hag a

Brezhoneg

Etimologiezh

Savet gant hag hag a.

Rannig

hag a

En jardin ar palez e oa ur wezenn-ber hag a roe per aour eus ar c'haerañ.

Archerien a oa hag a veze war varc'h e 1810.

... un dall kozh hag a c'houlenn an aluzen ...

1. Stagell etre div droienn :
   • ...tud a bep seurt hag a bep renk... — (Yann ar Floc'h, Koñchennou eus Bro ar Stêr Aon, Levrdi Le Dault, Kemper, 1950, p. 5.)
2. Stagell da liammañ daou verb displeget dindan ar memes rener (rener meneget a-raok):
   • An dud divar ar meaz a deuaz e kear hag a ieaz var eeun d’an eskopti da gaout an eskop, ho zad ; ... — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 18.)
   • Ker buhan an archerien, an eil varlerc’h egile, evel chas chase o vont dre eun ode vean anter distank, a ziskennaz dre ar skalier-ze er jardin hag a c’haloupaz a-dreuz hag a-hed evit klask ho eskop kollet. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 20.)
3. War-lerc'h un islavarenn-stag :
   • ... ha setu perak em eus soñjet lakaat moula en eul levr ar marvailhou a zibunas gwechall dre skrid, evit didui e genvroiz hag a blijas kement d’ezo. — (Yann ar Floc'h, Koñchennou eus Bro ar Stêr Aon, Levrdi Le Dault, Kemper, 1950, p. 6.)
4. Dirak un islavarenn-stag hag a deu war-lerc'h un anv amstrizh:
   • En jardin ar palez e oa ur wezenn-ber hag a roe per aour eus ar c'haerañ. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 15.)
   • Ur wezh e oa, en Ploubezr, ur paotrig manet hep tad na mamm, hag a veve diwar an aluzen ... — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 155.)
   • Ouc’hpenn-ze, ober a reaz c’hoaz eun tamm skrid hag a lennaz d’he vikeled-vraz ... — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 16.)
   • Deomp d’hor gwele, bugale, eme-ve, tud hag a bed Doue, tud hag a lavar ho fedennou, n’euz ket a fallagriez enn ho c’haloun. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 66.)
   • Var ar gegin euz eur prenestr hag a sko var ar porz a ziadre ... — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 93.)
   • ... en eur c’his ken hudur ma ne c’heller ket her lavaret dirak tud hag a zalc’h d’ho brud vad. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 118.)
   • ... gwelet a reas evned hag a glaske o nez da gousket er brouskoajou, [...]. — (Erwan ar Moal, Pipi Gonto, Kemper, 1925, p. 127.)
   • ... koñchennou sebezus hag a lakae va c’halon a vugel da strafuilha gant ar spont ... — (Yann ar Floc'h, Koñchennou eus Bro ar Stêr Aon, Levrdi Le Dault, Kemper, 1950, p. 5.)
   • Gwechall e oa eun den santel, eur manac’h hag a rae, eus an eil penn d’an deiz d’egile, vad d’ar beorien ha d’ar re glañv. — (Yann ar Floc'h, Koñchennou eus Bro ar Stêr Aon, Levrdi Le Dault, Kemper, 1950, p. 11.)
   • [...], e kav eur paour-kaez dall koz hag a c'houlenn an aluzen digantañ. — (Yann ar Floc'h, Koñchennou eus Bro ar Stêr Aon, Levrdi Le Dault, Kemper, 1950, p. 136.)
   • Ur son hag a gavan brav eo hini Janedig. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 127.)
   • Me am-eus klevet se gand un (unan, un den) hag a oar. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 244.)
   • ... ur pardoner hag a oa deuet eus keid-all da bediñ ar Werc'hez hag a vije bet eürus-bras da vezañ test eus unan nemetken eus he burzhudoù kaer. — (Yeun ar Gow, E Skeud Tour Bras Sant Jermen, eil emb. Al Liamm, 1978, p. 49.)
5. War-lerc'h setu, setu amañ , sell aze ... — (KAM, p. 25.)
   • Setu aman eur gador hag a c’heller azeza warni. — (KAM, p. 25.)
   • Setu ama eun den yaouank eus a Vreiz-Izel hag a chomo ganen hiviziken, mar fell d'eoc'h ? — (G. MILIN, Gwechall-goz e oa..., Kemper, 1924, p. 7.)
   • Setu aze, 'vat, hag a oar poultrenni traou aze. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 188.) (= Setu aze un den hag a oar ...)
6. Dirak an araogenn a (e-barzh a-drugarez, a-hed hag a-dreuz, a gorf hag a spered ... )
   • Roet o deus intañvez ha bugale va mignon Yann ar Floc’h aotre da gas al labour-se da benn, hag a drugarez d’un den brokus ha largentezus, mignon gwirion ha feal d’ar brezoneg, e c’hello beza sevenet kement-se. — (Yann ar Floc'h, Koñchennou eus Bro ar Stêr Aon, Levrdi Le Dault, Kemper, 1950, p. 6.)
7. War-lerc'h ur rener strizh (da zisplegañ ha da bouezañ) :
   • Ha koulskoude petra an diaoul en deus ar person da damallout d'eoc'h, c'houi hag a weler « bep sul, bep gouel en oferen ». — (Ivon Krog, Klenved ar Medalennou, Ti-moulerez Sant-Gwilherm, Sant-Brieg, 1909, p. 36.)
   • Ken seder ha ken laouen e veze atao hag al labousig-se hag a voe evel e batrom hag e baeron. — (Yann ar Floc'h, Koñchennou eus Bro ar Stêr Aon, Levrdi Le Dault, Kemper, 1950, p. 7.)
   • ... ar c’hontadennou kaer-se am eus komzet anezo hag a lennoc’h bremaik el levr-mañ. — (Yann ar Floc'h, Koñchennou eus Bro ar Stêr Aon, Levrdi Le Dault, Kemper, 1950, p. 8.)
   • « An Divroet », bet embannet dre bennadou war ar « C’hourrier », adalek mezeven betek miz here 1908, hag a gaver displeget ennañ chañsou mat ha fall eur paotr yaouank eus Pleiben, aet da foeta bro da Bariz ha d’an Amerik. — (Yann ar Floc'h, Koñchennou eus Bro ar Stêr Aon, Levrdi Le Dault, Kemper, 1950, p. 8.)
8. Hep rener:
   • Mes bean a zo hag a ro al lore da C’halaad, mab Lanselot. — ( Ma Beaj Londrez, p. 25.)
   • Bean a zo enni zoken hag a displij d’ê ar pez a zo bet grêt ha laret en Caxton-Hall ; ... — ( Ma Beaj Londrez, p. 171.)

Troioù-lavar

• hag a zo, hag a oa, hag a vez, hag a veze
  • tud hag a zo, tud hag a oa
• hag a ra, hag a oar,
• hag a ya, hag ac'h a; hag a yae
• hag a deu / hag a zeu
• hag en deus, hag he deus, hag o deus
• hag en doa, hag he doa, hag o doa
• tud hag a, unan hag a
• hag e
• hag a nevez

Krennlavaroù

• An hini en deus arc'hant hag a ro en deus mignoned e pep bro.