Маргарыта Цюдар

Маргарыта Цюдар
Margaret Tudor
каралева-кансорт Шатландыі 1503 — 1513
Папярэднік	Маргарыта Дацкая
Пераемнік	Мадлен Французская
Нараджэнне	28 лістапада 1489 Лондан, Каралеўства Англія
Смерць	18 кастрычніка 1541[…] (51 год) Methven Castle[d], Перт-энд-Кінрос[d], Вялікабрытанія
Месца пахавання	Перт
Род	Цюдары
Бацька	Генрых VII Цюдар
Маці	Елізавета Ёркская[d]
Муж	Якаў IV[d][…], Арчыбальд Дуглас, 6-ы граф Ангус[d] і Henry Stewart, 1st Lord Methven[d]
Дзеці	James, Duke of Rothesay[d], Arthur Stewart, Duke of Rothesay[d], Якаў V, Alexander Stewart, Duke of Ross[d], Margaret Douglas[d], unnamed daughter Stewart[d], unnamed son Stewart[d] і Dorothea Stewart[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Маргары́та Цю́дар (англ.: Margaret Tudor, 28—30 лістапада 1489—24 лістапада 1541), — каралева Шатландыі, жонка караля Якава IV.

Біяграфія

Маргарыта была старэйшай з дочак англійскага караля Генрыха VII і Лізаветы Ёркскай. Яе старэйшы брат Артур памёр у юнацкім узросце. Малодшаму ж, Генрыху, быў наканаваны лёс аднаго з самых знакамітых манархаў Англіі. Як і яе брат, Генрых VIII, Маргарыта валодала валявым і гарачым характарам, гэтак жа як і выдатным здароўем. Аднак іх адносіны не былі такімі ўжо цёплымі. З малодшай сястрой Марыяй у яе не было анічога агульнага. У далейшым нашчадкам гэтых трох дзяцей Генрыха VII і Лізаветы Ёркскай наканавана будзе ледзь ні цэлае стагоддзе змагацца за англійскі трон адзін супраць аднаго.

Шлюб з Якавам IV

У адпаведнасці з умовамі англа-шатландскага мірнага дагавора 1502 г. Маргарыта была заручана з каралём Шатландыі Якавам IV. Улетку 1503 г. прынцэса прыбыла ў Шатландыю. Яе суправаджаў пышны вясельны картэж з самых знатных дваран абедзвюх дзяржаў. 8 жніўня 1503 г. у Холірудскім абацтве адбылося вяселле Якава IV і Маргарыты, «Чартапалоху і Ружы», як рамантычна назваў маладую пару выдатны шатландскі паэт эпохі Уільям Данбар. Нягледзячы на велізарныя расходы, выдаткаваныя шатландскім каралём на арганізацыю вясельных урачыстасцей, Маргарыта першапачаткова не магла змірыцца з адноснай сціпласцю шатландскага двара, у параўнанні з англійскім, і пісала свайму бацьку поўныя адчаю лісты. Магчыма таксама, што на настроі маладой каралевы адбілася розніца ва ўзросце з мужам: да моманту шлюбу Якаву IV было ўжо трыццаць гадоў, а Маргарыце толькі трынаццаць.

Пасля смерці ў 1509 г. бацькі Маргарыты, караля Генрыха VII, на прастол Англіі ўзышоў яе брат Генрых VIII. Англа-шатландскія адносіны адразу ж сапсаваліся. Становішча ўскладняў той факт, што Генрых VIII пакуль не меў дзяцей, і спадчынніцай прастола з’яўлялася Маргарыта. Прэтэнзіі шатландскай каралеўскай пары на англійскую карону добра дэманструе тое, што другога свайго сына, які нарадзіўся ў 1509 г., Якаў IV і Маргарыта назвалі Артурам — у гонар легендарнага караля Брытаніі (праўда гэта дзіця не дажыло да двух гадоў). Ва ўмовах абвастрэння англа-шатландскіх адносін каралева Маргарыта спрабавала пераканаць Якава IV захоўваць мір, але ў 1513 г. шатландскі кароль уступіў у вайну з Англіяй і быў забіты ў бітве пры Флодэне.

Барацьба за рэгенцтва

Пасля смерці мужа Маргарыта стала рэгентам Шатландыі пры сваім падгадаваным сыне Якаве V. Аднак яе англійскае паходжанне, а таксама яе другі шлюб, заключаны ў 1514 г. з Арчыбальдам Дугласам, 6-м графам Ангусам, настроіў супраць каралевы большасць шатландскіх дваран. У выніку ў маі 1515 г. пасада рэгента была перададзена Джону Сцюарту, герцагу Олбані, а Маргарыта была вымушана на час пакінуць краіну. Пасля яе прымірэння з Олбані і вяртання ў Шатландыю яна была адноўлена ў сваіх уладаннях, але была пазбаўлена магчымасці бачыцца з сынам.

У перыяд кіравання герцага Олбані Маргарыта, галоўным чынам, знаходзілася ў апазіцыі да прафранцузскай палітыкі рэгента. Аднак у той жа час яна не была і агентам уплыву англійскага караля ў Шатландыі: лідарам «англійскай» партыі стаў другі муж каралевы граф Ангус, з якім яна з 1517 г. знаходзілася ў вельмі дрэнных адносінах і ініцыявала працэдуру разводу. У 1524 г., уступіўшы ў саюз з графам Аранам, Маргарыта стала ўдзельніцай зрушэння Олбані і зноў атрымала пасаду рэгента Шатландыі. Аднак графу Ангусу ўдалося захапіць караля Якава V і адцяснуць каралеву і Арана ад кіравання краінай. Нягледзячы на тое, што большая частка шатландскай знаці адмовіла Ангусу ў падтрымцы, яму ўдавалася на працягу трох гадоў захоўваць сваю ўладу ў Шатландыі. Тым часам завяршыўся развод каралевы, і яна змагла зноў выйсці замуж — гэтым разам за Генры Сцюарта, які пазней стаў лордам Метвенам.

Маргарыта і Якаў V

Увесну 1528 г. Маргарыта арганізавала ўцёкі Якава V з Эдынбурга, дзе ён утрымліваўся пад наглядам Ангуса. Малады кароль прыбыў у Стэрлінг, крэпасць сваёй маці. Неўзабаве ў Стэрлінгу сабраліся ўсе найбуйнейшыя шатландскія бароны, якія арганізавалі апалчэнне і выгналі Ангуса з краіны. Пасля пачатку самастойнага кіравання Якава V каралева пэўны час заставалася ў складзе каралеўскага савета, але паступова адносіны з сынам ускладніліся: кароль западозрыў сваю маці ва ўдзеле ў змове, інспіраванай Генрыхам VIII з мэтай захопу Якава V. Адмова караля даць згоду на развод маці з яе трэцім мужам таксама не спрыяла паляпшэнню адносін.

У 1541 г. Маргарыта Цюдар сканала. Праўнук Маргарыты, кароль Шатландыі Якаў VI, які атрымаў ад яе правы на прастол Англіі, у 1603 г. стане англійскім каралём пасля смерці апошняй з дочак Генрыха VIII.

Шлюбы і дзеці

• (1503) Якаў IV, кароль Шатландыі

Джэймс (1507—1508)

Артур (1509—1510)

Якаў V (1512—1542), кароль Шатландыі (з 1513)

Аляксандр (1514—1515)

• (1514, разв. 1527) Арчыбальд Дуглас, 6-ы граф Ангус

Маргарыта (1515—1578), замужам (1544) за Мэцью Сцюартам, 4-м графам Ленаксам. Іх сын — Генрых Сцюарт, лорд Дарнлі, муж каралевы Марыі Сцюарт.

• (1528) Генры Сцюарт, лорд Метвен

Літаратура

• Hester W. Chapman. The Thistle and the Rose: The Sisters of Henry VIII. — New York: Coward, McCann & Geoghegan, 1969. — 223 с.