Арэол (мастацтва)

Цэнтральнатыбецкая танка Гух’ясамаджа тантра, XVII стагоддзе. Мастацкі музей Рубіна

Выявы Марыі, маці Ісуса, часта акружаны арэолам, як на гэтай выяве Дзевы Марыі Гвадэлупскай.

Хрыстос і Яго Уваскрасенне, фрэска ў Царкве Хора, Стамбул.

Арэол (лац.: aureola — памяншальнае ад лац.: aurea, «залаты») — гэта ззянне светлавога воблака, якое на выявах святых персанажаў акружае ўсю фігуру.

У раманскіх мовах назоўнік Aureola звычайна больш звязаны са светлавым дыскам, які атачае галаву святых фігур, што ў беларускай мове называецца німбам. У індыйскіх рэлігіях німб на спіне або галаве называецца prabhāmaṇḍala або prabhavali.

У мастацтве

У самыя раннія перыяды хрысціянскага мастацтва выкарыстанне арэолу абмяжоўвалася фігурамі асоб хрысціянскага Бога, але потым яно было распаўсюджана на Дзеву Марыю і некаторых святых.

Арэол, які ахоплівае ўсё цела, звычайна мае авальную або эліптычную форму, але часам малюецца круглым, ці ў форме Vesica piscis або чатырохлістніка. Калі ён выглядае проста як светлавы дыск вакол галавы, яго называюць німбам, у той час як спалучэньне німба і арэола называецца славаю. Строгае адрозненне паміж німбам і арэолам звычайна не праводзіцца, і апошні тэрмін часцей за ўсё выкарыстоўваецца для абазначэння ззяння вакол галоў святых, анёлаў або Асобаў Тройцы.

Асобна вылучаецца спецыфічны матыў у іканаграфіі Дзіцятка Ісуса, які з’яўляецца крыніцай святла ў сцэне Божага Нараджэння. Гэтыя выявы паходзяць непасрэдна з аповедаў святой Брыгіты Шведскай пра яе бачанні, у якіх яна апісвае, што бачыла гэта.

Развіццё

Німб у хрысціянскім мастацтве ўпершыню з’явіўся ў V стагоддзі, але практычна той жа матыў быў вядомы некалькімі стагоддзямі раней, у дахрысціянскім эліністычным мастацтве. Ён сустракаецца ў некаторых персідскіх выявах цароў і багоў, а таксама з’яўляецца на манетах кушанскіх цароў Канішкі I, Хувішкі I і Васудэвы I, а таксама на большасці выяваў Буды ў грэка-будыйскім мастацтве з I стагоддзя нашай эры. Яго выкарыстанне таксама было прасочана ад егіпцян да старажытных грэкаў, выявы Траяна (арка Канстанціна) і Антаніна Пія (рэверс медаля) былі знойдзены разам з ім. Рымскія імператары часам маляваліся ў зіхатлівай кароне з завостранымі прамянямі, прызначанымі для адлюстравання прамянёў сонца. Згодна з ісламскай традыцыяй, прарок Мухамед не можа быць адлюстраваны рэпрэзентатыўна; аднак некаторыя рэлігійныя мастакі паказвалі яго прысутнасць у гістарычных сцэнах, выкарыстоўваючы пусты палаючы арэол у якасці запаўняльніка.

У круглай форме німб прадстаўляе сабой натуральнае і нават прымітыўнае выкарыстанне ідэі кароны, мадыфікаваны такой жа простай ідэяй выпраменьвання святла з галавы вышэйшай істоты або метэаралагічным феноменам гало. Верагодна, што ўсе пазнейшыя асацыяцыі з сімвалам адносяцца да ранняга астралагічнага паходжання (гл. Мітра), асоба, якая праслаўляецца такім чынам, атаясамліваецца з сонцам і прадстаўлена ў вобразе сонца; таму арэол — Фарн маздаізму. З гэтага ранняга астралагічнага выкарыстання форма «слава» ці «німб» была адаптавана або атрымана ў спадчыну ў новых вераваннях.

Мандорла

Асноўны артыкул: Мандорла

Хрыстос у Славе, паказанай у форме мандорлы ў сярэднявечным ілюмінаваным манускрыпце.

Мандорла — гэта арэол у форме Vesica piscis, які акружае фігуры Хрыста і Дзевы Марыі ў традыцыйным хрысціянскім мастацтве. Ён звычайна выкарыстоўваецца для апраўлення фігуры Хрыста ў Славе ў раннім сярэдневякоўі і раманскім мастацтве, а таксама ў візантыйскім мастацтве тых жа перыядаў. Тэрмін адносіцца да формы, падобнай на міндаль : «мандорла» на італьянскай мове азначае плод міндаля. У абразах Усходняй Праваслаўнай Царквы мандорла выкарыстоўваецца для адлюстравання святых момантаў, якія выходзяць за межы часу і прасторы, такіх як Уваскрасенне, Праабражэнне і Узнясенне. Гэтыя мандорлы часта афарбоўваюцца ў некалькі канцэнтрычных каляровых узораў, якія цямнеюць па меры набліжэння да цэнтра. Гэта адпавядае царкоўнаму выкарыстанню апафатычнай тэалогіі, апісанай Дыянісіем Арэапагітам і іншымі. Па меры таго, як святасць павялічваецца, няма спосабу адлюстраваць яе яркасць, акрамя цемры.

На вядомай раманскай фрэсцы Хрыста ў Славе ў Царкве Святога Клімента ў Таўлі надпіс «Ego Sum Lux Mundi» («Я — святло свету») уключаны ў малюнак мандорлы.

На тымпане ў Конку намаляваны жэст Хрыста, выразаны ў раманскай скульптуры, які паказвае на анёлаў ля Яго ног з падсвечнікамі. Шэсць навакольных зорак, якія нагадваюць квітнеючыя кветкі, паказваюць на вядомыя планеты, уключаючы Месяц. Тут сімвалізм мае на ўвазе Хрыста як Сонца.

У адным асаблівым выпадку, у Чэрвоне (Ньеўр), Хрыстос сядзіць у атачэнні васьмі зорак, якія нагадваюць квітнеючыя кветкі. У Конку кветкі шасціпялёсткавыя. У Чэрвоне, дзе матыў міндаля паўтараецца па краі мандорлы, яны пяціпялёсткавыя, як і кветкі міндаля — першыя кветкі, якія з’яўляюцца ў канцы зімы, нават раней, чым лісце міндальнага дрэва. Тут ёсць спакуса пашукаць спасылкі ў сімвалізме дзевяціразгалінаванага кандэлябра Ханукіі. У XII стагоддзі з Нарбоны выйшла вялікая школа іўдаістычнай думкі, якая супадала з вытокамі Кабалы. Больш за тое, у Чэрвоне толькі восем зорак/кветак мае шэсць пялёсткаў: Корань Давіда, Ранішняя зорка, згаданая ў канцы Кнігі Адкрыцця (22:16) (У адным са самых старажытных рукапісаў поўнай яўрэйскай Бібліі, Ленінградскім кодэксе, можна знайсці зорку Давіда, умураваную ў васьмікутнік).

У сімволіцы Хільдэгарды фон Бінген мандорла адносіцца да Космасу.

Літаратура

• Timmers J.J.M. A Handbook of Romanesque Art New York London 1969 Icon Editions, Harper and Row
• Gérard de Champéaux, Dom Sébastièn Sterckx o.s.b. Symboles, introduction à la nuit des temps 3, Paris 1966 ed. Zodiaque (printed: Cum Permissu Superiorum)
• Adolphe Napoléon Didron, Christian iconography or, the history of Christian art in the Middle Ages London 1886 https://archive.org/stream/christianiconogr01didruoft
• Brian Young The Villein’s Bible; stories in romanesque carving London 1990 Barry & Jenkins
• Roger Cook The Tree of Life: Image for the Cosmos New York 1974 Avon Books
• Parry, Ken; David Melling (editors) (1999). The Blackwell Dictionary of Eastern Christianity. Malden, MA.: Blackwell Publishing. ISBN 0-631-23203-6. {{cite book}}: |author2= мае агульную назву (даведка)