečej, nastao je iz Tvrđave na adi Tise, koja je spajala naselja na lijevoj i desnoj obali rijeke. Na teritoriji današnje općine, prilikom arheoloških iskopavanja, nađeni su predmeti iz ranijih epoha ljudskog društva. Na osnovu do sada obavljenih istraživalja i nađenog materijala, zna se da je ovo područje bilo naseljeno od pet milenijuma p. n. e., odnosno od starijeg neolita. Na mjestu današnjeg grada i u njegovoj okolini život se odvijao kroz gotovo sve prahistorijske kulture i periode. Nađena su naselja iz neolita, eneolita, bronzanog doba kao i naselja gvozdenog doba, sve do historijskog perioda.

Početkom nove ere teritoriju su nastanili Sarmati. Tokom Velike seobe naroda kroz ovu teritoriju su naseljvala mnoga plemena zadržavajući se duže ili kraće na jednom mestu ostavljajući kuće i grobove. Najbrojnije ostatke iz tog perioda ostavili su Avari između 6. i 9. vijeka koji su u grobovima svojih pokojnika često ostavljali bogate priloge.

Bečej se prvi put pominje 1091. godine. Kao utvrđenje Bečej se spominje 1238.g kada je ugarski kralj Bela IV svojom darovnicom poklonio Bečej u posed kaluđerima krstašima iz Stolnog Beograda. Severno od Bečeja nalazilo se naselje Perlek, koje je zaživjelo još u 11.-12. vijeku. Prema turskim tefterima pominje se kao naselje još 1650. godine, ali je 1698. godine bez stanovnika. Arheološkim iskopavanjem u ovom naselju nađen je čitav niz objekata: poluukopane zemunice, silosi, otpadne jame, bunari i rovovi. Najljepši predmeti koji su nađeni na ovom lokalitetu nalaze se danas u holu fabrike „Karbo-Dioksid“,koja se poslije privatizacije zove Linde, gde je napravljena mala izložba.

U 15. vijeku bio je posijed despota Đurađa Brankovića. Do sredine 16. vijeka Bečej je promenio desetak feudalnih gospodara u okviru feudalne ugarske.

Turski vezir Mehmed-paša Sokolović osvaja ga 1551. i pod turskom vlašću ostaje do 1687. godine. Nakon velikog austrijsko-turskog rata krajem 17. vijeka, Velike seobe Srba pod Arsenijem III Čarnojevićem i sklapanja mira u Srijemskim Karlovcima 1699. ova teritorija dolazi pod austrijsku vlast. Da bi osigurala svoje carstvo od upada Turaka, austrijska vlada duž novih granica je osnovala Potisko–pomorišku vojnu granicu. Od 1702. do 1751. grad je pripadao Potisko-pomoriškoj vojnoj granici Habzburške monarhije.

Poslije Austrijsko-turskoga rata iz 1717. i sklapanja mira u Požarevcu iste godine, Turska je izgubila Banat, a samim tim prestaje potreba postojanje Potiske granice. Tadašnje vlasti tražile ukidanje privilegije graničara, čemu su se ovi žestoko suprostavljaju. Nakon ukidanja ovog dijela Vojne granice, mnogi Srbi koji su živeli u gradu odlaze u Rusiju. Da bi umirila graničare, austrijska vlada je 1751. osnovala Potisko-krunski distrikt sa sedištem u Bečeju. Distrikt je postojao od 1751. do 1848. Tri privilegije je dati distriktu 1759, 1774. i 1800. Prva privilegija distriktu je definisala status njegove autonomije, dok je druga dozvolila Mađarima da se nasele u distriktu. U periodu koji je slijedio Mađari su zamijenili Srbe kao većinski narod u gradu. U to vreme dolazi do povećanja broja stanovnika, tako po popisu iz 1820. u njemu živi 8.357 stanovnika. Prema popisu iz 1910., stanovništvo Bečeja je brojalo 54.275 lica, od kojih je 30.465 govorilo mađarskim, a 22.821 srpskim jezikom. U njemu bilo četrnaest potiskih općina. U periodu od blizu jednog vijeka postojanja distrikta u Bečeju se razvilo zanatstvo, trgovina i druge privredne i društvene delatnosti i on postaje politički i kulturni centar srednjeg Potisja. Bečej će u sastavu austro-ugarske carevine ostati do kraja Prvog svjetskog rata 1918, kada ovo krajevi ulaze u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Između dva svjetska rata u nastaje teška industrija Bečeju sa oko 1500 radnika i taj broj se neće značajnije mijenjati. Poslije Drugog svjetskog rata, Bečej je i dalje sresko mjesto sve do 1955. kada je pripojen vrbaškom, a te godine prelazi u novosadski srez, do 1966. kada su ukinuti srezovi. Godine 1955. Mileševo i Radičević ulaze u sastav općine Bečej, a 1960. i Bačko Gradište i Bačko Petrovo Selo. Takva administartivna podela postoji i danas.

Demografija Bečeja

Prema popisu iz 2002. u Bečeju su živeli:

• Mađari = 11.725 (45.49%)
• Srbi = 11.197 (43.44%)
• ostali.

Kultura

U centru grada je veliki Spomenik slobodi (Kristina Vitkijević Plavska), obilježje revolucionarne borbe stanovnika ovog grada u Drugom svjetskom ratu. U Bačkom Petrovom Selu je znamenit ikonostas, rad Teodora Ilića Češljara.

Nedaleko od Bečeja nalazi se dvorac koji je pripadao porodici Dunđerski koji su bili zemljoposjednici, a koji je sada preuređen u hotel i restoran pod imenom Fantast, koji se nalazi u vlasništvu poljoprivrednog kombinata PIK Bečej. U kapeli pored dvorca nalaze se ikonostasi Uroša Predića.

Kultura i kulturna događanja

Kulturna djelatnost općine odvija se preko četiri organizacije: Narodne biblioteke, Gradskog muzeja, Historijskog arhiva i Centra za kulturu.

Narodna biblioteka je najstarija ustanova iz ove oblasti. Osnovana je 1863. godine. Svojom djelatnošću pokriva sva mjesta općine, a raspolaže sa 80 000 knjiga. Gradski muzej je ustanova zavičajnog karaktera, osnovan je 1953. godine. Tokom svog postojanja se razvijao i proširivao svoju djelatnost, tako da je sada zastupljena arheologija, historija, likovno stvaralaštvo, etnologija, priroda, numizmatika i drugo. U organizaciji Muzeja, 1954. godine je osnovana i Umetnička kolonija Bečej, koja je dala znatan doprinos na obogaćivanju likovne zbirke.

Historijski arhiv Senta, Odsjek za historijsku građu Bečej bavi se pronalaženjem i zaštitom dokumenata koji su značajni za rekonstruisanje dalje i bliže prošlosti. Centar za kulturu je organizator amaterske djelatnosti u općini. U okviru njega deluju ansambl narodnih pjesama i igara "Đido", "Tisa", "Lole", zatim likovna sekcija, pozorišna, mlada dramska sekcija, recitatorska, itd.

Početkom 90-ih godina oformljen je kulturni pokret pod imenom "Itaka", on je zamišljen kao inicijator kulturnog "buđenja" mladih ljudi u Bečeju, u okviru "Itake" počele su sa radom mnoge radionice, kao što su dramska, likovna, organizovane su javne tribine na razne aktuelne teme, u Bečeju su gostovali tada još neafirmisani mladi glumci sa svojim predstavama.

Za Bečej je veoma značajna manifestacija Majke igre- smotra dječijeg stvaralaštva Srbije. U Bečeju se odvija i umetničko takmičenje srednjoškolske omladine na mađarskom jeziku.

Kulturno-historijski spomenici

Bečej je grad star više od 900 godina. U njemu se nalaze brojni kulturno-historijski spomenici. U samom centru grada nalazi se srpska pravoslavna crkva. Podignuta je 1858. godine, a rađena je u bizantijskom stilu. U crkvi se naročito ističe visoki ikonostas sa klasicističko-romantičarskim dekoracijama i sa 63 ikone, koje je radio poznati akademski slikar Uroš Predić.

U centru grada je i katolička crkva koja je svoj sadašnji oblik dobila 1830. godine. To je jednobrodna građevina, polukružne apside na severu, izdužene osnove i sa zvonikom na čeonoj strani. Posjeduje dvije oltarske slike poznatog mađarskog slikara Mora Tana, rođenog 1828. godine u Bečeju. Trgom dominira i spratna zgrada općine iz 1881. godine, a uz nju se nalazi zadužbina baronice Eufemije Jović iz 1894. godine, koje je izgrađena u secesionističkom stilu. Dvije zgrade od 1902. godine čine jednu celinu, tako da se fasada Skupštine općine Bečej prema trgu proteže u dužini od preko 60 metara.

Trg okružuju i nekadašnja osnovna škola (danas srednja mašinska) iz 1861. godine, spratna zgrada bivšeg hotela „Central“ (sada Centar za kulturu i srednja Ekonomsko- trgovačka škola),zgrada štamparije „Proleter“ (bivša Potiska štedionica), kancelarije „Fadip-a“ (nekada Ajfelova, zatim Komaromijeva kuća iz 1901. godine) i kuća Bogdana Dunđerskog iz 1904. godine.

Vredno pažnje predstavlja i ustava na ušću Velikog bačkog kanala u Tisu. Brana je rađena po planovima Hajnca Alberta, tehničkog direktora kanala, u periodu od 1895. do 1900. godine. Postoji verovatnoća da je konstrukcija ovog objekta izašla iz Ajfelove radionice. Šlajzovi su urađeni na električni pogon. Struju za njihov rad proizvodila je hidrocentrala koja je napravljena neposredno pored njih. Ova ustava je bila jedna od najsavremenijih u svijetu u to vrijeme.

Obrazovanje

Prema historijskim podacima prva srpska osnovna škola osnovana je u Bečeju 1703. godine, a mađarska 1765 godine. Dječije zabavište na mađarskom jeziku osnovano je 1881. godine, a na srpskom jeziku 1887. godine. Prva srednja škola je zanatska koja počinje sa radom 1883. godine, dok 1913. godine. U Bečeju se nalazi specijalna škola za decu zaostalu u razvoju, niža muzička škola, gimnazija, ekonomska-trgovačka škola i mašinska škola.

Privreda

U općini je najrazvijrnija poljoprivreda. Najveće organizacije su poljoprivredno-industrijski kombinat i metalna industrija. U okolini Bečeja su bogata lovišta i poznata izletišta, čarde na Tisi, a u samom gradu je Bečejska banja (1904) - Centar za rehabilitaciju.

Grad i općina Bečej svoj razvoj najviše duguju tipičnim ravničarskim bogatstvima: plodnoj zemlji, vodnom fondu, zemnom plinu i izvorima termalne vode. Otuda je poljoprivreda (na 44000 ha kvalitetne zemlje) zauzela prvo mjesto u privrednom usponu općine Bečej. Povoljni klimatski uslovi, blizina rijeke Tise, kanala Dunav-Tisa-Dunav i tradicionalna naklonjenost stanovništva ka poljoprivredi utisnuli su svoj specifični pečat. Kao logična posljedica prirodnih i socio-kulturnih potencijala razvija se i agroindustrijski kompleks koji čini temelj ukupne industrijske proizvodnje. Tu se prvenstveno misli na PIK Bečej (Poljoprivredno- industrijski kombinat), koji se osim ratarstava i stočarstva bavi i preradom povrća i voća u svojoj radnoj jedinici „Flora-Bečej“, doradom sjemena, a kao posebno preduzeće se izdvojila „Pivara Bečej“.

Preradom metala se bavi nekada čuvena fabrika automobilskih dijelova i opreme „Fadip“, drveta fabrika nameštaja „8. oktobar“, soje nadaleko čuvena fabrika „Sojaprotein“. Tu su i fabrika stočne hrane „Bečejka“, fabrika građevinskog materijala „Fit“ i Fabrika četaka Tisa. Pored skoro svih grana privrede razvijeno je i građevinarstvo, a postoji i duga tradicija zanatstva. Trgovina, kao jedna od najstarijih ljudskih delatnosti, prati privredu u njenom razvoju i utiče na opću dinamiku protoka robe i kapitala, što se i odražava kroz zainteresovanost najznačajnijih banaka da budu prisutne na ovom području.

Sport

Sport u Bečeju ima dugu tradiciju. Društvo biciklista osnovano davne 1872. godine, a Streljačko društvo 1878. godine. Ta sportska društva nisu bila slična današnjim, ali je njihova veličina u tome što su postavili temelj sportskoj aktivnosti koja se kasnije nastavlja kroz razvoj velikog broja sportova. To su prije svega gimnastika, atletika, plivanje, veslanje itd.

U Bečej je u ljeto 1911. godina donjeta prva fudbalska lopta, kada je počeo da se igra fudbal. Danas u općini deluju 32 kluba. Sa najznačajnijim rezultatima i najdužom tradicijom u ligaškom takmičenju izdvajaju se vaterpolisti, fudbaleri, teniseri, košarkašice, košarkaši i rukometaši. Bečej je poznat po velikom uspehu vaterpolo kluba Bečej koji je 2000. godine bio pobednik na turniru fajnal fora koji je odražan u Bečeju i time su vaterpolisti Bečeja postali prvaci Evrope. FK Bečej je 1994. godine bio član prve savezne lige tadašnje Jugoslavije.

U okviru Aerokluba "Bečej" djeluje zmajarska sekcija čiji su članovi postigli najbolje rezultate u ovom atraktivnom sportu na prostoru Državne zajednice SCG. Na devet održanih Državnih prvenstava osvojili su pet prvih mijesta, jednom bili drugi i dva puta treći. Najtrofejniji zmajar SCG je Dušan Zahar koji je četiri puta uzastopno bio prvak SCG, jednom bio drugi i dva puta treći. Prvo mjesto je osvojio i Đurić Radomir. Oni su bili i jedini učesnici iz SR Jugoslavije na Prvim svetskim vazduhoplovnim igrama koje su održane u Turskoj 1997. godine i zauzeli 12. mesto.

Posebno značajan za razvitak sporta je Omladinski sportski centar, gde se najviše i odvija sportski život.

Turizam

Značajno bogatstvo ovog grada predstavljaju termalne vode. Zahvaljujući njima u Bečeju od 1904. godine postoji Gradsko kupatilo, danas Jodna banja. U njenoj neposrednoj blizini nalazi se Omladinski sportski centar sa zatvorenim i otvorenim olimpijskim bazenom, Goranski park i rasadnik i hotel "Bela lađa" koji zajedno čine izuzetan kompleks za posjetioce u neposrednoj blizini izletišta na Tisi.

Na udaljenosti od oko 12 kilometara od Bečeja u pravcu puta Bečej-Bačka Topola nalazi se dvorac koji je dvadesetih godina 19. vijeka izgradio poznati veleposjednik Bogdan Dunđerski. Danas je on preuređen u hotel "Fantast" visoke B kategorije. U neposrednoj blizini se nalazi i kapela. Ikonostas na kapeli, freske na zidu i mozaik nad ulazom je djelo akademskog slikara Uroša Predića. Čitav kompleks se nalazi u sastavu PIK Bečej. Tu se nalazi i poznata ergela čije usluge turisti mogu koristiti. Izvanredni su i tereni za lovni turizam.

Teritorijom općine protiče rijeka Tisa, a tu je i Veliki bački kanal, Beljanska bara kao i niz manjih kanala bogatih ribom što sve omogućava veliki izvor za ljubitelje ribolova. "Ribnjak Bečej", koji se nalazi između Bečeja i Bačkog Gradišta, pruža dobre terene za sportski ribolov, a u njegovom sastavu nalazi se riblji restoran.

Poznate ličnosti

• Janika Balaž, muzičar koji je odrastao u Bečeju.
• Karolj Tan, hemičar.
• Mor Tan, slikar.
• Miloš Šarčev, profesionalni bodibilder

Također pogledajte

• Općine i naselja u Srbiji

Vanjski linkovi

• Službena stranica