Перайсці да зместу

Нэа

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Нэа (neo) — праект штучнай (планавай) міжнароднай мовы, створанай бельгійскім дыпламатам і лінгвістам Артура Алфандары. Нэа з’яўляецца апастэрыёрнай, аўтаномнай мовай і аб’ядноўвае ў сабе рысы эсперанта, іда, навіяля, акцыдэнталя, валапюка. Слоўнік і граматыка мовы набліжаны (у параўнанні з эсперанта і іда) да англійскай мовы.

Упершыню праект мовы быў прапанаваны аўтарам у 1937 годзе, але не прыцягнуў шырокай увагі. У 1961 годзе у Брусэлі Алфандары выдаў сваю галоўную працу пад назвай «Cours pratique de Neo deuxieme langue». Праца ўтрымлівала: кароткую і поўную граматыку, навучальны курс з 44 лекцый, пераклады літаратурных твораў (паэзія і проза), арыгінальную нэа літаратуру, навуковыя і тэхнічныя тэксты, ідыёмы, дэталёвыя французска-нэа і нэа-французскі слоўнікі. Агульны аб’ём выдання 1304 старонкі і каля 60000 слоўнікавых артыкулаў. Ступень дэталізацыі праекта была непараўнальнай у гісторыі інтэрлінгвістыкі. Нэа прыцягнуў увагу рэдакцыі і чытачоў «International Language Review» (Далас, ЗША) спецыяльнага выдання прысвечанага штучным мовам. У 1962 годзе было створана таварыства прыхільнікаў праекта «Friends of Neo». Дзеля распаўсюджання мовы і забеспячэння адзінства ў працэсе яго развіцця была створана «Акадэмія нэа». У перыяд паміж 1961 і 1968 гадамі у Брусэлі пры ўдзеле Алфандары выдавалася перыядычнае выданне на мове нэа «Neo-bulten», былі апублікаваны французскі[1], англійскі[2] і нямецкі[3] падручнікі нэа. Але, актыўнай працы па распаўсюджанню мовы перашкодзілі цяжкая хвароба і стары ўзрост Артура Алфандары (на момант выдання сваёй асноўнай працы ў 1961 годзе яму было 72 гады). Пасля смерці Алфандары ў 1969 годзе Акадэмія і Сябры нэа спынілі сваё існаванне.

Літара нэа Гук нэа Беларускі гук
1 a a а
2 b be б
3 c ce ч
4 d de д
5 e e э
6 f fe ф
7 g ge г
8 h he х
9 i i і
10 j je дж (jet)
11 k ke к
12 l el л
13 m em м
14 n en н
15 o o о
16 p pe п
17 q ku ку (кв)
18 r er к
19 s es ы
20 t te т
21 u u у
22 v ve в
23 w we ў
24 x xe кс
25 y ye й
26 z ze з

Алфавіт нэа складаецца з 26 гукаў сучаснай лацінскай графікі. Падчас пісьма дапускаецца замена «q» — «kw», «x» — «ks». Для літары «с» таксама дапушчальнае чытанне як «ц». Усе літары чытаюцца так, як пішуцца. Невымаўляемыя гукі адсутнічаюць. Наступныя камбінацыі вымаўляюцца так, як у англійскай мове: «sh» — ш, «zh» — ж, «ts» — ц.

  • Націск заўсёды прыпадае на перадапошні склад, у словах, якія заканчваюцца на галосную
  • Націск прыпадае на апошні склад у словах, якія заканчваюцца на зычную
  • Канчатак множнага ліку «s» не ўплывае на націск
  • Літара «у» з’яўляецца зычнай і не ўплывае на націск
  • Націск ніколі не прыпадае на «u» у злучэнні «guo», пасля «a» і «e»
  • У складаных словах кожны з кампанентаў захоўвае свой націск.
  • Вызначаны артыкль lo. Перад словам якое пачынаецца на галосную «о» магчыма апусціць і абазначыць апострафам. Ва множным ліку дабаўляецца канчатак множнага ліка «-s». Таксама «-s» можа дабаўляцца дзеля дадатковага сэнсавага выдзялення, ці дзеля больш добрага вымаўлення.
  • Нявызначаны артыкль un.
  • Вызначаны і нявызначаны артыклі могуць апускацца.
  • усе назоўнікі маюць канчатак -o, -os. Часта канчатак -о назоўнікаў адзінага ліку апускаецца, калі гэта вядзе да спрашчэння вымаўлення.
  • Канчатак множнага ліку -os ніколі не апускаецца
  • для указання жаночага роду ўжываецца канчатак -in.
  • Прыметнікі маюць канчатак -а і не дапасоўваюцца ў ліку з назоўнікамі.
  • калі прыметнік ужываецца як назоўнік, то дзеля указання множнага ліку ўжываецца канчатак -s
  • Канчатак -а магчыма апусціць, калі прыметнік знаходзіцца перад назоўнікам, да якога адносіцца, але ніколі, калі стаіць пасля яго.

Прыслоўі ўтвараюцца, пры дапамозе канчатка -е.

  1. Arturo Alfandari, Méthode rapide de Neo (Brussel: Editions Brepols, 1965)
  2. Arturo Alfandari, Rapid Method of Neo (Brussel: Editions Brepols, 1966)
  3. Weferling Erich? Einführung in die internationale Welthilfssprache Neo (Braunshweig: Weferling, 1967)