Бадзяк

	Бадзяк
	; Бадзяк разналісты (Cirsium heterophyllum) — ; тыпавы від роду Бадзяк.
Навуковая класіфікацыя
Дамен:	Эўкарыёты
Царства:	Расліны
Аддзел:	Кветкавыя
Клас:	Двухдольныя
Парадак:	Астракветныя
Сямейства:	Астравыя
Падсямейства:	Cichorioideae
Трыба:	Cichorieae
Род:	Бадзяк
Міжнародная навуковая назва
	Cirsium Mill., 1754
ITIS	36334
NCBI	41549
EOL	38277
GRIN	g:2626
IPNI	8317-1

Бадзя́к^[3], Чартапалох^[4] (Círsium) — род шматгадовых, або двугадовых травяністых раслін з сямейства астравых.

Батанічнае апісанне

Шмат- або двухгадовыя травяністыя, пераважна калючыя расліны з чаргаваным глыбакаперыстараздзельным або суцэльным лісцем без прылісткаў. Кветкі трубчастыя, кветкавыя кошыкі шматкветныя, паніклыя ці прамастойныя. Лісцікі абгорткі лінейныя і лінейна-ланцэтныя, на канцы з шыпаватай калючкай. Кветаложа ўсаджана доўгімі шчацінкамі. Кветкі двух-, радзей аднаполыя, трубчастыя, рознага колеру. Плод — голая сціснутая сямянка з чубком.

Арэал

Род аб'ядноўвае, па розных дадзеных, ад больш чым 200 да 484 відаў з Паўночнага паўшар'я.

Віды

Паводле базы даных The Plant List, род уключае 481 від^[5]. Некаторыя з іх:

Cirsium acaule (L.) Weber ex F.H.Wigg.
Cirsium adjaricum Sommier & Levier
Cirsium aduncum Fisch. & C.A.Mey. ex DC.
Cirsium aggregatum Ledeb.
Cirsium alatum (S.G.Gmel.) Bobrov
Cirsium albertii Regel & Schmalh.
Cirsium albowianum Sommier & Levier
Cirsium arachnoideum (M.Bieb.) M.Bieb.
Cirsium argillosum Petrov ex Kharadze
Cirsium arvense (L.) Scop. — Бадзяк палявы, ці Чартапалох, ці Чортавы пажуры, ці Асот, ці Асот палявы, ці Булдоўнік, ці Дзядоўнік, ці Старожнік
- [syn. Cirsium setosum (Willd.) Besser]
Cirsium badakhschanicum Kharadze
Cirsium balkharicum Kharadze
Cirsium bornmuelleri Sint. ex Bornm.
Cirsium bracteosum DC.
Cirsium brevipapposum Czerniak.
Cirsium buschianum Kharadze
Cirsium canum (L.) All.
Cirsium caput-medusae Sommier & Levier
Cirsium caucasicum Petr.
Cirsium cephalotes Boiss.
Cirsium charkeviczii Barkalov
Cirsium chlorocomos Sommier & Levier
Cirsium ciliatum (Murray) Moench
Cirsium coryletorum Kom.
Cirsium czerkessicum Kharadze
Cirsium daghestanicum Kharadze
Cirsium dealbatum M.Bieb.
Cirsium decussatum Janka
Cirsium echinus (M.Bieb.) Hand.-Mazz.
Cirsium erisithales (Jacq.) Scop. — Бадзяк клейкі
Cirsium erythrolepis K.Koch
Cirsium esculentum (Siev.) C.A.Mey.
Cirsium euxinum Kharadze
Cirsium fominii Petr.
Cirsium gagnidzei Kharadze
Cirsium glabrifolium (C.Winkl.) O.Fedtsch. & B.Fedtsch.
Cirsium helenioides (L.) Hill
Cirsium heterophyllum (L.) Hill typus^[6] — Бадзяк разналісты
Cirsium hypoleucum DC.
Cirsium imereticum Boiss.
Cirsium isophyllum (Petr.) Grossh.
Cirsium kamtschaticum Ledeb. ex DC.
Cirsium komarovii Schischk.
Cirsium kosmelii (Adams) Fisch. ex Hohen.
Cirsium lamyroides Tamamsch.
Cirsium lanceolatum (L.) Hill
Cirsium laniflorum (M.Bieb.) Fisch.
Cirsium macrobotrys (K.Koch) Boiss.
Cirsium macrocephalum C.A.Mey.
Cirsium oblongifolium K.Koch
Cirsium obvallatum (M.Bieb.) Fisch.
Cirsium oleraceum (L.) Scop. — Бадзяк агародны, ці Бадзяга, ці Хробуст, ці Хрыбуст, ці Асот, ці Асот агародны, ці Дзядзівір
Cirsium osseticum (Adams) Petr.
Cirsium palustre (L.) Coss. ex Scop. — Бадзяк балотны, ці Дзядоўнік дзікі, ці Дзікі дзядоўнік
Cirsium pannonicum (L.f.) Link
Cirsium pectinellum A.Gray
Cirsium pendulum Fisch. ex DC.
Cirsium pseudolappaceum Kharadze
Cirsium pubigerum (Desf.) DC.
Cirsium rhizocephalum C.A.Mey.
Cirsium rigidum DC.
Cirsium rivulare (Jacq.) All. — Бадзяк рачны, ці Бадзяк прыручайны
Cirsium roseolum Gorl.
Cirsium sairamense (C.Winkl.) O.Fedtsch. & B.Fedtsch.
Cirsium schantarense Trautv. & C.A.Mey.
Cirsium semenovii Regel
Cirsium serratuloides (L.) Hill
Cirsium serrulatum (M.Bieb.) Fisch.
Cirsium simplex C.A.Mey.
Cirsium sosnowskyi Kharadze
Cirsium strigosum (M.Bieb.) Fisch.
Cirsium svaneticum Sommier & Levier
Cirsium sychnosanthum Petr.
Cirsium turkestanicum (Regel) Petr.
Cirsium ukranicum Besser ex DC.
Cirsium uliginosum (M.Bieb.) Fisch.
Cirsium vlassovianum Fisch. ex DC.
Cirsium vulgare (Savi) Ten. — Бадзяк звычайны, ці Чартапалох, ці Дзядоўнік калючы, ці Дзядоўнік
Cirsium waldsteinii Rouy

Паводле базы даных The Plant List, від Cirsium setosum (Willd.) Besser прызнаны сінонімам віду Бадзяк палявы (Cirsium arvense (L.) Scop.).

Гібрыды

Cirsium ×canalense
Cirsium ×crassum
Cirsium ×erosum
Cirsium ×iowense
Cirsium ×vancouverense

Значэнне і выкарыстанне

Многія віды — меданосы, лекавыя, кармавыя і дэкаратыўныя расліны. Бадзяк палявы (Cirsium arvense) — злоснае пустазелле. Некаторыя віды ў народзе называюць асотам.

Крыніцы

↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
↑ Напісанне Бадзяк у адпаведнасці з БЭ ў 18 тамах., Т.2. Мн., 1996, С.213
↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 38. — 160 с. — 2 350 экз.
↑ Cirsium (англ.). The Plant List. Version 1.1. (11 лістапада 2013). Праверана 18 жніўня 2016.
↑ Звесткі пра род Бадзяк у базе даных Index Nominum Genericorum Міжнароднай асацыяцыі па таксанаміі раслін (IATP). (англ.)

Літаратура

Бадзя́к // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — С. 213. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
Кудрашова М. Г. Бадзя́к // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 211—212. — 575 с., іл. — 10 000 экз.
Бодяк // Сельскохозяйственный энциклопедический словарь / Редкол.: В. К. Месяц (гл. ред.) и др.. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 54. — 656 с. — 100 000 экз. (руск.)
Бодя́к / Деянов И. Г. // Т. 3. Бари — Браслет. — М. : Советская энциклопедия, 1970. — С. 455. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
Cirsium Hill — Бодяк // Определитель высших растений Беларуси (руск.) / Под ред. В. И. Парфёнова. — Мн.: Дизайн Про, 1999. — С. 281, 306—307. — 472 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-6182-78-6.
Бодя́к // Биологический энциклопедический словарь (руск.) / Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Баев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др. — М.: Сов. энциклопедия, 1986. — С. 76. — 831 с. — 100 000 экз.

Спасылкі

Бадзяк: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)

[1] Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.

[2] Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».

[pr-3] Напісанне Бадзяк у адпаведнасці з БЭ ў 18 тамах., Т.2. Мн., 1996, С.213

[Киселевский-4] Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 38. — 160 с. — 2 350 экз.

[TPL-5] Cirsium (англ.). The Plant List. Version 1.1. (11 лістапада 2013). Праверана 18 жніўня 2016.

[ING-6] Звесткі пра род Бадзяк у базе даных Index Nominum Genericorum Міжнароднай асацыяцыі па таксанаміі раслін (IATP). (англ.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Слоўнікі і энцыклапедыі	Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (навукова-адукацыйны партал) · Britannica (онлайн) · Brockhaus
Таксанамія	APNI · EOL · GBIF · iNaturalist · IPNI · IRMNG · ITIS TSN · NCBI · POWO · Plantarium · Tropicos · WFO · WoRMS · Флора Кітая
Нарматыўны кантроль	Microsoft: 2779616874 · NKC: ph536685