Гісторыя Германіі

Германія — дзяржава ў Цэнтральнай Еўропе. Падчас гісторыі яна перажывала перыяды моцнай раздробненасці і неаднаразова змяняла свае межы. Таму гісторыя Германіі неаддзельна ад гісторыі яе найбліжэйшых суседзяў Аўстрыі, Швейцарыі, Даніі, Польшчы, Чэхіі, Італіі і Францыі.

Старажытнасць

Дагістарычны перыяд

Асноўны артыкул: Дагістарычная Германія

Яшчэ ў эпоху верхняга і сярэдняга палеаліту Германія была месцам міграцый найстаражытнейшых гамінід (гейдэльбергскі чалавек, неандэрталец).

У эпоху верхняга палеаліту і мезаліту на тэрыторыі Германіі існавала некалькі развітых палеалітычных культур (гамбургская, арэнсбургская, федэрмесерская).

У эпоху неаліту тэрыторыю Германіі займалі галоўным чынам прадстаўнікі заходняй галіны культуры лінейна-істужачнай керамікі (росенская культура і яе нашчадак — міхельсбергская культура). У гэты перыяд на тэрыторыі Германіі актыўна ўзводзяцца дальмены. Міхельсбергскую культуру паступова змяняе культура варонкападобных кубкаў.

Бронзавы век звязаны з носьбітамі найстаражытнейшых індаеўрапейскіх моў, хоць першапачаткова гэта былі, відаць, продкі не германскіх, а кельта-італійскіх народаў (культура шарападобных амфар, бадэнская культура, культура палёў пахавальных урнаў і інш.). Продкі германцаў займалі галоўным чынам паўночную частку Германіі, аднак пачынаючы з жалезнага стагоддзя яны паступова выцясняюць з Германіі кельтаў, часткова асімілюючы іх, асабліва на поўдні Германіі.

Жалезны век. У раннім жалезным веку на большай частцы тэрыторыі Германіі панавала ястарфская культура, у заходніх вобласцях - культуры групы Харпштэт-Нінбурга, у паўднёвых - латэнская культура і звязаныя з ёй групы іншых культур. У гэты перыяд адбылося знаёмства старажытных плямёнаў з металургіяй, чаму спрыяла наяўнасць балотнай жалезнай руды. Са знаходкамі ястарфскай культуры навукоўцы звязваюць плямёны старажытных германцаў. Рассяляючыся з поўдня Скандынавіі і ўзбярэжжа Балтыйскага і Паўночнага мораў, германцы занялі басейны Везера і Віслы, пратачыўшыся на поўдзень да берагоў Дуная. У выніку гэтага яны сталі межаваць з кельтамі на захадзе, іранскімі, балтыйскімі і славянскімі плямёнамі на ўсходзе і поўдні. Першыя сведчанні пра германцаў ў пісьмовых крыніцах адносяцца да старажытнагрэчаскага падарожніка і навукоўца Піфея з Масаліі.

Германцы ў антычную эпоху

Асноўныя артыкулы: Старажытная Германія і Гісторыя старажытных германцаў

Германскія плямёны насялялі на тэрыторыі Цэнтральнай Еўропы яшчэ ў першым тысячагоддзі да нашай эры, даволі падрабязнае апісанне іх ладу жыцця дае Тацыт у трактаце «Германія». Лінгвістычныя даследаванні дазваляюць выказаць здагадку, што адасабленне германскіх народаў ад балта-славян адбылося прыкладна ў VIII—VI стагоддзях да нашай эры.

Германцы падзяляліся на некалькі груп — паміж Рэйнам, Майнам і Везерам жылі батавы, бруктары, хамавы, хаты і убіі; на ўзбярэжжы Паўночнага мора — хаўкі, англы, варыны, фрызы; ад сярэдняй і верхняй Эльбы да Одэра — маркаманы, квады, лангабарды і семноны; паміж Одарам і Віслай — вандалы, бургунды і готы; у Скандынавіі — свіёны, гаўты.

З II стагоддзя н.э. германцы ўсё актыўней урываюцца ў межы Рымскай імперыі. Для рымлян аднак яны былі проста варварамі. Паступова ў іх складаліся племянныя саюзы (алеманы, готы, саксы, франкі).

Вялікае перасяленне народаў

Асноўны артыкул: Вялікае перасяленне народаў

У канцы IV стагоддзя ўварванне азіяцкіх качавых народаў у Еўропу падштурхнула да перасялення германцаў. Яны засялялі прымежныя землі Рымскай імперыі, а неўзабаве пачалі ўзброеныя ўварванні ў яе. У V стагоддзі германскія плямёны готаў, вандалаў і іншыя стварылі на тэрыторыі Заходняй Рымскай імперыі, якая ў той час развальвалася, свае каралеўствы. У той жа час на тэрыторыі цяперашняй Германіі галоўным чынам захоўваўся першабытна-абшчынны лад. У 476 годзе германскім военачальнікам Адаакрам быў зрынуты апошні рымскі імператар Ромул Аўгуст.

Сярэднявечча

Франкская дзяржава

Асноўны артыкул: Франкская дзяржава

Пасля падзення Заходняй Рымскай імперыі найбольш значную ролю сярод германскіх плямёнаў сыгралі плямёны франкаў. У 481 годзе першым каралём салічных франкаў стаў Хлодвіг I. Пры ім і яго нашчадках была заваявана Галія, а з германцаў у склад дзяржавы ўвайшлі алеманы і большая частка плямёнаў франкаў. Пазней былі заваяваны Аквітанія, Праванс, паўночная Італія, невялікая частка Іспаніі, падпарадкаваны цюрынгі, бавары, саксы і іншыя плямёны. Да 800 годзе ўся Германія апынулася часткай велізарнай Франкскай дзяржавы.

У 800 годзе франкскі кароль Карл Вялікі быў абвешчаны рымскім імператарам. Да 800-га года спадчынніцай Рымскай імперыі была Візантыя (паколькі Заходняя Рымская імперыя ўжо спыніла сваё існаванне і засталася толькі Усходняя — Візантыя). Адноўленая Карлам імперыя была працягам старажытнай Рымскай імперыі, і Карл лічыўся 68-м імператарам, пераемнікам усходняй лініі непасрэдна пасля зрынутага ў 797 годзе Канстанціна VI, а не пераемнікам Ромула Аўгуста. У 843 г. франкская імперыя распалася, хоць розныя каралі (часцей каралі Італіі) з перапынкамі фармальна насілі тытул імператара да 924 г.

Пачатак германскай дзяржаўнасці

Асноўны артыкул: Усходне-Франкскае каралеўства

Вытокі германскай дзяржавы звязаны з Вердэнскім дагаворам, які ў 843 г. заключылі паміж сабой унукі Карла Вялікага. Гэты дагавор падзяліў імперыю франкаў на тры часткі — французскую (Заходне-Франкскае каралеўства), якая дасталася Карлу Лысаму, італьянска-латарынгскую (Сярэдняе каралеўства), каралём якой стаў старэйшы сын Карла Вялікага Лотар, і германскую, дзе ўлада дасталася Людовіку Нямецкаму.

Традыцыйна першай Германскай дзяржавай прынята лічыць усходне-франкскую дзяржава. На працягу X стагоддзя з'явілася неафіцыйная назва «Рэйх Германцаў (Regnum Teutonicorum)», якая праз некалькі стагоддзяў стала агульнапрызнаным (у форме «Reich der Deutschen»).

У 870 годзе большая частка Латарынгскага каралеўства была захоплена ўсходне-франкскім каралём Людовікам Нямецкім. Такім чынам, Усходне-Франкскае каралеўства аб'яднала практычна ўсе землі, населеныя немцамі. На працягу IX—X стагоддзяў адбываліся войны са славянамі, якія прывялі да далучэння шэрагу славянскіх земляў.

Чарговым усходне-франкскім каралём у 936 г. стаў герцаг Саксоніі Ота I (у беларускай гістарычнай традыцыі яго завуць Атонам).

Свяшчэнная Рымская імперыя

Асноўны артыкул: Свяшчэнная Рымская імперыя

Ранні перыяд Свяшчэннай Рымскай імперыі

2 лютага 962 г. Атон I быў каранаваны ў Рыме ў якасці імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі. Лічылася, што ён адрадзіў дзяржаву Карла Вялікага. Але зараз імперыя складалася галоўным чынам з Германіі і часткі Італіі.

Свяшчэнная Рымская імперыя германскай нацыі (лац.: Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicæ, ням.: Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation) — палітычная ўстанова, якая захоўвала на працягу дзесяці стагоддзяў (да 1806) адну і тую ж форму, адны і тыя ж прэтэнзіі. Знешняя гісторыя імперыі з'яўляецца, у сутнасці, гісторыяй Германіі ад IX да XIX ст. і Італіі ў Сярэднявеччы. Па сваім паходжанні, С. Рымская імперыя была царкоўнай і германскай; форму ёй дала неўвядальная традыцыя сусветнага валадарства вечнага Рыма; германскія і рымскія элементы, зліваючыся, абумаўлялі сабой усёабдымны і адцягнены характар імперыі, як цэнтра і главы заходняга хрысціянскага свету.

Нягледзячы на спробы імператараў аб'яднаць «Свяшчэнную Рымскую імперыю», яна апынулася раздробненай на шматлікія амаль незалежныя дзяржавы і гарады. Некаторыя паўночнагерманскія гарады аб'ядналіся ў Ганзу — ваенна-гандлёвы саюз, які манапалізаваў гандаль на Балтыйскім моры.

Германія ў эпоху Адраджэння

Гуманізм узнік у Германіі ў 1430-я гады, на стагоддзе пазней, чым у Італіі.

Адменная роля належала кнігадрукаванню — вялікаму адкрыццю сярэдзіны XV ст., якое наспявала ў шэрагу краін, але зробленаму ў Германіі Іаганам Гутэнбергам.

Германія — радзіма Рэфармацыі

Пачатак Рэфармацыі паклаў выступ у Германіі ў 1517 са сваімі пазіцыямі, ці як іх яшчэ звалі «тэзісы для дыскусіі», аўгусцінскага манаха Марціна Лютэра. Ідэолагі Рэфармацыі высунулі тэзісы, якімі фактычна адмаўлялася неабходнасць каталіцкай царквы з яе іерархіяй і духавенствы наогул. Адпрэчвалася каталіцкае Свяшчэннае паданне, адмаўляліся правы царквы на зямельныя багацці і інш.

Рэфармацыя дала штуршок Сялянскай вайне 1524—1527 гадоў, якая ахапіла адразу многія германскія княствы. У 1532 годзе было выдадзена агульнагерманскае крымінальна-судовае ўкладанне «Караліна».

Рэфармацыя паклала пачатак некалькім рэлігійным войнам у Германіі, якія завяршыліся ў 1648 Вестфальскім мірам. У выніку была замацавана раздробненасць Германіі.

Узвышэнне Прусіі

Асноўны артыкул: Прусія

Вестфальскі свет 1648 года прывёў да значнага пашырэння ўладанняў курфюрства Брандэнбург, якое яшчэ раней (у 1618 годзе) далучыла герцагства Прусію. У 1701 годзе Брандэрбургска-Пруская дзяржава атрымала назву «каралеўства Прусія». Яна адрознівалася цвёрдай бюракратычнай сістэмай і мілітарызмам. У Прусіі і іншых усходнегерманскіх дзяржавах назіралася другое выданне прыгону. З іншага боку, менавіта ў Прусіі Кант і Фіхтэ заклалі пачатак класічнай нямецкай філасофіі.

Найбольшую вядомасць атрымаў кароль Прусіі Фрыдрых II. Ён лічыўся прыхільнікам асветнай манархіі, адмяніў катаванні, рэарганізаваў армію на аснове муштры. Пры ім Прусія ўдзельнічала ў вайне за аўстрыйскую спадчыну, у Сямігадовай вайне, у падзеле Рэчы Паспалітай. Хоць імператарамі Свяшчэннай Рымскай імперыі заставаліся аўстрыйскія Габсбургі, іх уплыў саслаб, а Прусія адняла ў Аўстрыі Сілезію. Усходняя Прусія нават не лічылася складанай часткай імперыі. У раздробненым і саслабленым відзе Свяшчэнная Рымская імперыя праіснавала да 1806 года.

Стварэнне адзінай дзяржавы

Германія ў эпоху напалеонаўскіх войн

Асноўны артыкул: Рэйнскі саюз

Да 1804 годзе, калі Напалеон I стаў французскім імператарам, Германія заставалася палітычна адсталай краінай. У ёй захоўвалася феадальная раздробненасць, існавала крапасное права, усюды дзейнічала сярэднявечнае заканадаўства. Шэраг германскіх дзяржаў раней ваявалі з рэвалюцыйнай Францыяй з пераменным поспехам.

Увосень 1805 года пачалася вайна Напалеона з кааліцыяй, у якую ўваходзіла Аўстрыя. Аўстрыя была разбіта. Германскі імператар Франц II, які як раз перад гэтым у 1804 стаў таксама імператарам аўстрыйскай шматнацыянальнай дзяржавы, пакінуў германскі прастол пад ціскам Напалеона. У ліпені 1806 года Свяшчэнная Рымская імперыя была скасавана, а замест яе быў абвешчаны Рэйнскі саюз. Пры Напалеоне колькасць нямецкіх княстваў значна скарацілася за кошт іх аб'яднання. Страцілі сваю незалежнасць і многія гарады, колькасць якіх падчас іх росквіту была звыш васьмідзесяці. Да 1808 года ў Рэйнскі саюз уваходзілі ўсе дзяржавы Германіі, акрамя Аўстрыі, Прусіі, шведскай Памераніі і дацкай Галштыніі. Палова тэрыторыі Прусіі была аднята ў яе і часткова ўвайшла ў Рэйнскі саюз.

Амаль ва ўсім Рэйнскім саюзе было ліквідавана крапасное права. У большасці дзяржаў Рэйнскага саюза быў уведзены напалеонаўскі Грамадзянскі кодэкс, які знішчыў феадальныя прывілеі і адкрыў дарогу для развіцця капіталізму.

Рэйнскі саюз удзельнічаў у напалеонаўскіх войнах на боку Францыі. Пасля разгрому Напалеона ў 1813 годзе ён фактычна спыніў існаванне.

Германскі саюз

Асноўны артыкул: Германскі саюз

На Венскім кангрэсе (кастрычнік 1814 г. — 9 чэрвеня 1815 г.) 8 чэрвеня 1815 г. быў утвораны Германскі саюз з 38 германскіх дзяржаў пад вяршэнствам Аўстрыі. Дзяржавы саюза былі цалкам незалежнымі. У 1848 па ўсёй Германіі, уключаючы Аўстрыю, пракацілася хваля ліберальных паўстанняў (гл. Рэвалюцыя 1848—1849 гадоў у Германіі), якія апынуліся ў выніку падушанымі.

Па хуткім часе, пасля рэвалюцыі 1848, стаў наспяваць канфлікт паміж Прусіяй, якая нарошчвала свой уплыў, і Аўстрыяй за пануючае становішча як у Германскім саюзе, так і ў Еўропе ў цэлым. Аўстра-пруска-італьянская вайна 1866 года, якая завяршылася перамогай Прусіі, прывяла да роспуску Германскага саюза. Прусія далучыла тэрыторыі некаторых паўночнагерманскіх дзяржаў, якія ўдзельнічалі ў вайне на боку Аўстрыі, — такім чынам колькасць германскіх дзяржаў таксама скарацілася.

Паўночнагерманскі саюз і аб'яднанне Германіі

Асноўны артыкул: Паўночнагерманскі саюз

18 жніўня 1866 года Прусія і 17 паўночнагерманскіх дзяржаў (увосень далучыліся яшчэ чатыры) аб'ядналіся ў Паўночнагерманскі саюз. Фактычна гэта была адзіная дзяржава: у яго быў адзін прэзідэнт (прускі кароль), канцлер, Рэйхстаг і бундэсрат, адзіная армія, манета, замежнапалітычнае ведамства, пошта і чыгуначнае ведамства.

Франка-пруская вайна 1870—1871 прывяла да далучэння чатырох паўднёвагерманскіх дзяржаў і ўтварэння 18 студзеня 1871 года Германскай імперыі (гл. Аб'яднанне Германіі, 1871).

Адзіная Германія (1871—1945)

Германская імперыя (1871—1918)

Карта Германскай імперыі пачатку XX стагоддзя з энцыклапедыі Бракгаўза і Ефрона

Асноўны артыкул: Германская імперыя

Германская імперыя была федэратыўнай дзяржавай, якая аб'ядноўвала 22 манархіі, 3 вольных гарады і зямлю Эльзас-Латарынгія. Па канстытуцыі, імператарам Германскай імперыі з'яўляўся прускі кароль. Ён прызначаў рэйхсканцлера. Рэйхстаг абіраўся ўсеагульным галасаваннем. У імперыі былі адзіны бюджэт, імперскі банк, армія, манета, замежнапалітычнае ведамства, пошта і чыгуначнае ведамства.

Адсутнасць мытных меж, прагрэсіўнае заканадаўства ў вобласці эканомікі і французская кантрыбуцыя прывялі да хуткага росту эканомікі. Дзякуючы прадуманай сістэме сярэдняй адукацыі і ўніверсітэтаў назіраліся росквіт навукі і прагрэс тэхналогіі. Праводжаныя пад уплывам Сацыял-дэмакратычнай партыі забастоўкі і заканадаўчыя рэформы прывялі да росту зарплат і змякчэнню сацыяльнай напружанасці.

Германія позна прыступіла да захопу калоній і была вымушана шукаць шляхі да іх перадзелу. Яна заключыла з Аўстра-Венгрыяй і Італіяй Траісты саюз. Дзякуючы велізарным ваенным выдаткам (да паловы ўсяго бюджэту) Германія мела да 1914 годзе армію з найлепшым у свеце ўзбраеннем.

Першая сусветная вайна

Асноўны артыкул: Германія ў Першай сусветнай вайне

28 чэрвеня 1914 г. забойства аўстрыйскага спадчынніка Франца Фердынанда ў горадзе Сараева паслужыла нагодай да пачатку Першай сусветнай вайны.

Ваенны поспех спадарожнічаў Германіі на Усходнім фронце ў 1915: за гэты год Германіі атрымалася прасунуцца глыбока ў Расійскую імперыі і захапіць такія яе тэрыторыі як Літва і Польшча.

Германіі не атрымалася зламаць французскую армію і вайна на захадзе перайшла ў пазіцыйную, з вялікімі людскімі і матэрыяльнымі стратамі. Германія паступова абяскровілася, а ўваходжанне ЗША ў вайну паскорыла прадвызначаны зыход, на які ўжо не мог паўплываць Брэст-Літоўскі мір на ўсходзе.

26 верасня 1918 года пачаўся наступ Антанты на заходнім фронце. Саюзнікі Германіі былі разгромлены і адзін за адным падпісалі перамір'е з Антантай (29 верасня 1918 года — Балгарыя, 30 кастрычніка — Турцыя, 3 лістапада - Аўстра-Венгрыя). 5 кастрычніка германскі ўрад звярнуўся з просьбай пра перамір'е. Яно было складзена 11 лістапада 1918.

Веймарская рэспубліка

Асноўны артыкул: Веймарская рэспубліка

Падзеі лістапада 1918 года вядомыя як Лістападаўская рэвалюцыя. 9 лістапада 1918 года было абвешчана пра адрачэнне кайзера Вільгельма II ад прастола. 10 лістапада 1918 года Вільгельм бег з краіны, у той жа дзень быў заснаваны часавы ўрад — Савет народных упаўнаважаных. 11 лістапада было абвешчана пра спыненне агню і спынены баявых дзеянняў. 16 снежня 1918 года ў Берліне адбыўся так званы Імперскі з'езд саветаў.

Былі праведзены шматлікія рэформы, жанчыны атрымалі выбарчыя правы, быў уведзены васьмігадзінны працоўны дзень. Паўстанне спартакістаў у студзені 1919 года было падушана фрайкорам, пры гэтым былі забіты лідары камуністаў Роза Люксембург і Карл Лібкнехт. Да сярэдзіны 1919 года ўсе спробы заснавання ў Германіі сацыялістычнай савецкай рэспублікі былі падушаны. Апошняй стала Баварская савецкая рэспубліка, якая пала 2 мая 1919 года.

19 студзеня адбыліся выбары ў нацыянальны сход. Выбраныя дэпутаты сабраліся на першае паседжанне не ў абхопленым беспарадкамі Берліне, а ў Веймары. Нацыянальны сход абраў рэйхспрэзідэнтам Фрыдрыха Эберта, а рэйхсканцлерам — Філіпа Шэйдэмана. У адпаведнасці з прынятай Германскай Канстытуцыяй Германія атрымала парламенцкую дэмакратыю і захавала назву «Deutsches Reich» («Германская Дзяржава»). Канстытуцыя прадугледжвала моцнага рэйхспрэзідэнта, які з'яўляўся фактычна заменай кайзера і нават зваўся іранічна «эрзац-кайзерам», а для змен у ёйй патрабавалася кваліфікаваная большасць.

28 чэрвеня ў адпаведнасці з Версальскім дагаворам Германія саступіла шэраг тэрыторый і свае калоніі. На аб'яднанне Германіі і Аўстрыі была накладзены забарона. На Германію і яе саюзнікаў была ўскладзена ўся віна за развязванне вайны. Германія была таксама прымушана да выплаты рэпарацый. Саар перайшоў у падпарадкаванне Лігі Нацый (гл. Саар, Ліга Нацый), а Рэйнская вобласць атрымала статус дэмілітарызаванай зоны. Значныя абмежаванні былі накладзены на германскую армію.

Адсутнасць дэмакратычных пераўтварэнняў у арміі, органах юстыцыі і кіравання, Версальскі дагавор, які ўспрымаўся ў краіне як «ганебны дыктат», а таксама тэорыя змовы, якая распаўсюдзілася і абвінавачвала ў паразе ў вайне яўрэяў і камуністаў, ляглі цяжкім грузам на плечы маладой нямецкай дзяржавы, крытычна названай «рэспублікай без рэспубліканцаў».

У 1920 годзе адбыўся Капаўскі путч і адбылося некалькі палітычных забойстваў. На выбарах у рэйхстаг экстрэмісцкім партыям атрымалася значна палепшыць свае паказчыкі. Версальскім дагаворам прадугледжвалася, што рашэнне аб дзяржаўнай прыналежнасці некаторых памежных раёнаў будзе прынята на рэферэндумах. Пасля двух рэферэндумаў Шлезвіг была падзелена паміж Германіяй і Даніяй. Паўночны Шлезвіг вярнуўся ў склад Даніі, а Паўднёвы застаўся за Германіяй. Пасля рэферэндуму 11 ліпеня раёны Аленштэйн і Марыенвердэр засталіся ў складзе Прусіі. 20 верасня Эйпен і Мальмедзі (каля Ахена) адышлі да Бельгіі.

У сакавіку 1921 г. адбыліся ўзброеныя выступы камуністаў і сацыял-дэмакратаў у Сярэдняй Германіі. У 1921 годзе быў створаны рэйхсвер. Верхняя Сілезія пасля рэферэндуму, які суправаджаўся сутыкненнямі з ужываннямі сілы, была падзелена паміж Германіяй і Польшчай. У 1922 годзе Германія і РСФСР заключылі Рапальскі дагавор аб аднаўленні дыпламатычных адносін.

У студзені 1923 года французскія войскі ў адказ на затрымкі ў выплаце рэпарацый акупавалі Рурскую вобласць, што паслужыла пачаткам так званага Рурскага канфлікту. Урад падтрымаў супраціўленне мясцовых жыхароў акупантам. Наступныя месяцы суправаджаліся гіперінфляцыяй, канец якой быў пакладзены толькі лістападаўскай грашовай рэформай. Гіперінфляцыя выклікала збядненне насельніцтва і павялічыла колькасць прыхільнікаў як камуністаў, так і вельмі правых сіл.

Кіраўніцтва Камінтэрна прыняло рашэнне ажыццявіць узброенае паўстанне з мэтай захопу ўлады нямецкімі камуністамі. Рэвалюцыя была запланавана на кастрычнік-лістапад 1923 г., але была папярэджана ў выніку дзеянняў урада. Толькі камуністы Гамбурга 23 кастрычніка здзейснілі спробу авалодаць горадам. Іх паўстанне было падушана войскамі.

Прыстанкам вельмі правых сіл стала Баварыя. Там Гітлер 8 лістапада 1923 г. паспрабаваў ажыццявіць так званы піўны путч, але пацярпеў няўдачу.

У 1924 годзе пачаўся перыяд адноснай стабільнасці. Нягледзячы на ўсе канфлікты, дэмакратыя пажынала першыя плады сваёй працы. Новыя грошы і крэдыты, якія з'явіліся ў краіне па плану Даўэса, адзначылі пачатак «залатых дваццатых».

У лютым 1925 года памёр Фрыдрых Эберт, яго пераемнікам на пасадзе рэйхспрэзідэнта стаў Паўль фон Гіндэнбург.

Міністр замежных спраў Веймарскай рэспублікі Густаў Штрэземан разам са сваім французскім калегам Арысцідам Брыянам прасоўваўся па шляху збліжэння дзвюх краін і перагляду Версальскага дагавора, што знайшло сваё адлюстраванне ў складзеных у 1925 годзе Лакарнскіх пагадненнях і ўваходжанні Германіі ў Лігу Нацый у 1926 годзе.

Пачаўшыся сусветны эканамічны крызіс 1929 года стаў пачаткам канца Веймарскай рэспублікі. Улетку 1932 года колькасць беспрацоўных у краіне дасягнула шасці мільёнаў. З 1930 года краінай кіруюць кабінеты міністраў, прызначаныя рэйхспрэзідэнтам без уліку меркавання парламента.

Эканамічныя праблемы суправаджаліся радыкалізацыяй палітычнай сітуацыі, якая вылілася ў вулічныя сутыкненні паміж НСДАП і КПГ. У 1931 годзе правыя сілы Германіі аб'ядналіся ў Гарцбургскі фронт, НСДАП пасля выбараў у рэйхстаг 31 ліпеня 1932 года стала самай буйной партыяй у парламенце. 28 студзеня 1933 года рэйхсканцлер Курт фон Шлейхер заявіў пра сваю адстаўку.

30 студзеня 1933 года Адольф Гітлер стаў рэйхсканцлерам. Гэта падзея пазначыла канец Веймарскай рэспублікі.

Трэці рэйх

Асноўны артыкул: Трэці рэйх

     I Рэйх — Свяшчэнная Рымская імперыя германскага народа      II Рэйх — Германская імперыя      III Рэйх — Вялікая Германія      Аўстра-Венгрыя

Рэжым, які існаваў у Германіі пры нацыстах, завуць Трэцім рэйхам. 1 лютага 1933 года Рэйхстаг быў распушчаны. Прэзідэнцкі дэкрэт ад 4 лютага 1933 года стаў падставай для забароны апазіцыйных газет і публічных выступаў. Выкарыстоўваўшы як нагоду падпал Рэйхстага, Гітлер пачаў масавыя арышты. З прычыны недахопу месцаў у турмах, былі створаны канцэнтрацыйныя лагеры. Былі прызначаны перавыбары.

З выбараў у Рэйхстаг (5 сакавіка 1933 г.) NSDAP выйшла пераможцам. Галасы, пададзеныя за камуністаў, былі ануляваны. Новы Рэйхстаг на сваім першым паседжанні 23 сакавіка задным лікам ухваліў надзвычайныя паўнамоцтвы Гітлера.

Частка інтэлігенцыі бегла за мяжу. Усе партыі, акрамя нацысцкай, былі ліквідаваны. Аднак, актывісты правых партый не толькі не былі арыштаваны, але шматлікія з іх увайшлі ў склад NSDAP. Прафсаюзы былі распушчаны, на іх месцы былі створаны новыя, цалкам падкантрольныя ўраду. Забастоўкі былі забаронены, прадпрымальнікі абвешчаны фюрарамі прадпрыемстваў. Неўзабаве была ўведзена абавязковая працоўная павіннасць.

У 1934 годзе Гітлер фізічна ліквідаваў частку верхавіны сваёй партыі («Ноч доўгіх нажоў»), а таксама, скарыстаўшыся выпадкам, — некаторых непажаданых людзей, якія не мелі дачынення да NSDAP.

Дзякуючы заканчэнню Вялікай дэпрэсіі, знішчэнню ўсякай апазіцыі і крытыкі, ліквідацыі беспрацоўя, прапагандзе, якая іграла на нацыянальных пачуццях, а пазней — тэрытарыяльным набыццям, Гітлер павялічыў сваю папулярнасць. Акрамя таго, ён дамогся буйных поспехаў у эканоміцы. У прыватнасці, пры Гітлеры Германія выйшла на першае месца ў свеце па вытворчасці сталі і алюмінію.

У 1935 годзе пасля плебісцыту Саар быў вернуты пад кіраванне Германіі.

У 1936 годзе быў складзены Антыкамінтэрнаўскі пакт паміж Германіяй і Японіяй. У 1937 годзе да яго далучылася Італія, у 1939 годзе — Венгрыя, Манчжоу-Го і Іспанія.

9 лістапада 1938 года адбыўся пагром яўрэяў, вядомы пад назвай «Крыштальная ноч». Пачынаючы з гэтага часу, пачаліся масавыя арышты і знішчэнне яўрэяў.

У сакавіку 1938 года была далучана Аўстрыя, у кастрычніку — Судэцкая вобласць Чэхаславакіі, а ў сакавіку 1939 года — створаны Пратэктарат Багеміі і Маравіі.

Другая сусветная вайна

Асноўны артыкул: Другая сусветная вайна

1 верасня 1939 года нямецкія войскі ўварваліся ў Польшчу. Вялікабрытанія і Францыя абвясцілі вайну Германіі. На працягу 1939—1941 гадоў Германія разграміла Польшчу, Данію, Люксембург, Нідэрланды, Бельгію, Францыю, Грэцыю, Югаславію, Нарвегію. У 1941 годзе нацысты ўварваліся на тэрыторыю Савецкага Саюза і занялі значную частку яго еўрапейскай тэрыторыі.

У Германіі рос недахоп працоўнай сілы. На ўсіх акупаваных тэрыторыях вялося вербаванне вольнанаёмных гастарбайтараў. На славянскіх тэрыторыях ажыцяўляўся таксама масавы згон у рабства ў Германію. У Францыі ажыццяўляўся прымусовы набор працоўных, чыё становішча ў Германіі было прамежным паміж становішчам вольнанаёмных і рабоў.

На акупаваных тэрыторыях быў устаноўлены рэжым застрашвання. Паступова пачалося масавае знішчэнне яўрэяў, а ў некаторых раёнах — і частковае знішчэнне славянскага насельніцтва (як правіла, на падставе адплаты за дзеянні партызан). На тэрыторыі Германіі і некаторых акупаваных тэрыторыях расла колькасць канцэнтрацыйных лагераў, лагераў смерці і лагераў ваеннапалонных. У апошніх становішча савецкіх, польскіх і югаслаўскіх ваеннапалонных мала адрознівалася ад становішча зняволеных канцлагераў.

Жорсткасці ў стаўленні да мірнага насельніцтва выклікалі рост партызанскага руху на тэрыторыі акупаваных СССР, Польшчы і Югаславіі. Паступова партызанская вайна разгарнулася таксама на акупаваных тэрыторыях Грэцыі і Францыі. На тэрыторыях акупаваных Даніі, Нарвегіі, Нідэрландах, Бельгіі і ў анексаваным Люксембургу рэжым быў мякчэй, аднак і там існавала антынацысцкае супраціўленне. Асобныя падпольныя арганізацыі дзейнічалі таксама ў самой Германіі.

20 ліпеня 1944 года ваеннымі здзейснена няўдалая спроба антыгітлераўскага перавароту з замахам на Гітлера.

У 1944 годзе недахоп прадуктаў харчавання стаў адчувацца і грамадзянамі Германіі. Авіяцыя краін антыгітлераўскай кааліцыі бамбіла гарады. Амаль цалкам былі разбураны Гамбург і Дрэздэн. З-за вялікіх страт асабовага склада ўзброеных сіл Германіі ў кастрычніку 1944 года быў створаны фольксштурм, у які мабілізавалі старых і юнакоў. Былі падрыхтаваны атрады вервольфа для будучай партызанска-дыверсійнай дзейнасці.

8 мая 1945 года быў падпісаны акт пра капітуляцыю ўзброеных сіл Германіі.
23 мая 1945 года саюзнікі арыштавалі новы ўрад Германскай імперыі і спынілі яе дзяржаўнае існаванне.

Германія пасля Другой сусветнай вайны

Акупацыя Германіі

Пасля Другой сусветнай вайны: Падзел Германіі (і Аўстрыі) на зоны акупацыі

Асноўны артыкул: Германія ў 1945—1949 гадах

Пасля спынення 23 мая 1945 года дзяржаўнага існавання Германіі ад яе тэрыторыі былі аддзелены тэрыторыя былой Аўстрыі (падзелена на 4 зоны акупацыі), Эльзас і Латарынгія (вернутыя ў склад Францыі), Судэцкая вобласць (вернутая ў склад Чэхаславакіі), вобласць Эйпена і Мальмедзі (вернута ў склад Бельгіі), адноўлена дзяржаўнасць Люксембурга, аддзелены анексаваныя ў 1939 годзе тэрыторыі Польшчы (Позен, Варталанд, частка Памераніі). Мемельская (Клайпедская) вобласць вернутая ў склад Літоўскай ССР. Усходняя Прусія падзелена паміж СССР і Польшчай. Астатняя частка падзелена на 4 акупацыйных зоны — савецкую, амерыканскую, брытанскую і французскую. Частку сваёй акупацыйнай зоны на ўсход ад рэк Одэра і Нейсэ СССР перадаў Польшчы.

Члены антыгітлераўскай кааліцыі, першым чынам ЗША, СССР, Вялікабрытанія, а пазней і Францыя, спачатку дамагаліся ажыццяўлення ўзгодненай акупацыйнай палітыкі. Галоўнымі задачамі ў гэтай палітыцы былі дэмілітарызацыя і «дэнацыфікацыя».

Прынцыпы акупацыйнай палітыкі і вялікая частка тэрытарыяльных змен былі зафіксаваны Патсдамскім пагадненнем.

У далейшым адбылося палітыка-эканамічнае аб'яднанне амерыканскай, брытанскай і французскіх акупацыйных зон у т.з. Трызонію, з 1949 г. Федэратыўная Рэспубліка Германіі (ФРГ).

Мірны дагавор з ФРГ па выніках Другой сусветнай вайны не падпісаны да цяперашняга часу.

Федэратыўная Рэспубліка Германіі

Асноўны артыкул: Федэратыўная Рэспубліка Германія, да 1990

Федэратыўная Рэспубліка Германіі была абвешчана ў 1949 годзе на тэрыторыі брытанскай, амерыканскай і французскай акупацыйных зон. Сталіцай ФРГ быў горад Бон. Францыя спрабавала адлучыць ад Германіі Саарскую вобласць, але ў выніку па Люксембургскаму дагавору 1956 года Саар быў уз'яднаны з ФРГ.

Дзякуючы дапамогі амерыканцаў па плану Маршала ў 1950-х гадах быў дасягнуты хуткі рост эканомікі (германскі эканамічны цуд), які доўжыўся да 1965 года. Для задавальнення запатрабавання ў таннай працоўнай сіле ФРГ падтрымлівала прыток гастарбайтараў, галоўным чынам з Турцыі.

Да 1969 года краінай кіравала партыя ХДС (звычайна ў блоку з ХСС і радзей з СвДП). У 1950-х гадах быў распрацаваны шэраг надзвычайных законаў, забаронены шматлікія арганізацыі, у тым ліку Камуністычная партыя, уведзены забароны на прафесіі. У 1955 годзе ФРГ увайшла ў НАТА.

У 1969 годзе да ўлады прыйшлі сацыял-дэмакраты. Яны прызналі непарушнасць паваенных меж, аслабілі надзвычайнае заканадаўства, правялі шэраг сацыяльных рэформ. У далейшым сацыял-дэмакраты і хрысціянскія дэмакраты чаргаваліся ва ўладзе.

Заходні Берлін

Асноўны артыкул: Заходні Берлін

З 1945 года Берлін быў падзелены паміж краінамі антыгітлераўскай кааліцыі на чатыры акупацыйныя зоны. Усходняя зона, занятая савецкімі войскамі, стала пасля сталіцай Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі. У трох заходніх зонах кантроль ажыццяўлялі, адпаведна, акупацыйныя ўлады ЗША, Вялікабрытаніі і Францыі.

Пасля ўтварэння ФРГ і ГДР абедзве дзяржавы заявілі пра свае прэтэнзіі на суверэнітэт над Заходнім Берлінам.

Са складаннем 3 верасня 1971 года Чатырохбаковага пагаднення суадносіны ФРГ — Заходні Берлін — ГДР былі пастаўлена на новую прававую базу. У Заходнім Берліне заставаўся акупацыйны рэжым.

У 1990 годзе Заходні Берлін увайшоў у склад адзінай Германіі.

Германская Дэмакратычная Рэспубліка

Асноўны артыкул: Германская Дэмакратычная Рэспубліка

Першамайская дэманстрацыя ў Берліне, 1953 г.

Абвяшчэнне ГДР адбылося 7 кастрычніка 1949 года — праз месяц у адказ на стварэнне на тэрыторыі трох заходніх акупацыйных зон Федэратыўнай Рэспублікі Германіі.

СССР вывез з савецкай акупацыйнай зоны машыны і абсталяванне, спаганяў з ГДР рэпарацыі. Толькі да 1950 годзе прамысловая вытворчасць у ГДР дасягнула ўзроўня 1936 года. Падзеі 17 чэрвеня 1953 года ў ГДР прывялі да таго, што замест спагнання рэпарацый СССР стаў аказваць ГДР эканамічную дапамогу.

Як абвяшчалася, грамадзяне ГДР мелі ўсе дэмакратычныя правы і свабоды. Хоць дамінантнае становішча ў краіне займала Сацыялістычная адзіная партыя Германіі (яе вядучая роля была замацавана ў Канстытуцыі), нароўні з ёю на працягу дзесяцігоддзяў існавалі і чатыры іншыя партыі.

Тэмпы эканамічнага развіцця ГДР былі ніжэйшчымі, чым у ФРГ, і самымі нізкімі сярод дзяржаў Варшаўскага дагавора. Тым не менш, узровень жыцця ў ГДР заставаўся самым высокім сярод усходнееўрапейскіх дзяржаў. Да 1980-х гадоў ГДР стала высокаразвітай індустрыяльнай краінай з інтэнсіўнай сельскай гаспадаркай. Па аб'ёме прамысловай прадукцыі ГДР займала 6-е месца ў Еўропе.

Берлінская сцяна

Асноўны артыкул: Берлінская сцяна

Адсутнасць выразнай фізічнай мяжы паміж зонамі акупацыі ў Берліне прыводзіла да частых канфліктаў і масавай уцечцы спецыялістаў з ГДР. Усходнія немцы аддавалі перавагу атрымліваць адукацыю ў ГДР, дзе яна было бясплатная, працаваць — у Заходнім Берліне або ФРГ. У жніўні 1961 года ўлады ГДР пачалі будаўніцтва ахоўнай сцяны, якая фізічна адлучыла Заходні Берлін ад ГДР. Берлінская сцяна была галоўным чынам разбурана ў 1990 годзе.

Сучасная гісторыя Германіі

Асноўны артыкул: Германія

Гарбачоўскія рэформы ў СССР былі насцярожана ўспрыняты ўладамі ГДР і з запалам — у ФРГ. У 1989 годзе напружанасць у ГДР стала ўзрастаць. Увосень са сваёй пасады вышэйшага партыйнага кіраўніка сышоў шматгадовы лідар краіны Эрых Хонекер, яго месца заняў былы лідар Саюза свабоднай нямецкай моладзі Эган Крэнц. Аднак ён прабыў на чале дзяржавы нядоўга, усяго некалькі тыдняў. Напачатку лістапада ў Берліне пачалася грандыёзная дэманстрацыя, якая скончылася разбурэннем Берлінскай сцяны. Гэта стала першым крокам на шляху да аб'яднання дзвюх германскіх дзяржаў. Неўзабаве на тэрыторыі ГДР увайшла ў абарот нямецкая марка ФРГ, а ў жніўні 1990 года паміж двума бакамі быў падпісаны Дагавор аб усталяванні адзінства.

Пасля аб'яднання ФРГ і ГДР 3 кастрычніка 1990 года: Федэратыўная Рэспубліка Германіі (ФРГ). З 1995 года ў поўным найменні краіны слова Германія стаіць у назоўным склоне.

Гл. таксама

• Асаблівы шлях Германіі
• Знешняя экспансія Германіі

Літаратура

• История Германии. Учебное пособие. в 3 тт. 2-е изд. Под общей ред. Б. Бонвеча, Ю. В. Галактионова. М. 2008 http://www.perspectivia.net/content/publikationen/monographien-moskau?set_language=ru]